Karabük (il) - Vikipedi

Karabük
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Vali	Mustafa YAVUZ [1]
Yüzölçümü
• Toplam	4.142 km²
Nüfus [2]
• Toplam	231.333
• Yoğunluk	59/km²
• Kır	54.910
• Şehir	176423
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	370
İl plaka kodu	78
Resmî site Karabük Valiliği Karabük Belediyesi

Karabük, Türkiye'nin kuzeyinde Karadeniz Bölgesi'nde il. 2020 yılı sonu TUİK verilerine göre nüfusu 243.614'dür.^[3]

Karabük, 1937 yılına kadar, Safranbolu'ya bağlı Öğlebeli Köyü'nün 13 hanelik bir mahallesiydi. 1935 yılında açılan Ankara-Zonguldak demiryolunun üzerinde yer alıyordu. Demiryolu ile taşıma imkânının varlığı ve kömür yataklarının yakınlığı nedeniyle, burada bir demir çelik fabrikası kurulması kararlaştırıldı. 3 Nisan 1937'de Atatürk'ün talimatıyla, İsmet İnönü, hâlâ Karabük'ün en önemli geçim kaynağı olan Karabük Demir Çelik Fabrikası'nın temellerini attı.

Uzun yıllar Zonguldak iline bağlı bir ilçe olan Karabük, 6 Haziran 1995'te, Çankırı'nın Ovacık ve Eskipazar ilçeleri ile Zonguldak'ın Yenice, Safranbolu ve Eflani ilçelerinin birleştirilmesiyle Türkiye'nin 78. ili oldu.

Karabük adını, üzerinde yaşadığı coğrafi ortamdan almıştır. “Kara” ve “Bük” sözcükleri, kara çalılık yer anlamında, Karabük adının oluşumuna kaynaklık yapmıştır. Bu topluluklarda yaşayan Türkmen toplulukları, Karabük cemaati adını bu biçimde almışlardır. Türkiye'de 14 yer ve mevki adının bugün Karabük şeklinde geçmesi, cemaatlerin bu topraklardan diğer yerlere göç ettiği görüşünü kuvvetlendirir.

Karabük ve çevresinde, yörenin yazısız kültür dönemini aydınlatacak çok sayıda höyük ve tümülüs olmasına karşın, bilimsel anlamda herhangi bir arkeolojik kazıya konu olmaması bu konudaki açıklamalarda bir bilgi boşluğu yaratmaktadır. Ancak, Ovacık ve Eskipazar ilçelerinde yapılan arkeolojik yüzey araştırmalarına bakılacak olursa, Karabük ve çevresinin en eski yerleşmesi Eskipazar İlçesindeki “Yazıboy” köyüdür. Burada bulunan bir höyüğün, ilk Tunç Devri (MÖ 2500) olarak yerleşmeye konu olması, İl sınırları içinde Eskipazar'ın önemini artırmaktadır.

İlk Çağda Karabük, Hititlerden başlamak üzere Frig, Helenistik Krallıklar ve Roma döneminde geniş çaplı olarak yerleşmeye konu olmuştur. Karabük'ün, Hititler döneminde yerleşmeye konu olan ilçesi; Eflani'dir. Hitit metinlerinde kentin en eski adının Haluna (Yün) olarak geçtiği bilinmektedir. Ovacık'ın Kışlaköy'ü, Frigler döneminde yerleşmeye konu olmuştur. Burada bulunan Hesem Değirmeni'nin kapısındaki yapıtaşının Frigler dönemine ait olduğu sanılmaktadır. Helenistik Krallıklar döneminde özellikle Eflani, yerleşmeye konu olmuştur. Helenistik Krallıklardan Bitinler, Roma'nin Batı Karadeniz Bölgesini (Paflagonya) ele geçirmesini önlemek için Eflani'de üs oluşturulmuş ve bölgenin savunmasını buradan gerçekleştirmişlerdir (MÖ 70). Eflani'nin tarihte bilinen ikinci adı Bitinya Kralı Nikomedes'in oğlu Phylomenes'ten dolayı, “Phylomenes Yurdu” olarak bilinmektedir. İlkçağın son Devleti olan Roma, MÖ 1. yüzyılda Anadolu'ya girince önem verdiği yerlerden birisi de Batı Karadeniz Bölgesi olmuş, bölgenin ormanları ve madenlerini emperyalist bir politika izleyerek kendi çıkarları doğrultusunda kullanmayı bilmiştir. Roma'nın bu amaçlarla Karabük İli sınırları içinde kurduğu en önemli kentler Eskipazar sınırları arasında yer almaktadır. Bunlar, Hadrianapolis ve Kimistene adı ile anılan yerleşme alanlarıdır. Bunun yanı sıra Karabük'te Bürnük Köyü, Üçbaş Köyü, Bulak Köyü; Ovacık'ta Pürçükören Köyü ve Ganibeylerin 1 km mesafe uzaklıktaki Karakoyunlu köyünde Roma Dönemi kalıntıları ile adeta tarihi tanıklık yapmaktadırlar.

Türkler, 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi öncesinde de Anadolu'ya değişik amaçları gözeterek gelmişler ve yerleşmişlerdir. Özellikle, Kuzey Türklüğü olarak tarihte bilinen bu Türk kitleleri içinde Oğuzlar olduğu gibi Kıpçak, Peçenek gibi diğer Türk kavimleri yer almaktadır. Daha sonra çeşitli nedenlerle Bizans'ın emrine giren bu Türk kavimleri, bu devletin izlediği iskan siyasetiyle Anadolu'nun çeşitli kısımlarına yerleştirilmişlerdir.^{[kaynak belirtilmeli]} Yer adlarından (Toponimi) yola çıkarak yapılan yorumlamalar sonucunda Eskipazar'da Tamışlar Köyü'ne adını veren Tamış, Bizans'ın emrinde bir Oğuz Beyi olup, saptamalara göre, Malazgirt Savaşı'nda Selçuklu ordusuna karşı savaşırken, giysilerde kullanılan renk ve dil benzerliklerinden dolayı kısa zamanda saf değiştirmiş, Selçukluların tarafına geçmiştir. Malazgirt Muharebesi öncesinde yöremizde görünen ve yerleşen ikinci Türk kavimi Kıpçaklar oldu. Kıpçaklar kitleler halinde Safranbolu ile Eflani arasındaki topraklara yerleşmişlerdir. Fatih Sultan Mehmet, 15. yüzyılın ikinci yarısında Amasra'yı fethedince, kentte bulunan Cenevizlileri İstanbul'a gönderirken, Eflani'de yaşayan Kıpçakları da Amasra kentine sürmüştür. Bugün Amasra'da özellikle ağaç işlemeciliğinde çok ünlü olan bu insanlar, Kıpçak Türklerinin torunlarıdır. Kıpçak lehçesi ile ilgili araştırma yapacaklar için Eflani-Bartın arası ve Amasra bu açıdan önemli araştırma malzemesi sunmaktadır.

Karabük 1937 yılında Safranbolu'ya bağlı Öğlebeli Köyü'nün bir mahallesi iken 1935 yılında açılan Ankara-Zonguldak demiryolu ile önemini arttırmıştır.

3 Nisan 1937 yılında Atatürk'ün yönlendirmesi ile İsmet İnönü tarafından Karabük Demir Çelik Fabrikası'nın temelleri atılır.

Nüfus yoğunluğunun artmaya başladığı Karabük'te 25 Haziran 1939'da belediye teşkilatı kurulmuştur. 1941 yılında Safranbolu ilçesine bağlı bucak olan Karabük 3 Mart 1953 tarihinde 6068 sayılı kanunla Zonguldak İline bağlı bir ilçe haline gelmiştir.

Karabük, 6 Haziran 1995 gün ve 22305 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Çankırı'dan; Ovacık ve Eskipazar ilçeleri ile Zonguldak'tan; Safranbolu, Yenice ve Eflani ilçelerinin birleştirilmesiyle Türkiye'nin 78. ili olmuştur.

Karabük ilinin topraklarında çeşitli iklim türlerine rastlanmaktadır. Bu farklılıkların meydana gelmesinde ilin coğrafi özellikleri ve konumu rol oynamıştır. Karabük, Karadeniz Bölgesi'nde yer almasına karşın dağların Karadeniz'e paralel uzanmasından dolayı Karadeniz üzerinden gelen nemli ve yağışlı havanın etkilerinden tam olarak yararlanamamaktadır. Yenice ilçesinde tam Karadeniz iklimi yaşanırken; İl merkezinde, Eskipazar, Ovacık ilçelerinde Karadeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş ikliminin özelliklerine rastlanmaktadır. Orman varlığı açısından Türkiye'nin % 68 oranı ile en zengin ilidir. Yenice ilçesinde tropikal bölgelerde görülebilen yoğun ve çeşitli orman örtüsü ve kendi sınıfında rekor düzeyde boya ve çapa ulaşmış ağaç türleri vardır. Geniş yapraklı türlerden kayın birinci, meşe ikinci ağaç türü iken; iğne yapraklı ağaçlarda göknar, sarıçam ve karaçam baskın ağaç türleridir. Havası demir çelik fabrikaları nedeniyle kötüdür.

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.^[4][5]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Karabük Valisi, 1967-Orhaneli doğumlu Mustafa YAVUZ’dur. Ağustos 2023 tarihinde Seyhan Kaymakamı iken atanmıştır.

Karabük Belediye Başkanı, 1988-Karabük doğumlu Özkan ÇETİNKAYA (AK PARTİ), 31 Mart 2024 seçimlerinde %33,65 oy oranıyla seçilmiştir.^[6]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Karabük İl Genel Meclisi üye sayısı, 12 AK PARTİ, 4 MHP ve 1 CHP olmak üzere 17’dir.^[7] Karabük Belediye meclisi ise 16 AK PARTİ, 11 MHP ve 4 İYİ P. olmak üzere 31 üyeden oluşur.^[8]

2023 Genel seçimleri sonucu, Karabük'ü temsilen TBMM'e AKP'den 2 milletvekili (Cem Şahin ve Durmuş Ali Keskinkılıç), CHP'den 1 milletvekili (Cevdet Akay) seçilmiştir.^[9]

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[10])

Karabük ili nüfusu: 255.242'dir. Bu nüfusun % 75,64'ü şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 4.142  km²'dir. İlde  km²'ye 62 kişi düşmektedir. (Bu sayı Merkezde 170’dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı % 1,25 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Ovacık (%41,92), Merkez ilçe (% -2,16)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 7 İlçe, 7 belediye, bu belediyelerde 80 mahalle ve ayrıca 277 köy vardır.

Karabük il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
2000[13]	225.102	71		%70     157.756 67.346     %30
2007[14]	218.463	68	%3	%75     164.072 54.391     %25
2008[15]	216.248	68	%1	%76     163.365 52.883     %24
2009[16]	218.564	68	%1	%77     167.550 51.014     %23
2010[17]	227.610	67	%4	%78     177.189 50.421     %22
2011[18]	219.728	68	%3	%77     169.698 50.030     %23
2012[19]	225.145	67	%2	%77     172.945 52.200     %23
2013[20]	230.251	67	%2	%75     172.756 57.495     %25
2014[21]	231.333	67	%0	%76     176.423 54.910     %24
2015[22]	236.978	67	%2	%77     183.141 53.837     %23
2016[22]	242.347	67	%2	%76     184.413 57.934     %24
2017[22]	244.453	68	%1	%76     186.450 58.003     %24
2018[22]	248.014	68	%1	%76     188.642 59.372     %24
2019[22]	248.458	68	%0	%77     191.536 56.922     %23
2020[22]	243.614	68	%2	%78     189.534 54.080     %22
2021[22]	249.287	68	%2	%78     194.418 54.869     %22

2018-2019 Sezonu sonunda, futbol 1.ligde Karabükspor, BAL'da Safranbolu Bld.spor, futbol kadın 2.liginde Ovacık Gençlikspor küme düşmüşlerdir. Futbol kadın 3.ligi ile voleybol ve hentbol bölgesel liglerinde toplam 3 takımı daha yer almıştır.

Ziraat Türkiye Kupası'nda Karabükspor, 4.turda Darıca Gençlerbirliği'ne elenmiştir.

Önemli spor tesisleri: Necmettin Şeyhoğlu Stadyumu (16.000), Merkez Spor Salonu (2.500) ve 100.yıl Kapalı Yüzme Havuzu (500) dur.

Wikimedia Commons'ta Karabük Province ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Karabük Valiliği4 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Karabük Belediyesi7 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.