French
DeutschGürcüstan əhalisi — Vikipediya
Gürcüstan əhalisi (tanınmamış Cənubi Osetiya və Abxaziya siyahıya daxil deyil) 1 yanvar 2020-ci il məlumatına görə 3 716 900 nəfər[1] təşkil edir.
2014-cü ilin 5 noyabr tarixli açıqlamaya görə ölkə əhalisi 3 713 804 təşkil etmiş, bunun 2 122 623 nəfəri şəhər (57,15 %), 1 591 181 nəfəri isə kənd əhalisi təşkil etmişdir (42,85 %)[2]. 2014-cü ildə şəhər əhalisi Gürcüstanın ümumi əhalisinkn 57,4%, kənd əhalisi isə 42,6% (2002-ci ildə — müvafiq olaraq 52,3 % və 47,7 %).[3] təşkil etmişdir.
Kişilər ümumi əhalinin 47,7 %, qadınlar 52,3 % təşkil edir. Kişilərin orta ömür müddəti 70,1 il, qadınlarda isə 78,6 il təşkil edir. Orta göstərici isə 74,4 ildir[4].
Dinamika[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ölkə əhalisinin yaş tərkibinə görə 2020-ci ildə 0–14 yaşlı şəxslər ümumi əhalinin 20,4%-ni, 15–64 yaşlı şəxslər 64,5%, 65 və ondan yuxarı yaşlı şəxslər isə 15,1%-ni təşkil edir.
Gürcüstan əhalisinin
say dinamikası[5][6]
| İl | Ümumi min. nəf. | nəzərdə tutulmur Cənubi Osetiya və Abxaziya |
| 1900 | 2 000,0 | … |
| 1959 | 4 044,0 | 3 542,5 |
| 1970 | 4 686,4 | 4 099,0 |
| 1979 | 4 993,0 | 4 409,5 |
| 1989 | 5 499,9 | 4 875,8 |
| 1990 | 5 424,4 | … |
| 1991 | 5 453,3 | … |
| 1992 | 5 467,4 | … |
| 1993 | 5 345,8 | … |
| 1994 | 4 929,9 | … |
| 1995 | 4 794,2 | … |
| 1996 | 4 674,5 | … |
| 1997 | 4 558,4 | … |
| 1998 | 4 504,9 | … |
| 1999 | 4 469,8 | … |
| 2000 | 4 435,2 | … |
| 2001 | 4 401,4 | … |
| 2002 | 4 371,5 | 4 361,9 |
| 2003 | 4 342,6 | … |
| 2004 | 4 315,2 | … |
| 2005 | 4 321,5 | … |
| 2006 | 4 401,3 | 4 384,4 |
| 2007 | 4 394,7 | 4 377,8 |
| 2008 | 4 382,1 | 4 365,2 |
| 2009 | 4 385,4 | 4 368,5 |
| 2010 | 4 436,4 | 4 436,4 |
| 2011 | 4 469,2 | 4 469,2 |
| 2012 | 4 497,6 | 4 497,6 |
| 2013 | 4 483,8 | 4 483,8 |
| 2014 | 4 490,5 | 4 490,5 |
| 2015 | 3 713,7 | 3 713,7 |
| 2016 | 3 720,4 | 3 720,4 |
| 2017 | 3 718,2 | 3 718,2 |
| 2020 | 3 716,9 | 3 716,9 |
-
2016-cı il məlumatına görə Gürcüstan əhalisinin ərazi üzrə sıxlığı (Cənubi Osetiya və Abxaziya xaric).
Miqrasiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
1988-ci ildən sonrakı miqrasiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yenidənqurma və SSRİ dövlətinin dağılma dönəmində Gürcüstanda yaşayan ruslar (1989-cu ildə 266 min rusdan 2002-ci ildə cəmi 65 min rus qalmışdı), yahudi (1989-cu ildə 100 min yahudidən 2002-ci ildə cəmi 17 min yunan qalmışdı), yunanlar (1989-cu ildə 25 min yunandan 6 min yunan qalmışdı) emiqrasiya etmişlər.
Hərbi münaqişə zamanı osetinlərin böyük qismi ölkəni tərk etmişdir. Gürcüstan SSR ərazisində 1989-cu ildə 136 min osetin yaşadığı halda 2002-ci ildə sayları 80 minə enmişdir. Onların böyük qismi Rusiyaya miqrasiya etməli olmuşdur.
200 min etnik gürcü 1990-cı illərin əvvəllərində Abxaziyada baş vermiş etnik münaqişə zamanı Gürcüstanın daxili rayonlarına köç etməli olmuşlar. Bununla belə 400 min — 1 mln nəfərə yaxın gürcü Rusiyaya miqrasiya etməli olmuşdur[7][8][9]. Gürcülər arasında Ukrayna, Polşa, Böyük Britaniya və digər örkələrə miqrasiya edənlərdə az deyildir.
Həmcinin ermənilər (1989-cu ildə 360,7 min nəfər olduqları halda 2002-ci ildə 249 min təşkil edirdi) və Azərbaycanlılar (1989-cu ildə 307,6 nəfər azərbaycanlı olduğu halda 2002-ci ildə 284,8 min nəfər təşkil etmişdir) arasında belə azalma baş vermişdir.
Milli tərkib[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Milli tərkib 1989, 2002 və 2014 illər.
| Milli kimlik | 1989 | % | 2002 [10] | % | 2014 | % |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ümumi | 5400841 | 100,00% | 4371535 | 100,00% | 3713804 | 100,00% |
| Gürcülər | 3787393 | 70,13% | 3661173 | 83,75% | 3224564 | 86,83% |
| Azərbaycanlılar | 307.556 | 5,7 % | 284.761 | 6,5 % | 233.082 | 6,3 % |
| Ermənilər | 220000 | 8,10% | 248929 | 5,69% | 168102 | 4,53% |
| Ruslar | 341172 | 6,32% | 67671 | 1,55% | 26453 | 0,71% |
| Osetinlər | 164055 | 3,04% | 38028 | 0,87% | 14385 | 0,39% |
| Yezidilər[11] | 18329 | 0,42% | 12174 | 0,33% | ||
| Ukraynalılar | 52443 | 0,97% | 7039 | 0,16% | 6034 | 0,16% |
| Kistinlər[12] | 7110 | 0,16% | 5697 | 0,15% | ||
| Yunanlar | 100324 | 1,86% | 15166 | 0,35% | 5544 | 0,15% |
| Aysorlar | 6206 | 0,11% | 3299 | 0,08% | 2377 | 0,06% |
| Yəhudilər | 24795 | 0,46% | 3772 | 0,09% | ||
| Abxazlar | 95853 | 1,77% | 3527 | 0,08% | ||
| Kürdlər | 33331 | 0,62% | 2514 | 0,06% | ||
| Avarlar | 4230 | 0,08% | 1996 | 0,05% | ||
| Çeçenlər | 609 | 0,01% | 1271 | 0,03% | ||
| Polyaklar | 2014 | 0,04% | 870 | 0,02% | ||
| Moldovanlar | 2842 | 0,05% | 824 | 0,02% | ||
| Almanlar | 1546 | 0,03% | 651 | 0,01% | ||
| Belaruslar | 8595 | 0,16% | 542 | 0,01% | ||
| Qaraçılar | 1744 | 0,03% | 472 | 0,01% | ||
| Türklər | 1375 | 0,03% | 441 | 0,01% | ||
| Udinlər | 93 | 0,00% | 203 | 0,00% | ||
| Bolqarlar | 671 | 0,01% | 138 | 0,00% | ||
| Litvalılar | 977 | 0,02% | 134 | 0,00% | ||
| Latışlar | 530 | 0,01% | 91 | 0,00% | ||
| Estonlar | 2316 | 0,04% | 59 | 0,00% | ||
| Farslar | 123 | 0,00% | 46 | 0,00% | ||
| Çexlər | 101 | 0,00% | 46 | 0,00% | ||
| Ləzgilər | 720 | 0,01% | 44 | 0,00% | ||
| İnquşlar | 170 | 0,00% | 0 | 0,00% | ||
| Digərləri | 21846 | 0,40% | 2349 | 0,05% | 14346 | 0,39% |
| Milli kimliklərini göstərməyənlər/qeyd etməmişlər | 1104 | 0,03% |
- 1926–2014-cü illər üzrə etnik tərkib
| Siyahıya alma ili | Gürcülər | Azərbaycanlılar | Ermənilər | Ruslar | Osetinlər | Yezdilər |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1926[13] | 66,80% | 5,20% | 11,50% | 3,60% | 4,20% | |
| 1939[14] | 61,40% | 5,30% | 11,70% | 8,70% | 4,20% | |
| 1959[15] | 64,30% | 3,80% | 11,00% | 10,10% | 3,50% | |
| 1970[16] | 62,80% | 4,60% | 9,70% | 8,50% | 3,20% | |
| 1979[17] | 68,80% | 5,10% | 9,00% | 7,40% | 3,20% | |
| 1989[18] | 70,70% | 5,70% | 8,10% | 6,30% | 3,00% | |
| 2002 (Abxaziya və Cənubi Osetiya xaric)[19] | 83,80% | 6,50% | 5,70% | 1,50% | 0,80% | 0,42% |
| 2014 (Abxaziya və Cənubi Osetiya xaric) | 86,83% | 6,27% | 4,53% | 0,71% | 0,39% | 0,33% |
Gürcüstan regionlarının milli tərkibi[redaktə | mənbəni redaktə et]
- 2014-cü il əhalinin siyahıya alınmasına görə[20]
| diyar | nəticə | Gürcü- lər | % | Azər- bay-- canlılar | % | Er- mənilər | % | Rus- lar | % | Ose tinlər | % | Yezid- lər | % | Ukray nlar | % | Kis- tilər | % | Yunan- lar | % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Gürcüstan | 3713804 | 3224564 | 86,83% | 233024 | 6,27% | 168102 | 4,53% | 26453 | 0,71% | 14385 | 0,39% | 12174 | 0,33% | 6034 | 0,16% | 5697 | 0,15% | 5544 | 0,15% |
| Acarıstan | 333953 | 320742 | 96,04% | 340 | 0,10% | 5461 | 1,64% | 3679 | 1,10% | 101 | 0,03% | 81 | 0,02% | 793 | 0,24% | 4 | 0,00% | 575 | 0,17% |
| Quriya | 113350 | 111168 | 98,07% | 34 | 0,03% | 1228 | 1,08% | 564 | 0,50% | 30 | 0,03% | 17 | 0,01% | 141 | 0,12% | 0 | 0,00% | 28 | 0,02% |
| İmeretiya | 533906 | 530288 | 99,32% | 106 | 0,02% | 709 | 0,13% | 1384 | 0,26% | 143 | 0,03% | 6 | 0,00% | 398 | 0,07% | 0 | 0,00% | 109 | 0,02% |
| Kaxetiya | 318583 | 271298 | 85,16% | 32354 | 10,16% | 2191 | 0,69% | 1921 | 0,60% | 2526 | 0,79% | 504 | 0,16% | 202 | 0,06% | 5581 | 1,75% | 158 | 0,05% |
| Msxeta-Mtianeti | 94573 | 89343 | 94,47% | 2316 | 2,45% | 291 | 0,31% | 252 | 0,27% | 1327 | 1,40% | 61 | 0,06% | 80 | 0,08% | 2 | 0,00% | 55 | 0,06% |
| Raça-Leçxumi və Aşağ Svanetiya | 32089 | 31977 | 99,65% | 1 | 0,00% | 9 | 0,03% | 29 | 0,09% | 28 | 0,09% | 0 | 0,00% | 9 | 0,03% | 0 | 0,00% | 7 | 0,02% |
| Damerelo-Yuxarı Svanetiya | 330761 | 328662 | 99,37% | 64 | 0,02% | 143 | 0,04% | 1173 | 0,35% | 46 | 0,01% | 1 | 0,00% | 312 | 0,09% | 0 | 0,00% | 55 | 0,02% |
| Samsxe-Cavaxetiya | 160504 | 77498 | 48,28% | 89 | 0,06% | 81089 | 50,52% | 712 | 0,44% | 393 | 0,24% | 1 | 0,00% | 142 | 0,09% | 0 | 0,00% | 420 | 0,26% |
| Kvemo-Kartli | 423986 | 217305 | 51,25% | 177032 | 41,75% | 21500 | 5,07% | 2631 | 0,62% | 810 | 0,19% | 305 | 0,07% | 510 | 0,12% | 25 | 0,01% | 2113 | 0,50% |
| Şida-Kartli | 263382 | 249479 | 94,72% | 5501 | 2,09% | 2072 | 0,79% | 758 | 0,29% | 4668 | 1,77% | 4 | 0,00% | 208 | 0,08% | 1 | 0,00% | 163 | 0,06% |
| Tiflis | 1108717 | 996804 | 89,91% | 15187 | 1,37% | 53409 | 4,82% | 13350 | 1,20% | 4313 | 0,39% | 11194 | 1,01% | 3239 | 0,29% | 84 | 0,01% | 1861 | 0,17% |
Dillər[redaktə | mənbəni redaktə et]
2014-cü il siyahıya alınmasına görə Gürcüstanın yerli dilləri[21]
| ana dil | ümumi | % ölkə əhalisinin ana dili |
|---|---|---|
| gürcü | 3254852 | 87,64% |
| azərbaycan | 231436 | 6,23% |
| erməni | 144812 | 3,90% |
| rus | 45920 | 1,24% |
| osetin | 5698 | 0,15% |
| digərləri | 31014 | 0,84% |
| göstərməmişlər | 72 | 0,00% |
| ümumi ölkə əhalisi | 3713804 | 100,00% |
2002-ci ilə olan milli dillər:[22]
| ana dili | ümu- mi | % ölkənin ümumi əhalisi | gürcü- lər | azər- bay- can- lılar | erməni- lər | rus- lar | osetin- lər | b. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| gürcü və həmcinin meqrel, svam dilləri | 3677995 | 84,14% | 3659413 | 934 | 5692 | 940 | 6189 | 4827 |
| azərbaycan | 283632 | 6,49% | 71 | 283414 | 12 | 5 | 5 | 125 |
| erməni | 235653 | 5,39% | 15 | 19 | 235531 | 11 | 7 | 70 |
| rus | 83007 | 1,90% | 1493 | 385 | 7525 | 66652 | 389 | 6563 |
| osetin | 31381 | 0,72% | 3 | - | 3 | - | 31372 | 3 |
| digərləri | 4256 | 0,10% | 178 | 9 | 166 | 63 | 66 | 3774 |
| öz millətinin dili | 4335202 | 99,17% | 3659413 | 283414 | 235531 | 66652 | 31372 | 58820 |
| ölkənin ümumi əhalisi | 4371535 | 100,00% | 3661173 | 284761 | 248929 | 67671 | 38028 | 70973 |
2002-ci il siyahıya alınmağa görə əhalinin mənsub oldu digər dillər:[22]
| sərbəst danışılır | ümu- mi | ölkənin ümumi əhalisini % | gürcü- lər | azər- bay- can- lılar | ermə- nilər | rus- lar | osetin- lər | b. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| rus | 1481481 | 33,89% | 1234293 | 75207 | 120543 | 742 | 13760 | 36936 |
| gürcü | 221376 | 5,06% | 1243 | 43024 | 81414 | 36642 | 23527 | 35526 |
| ingilis | 163333 | 3,74% | 153066 | 614 | 4018 | 3015 | 490 | 2130 |
| alman | 51003 | 1,17% | 48749 | 161 | 744 | 789 | 151 | 409 |
| erməni | 21317 | 0,49% | 11852 | 517 | 6232 | 1281 | 112 | 1323 |
| fransız | 18764 | 0,43% | 17717 | 145 | 459 | 215 | 53 | 175 |
| osetin | 8727 | 0,20% | 5214 | 16 | 52 | 54 | 3362 | 29 |
| azərbaycan | 7518 | 0,17% | 4062 | 814 | 1075 | 485 | 94 | 988 |
| digəri | 38045 | 0,87% | 29290 | 1410 | 2560 | 1237 | 337 | 3211 |
| öz milli dili | 15970 | 0,37% | 1243 | 814 | 6232 | 742 | 3362 | 3577 |
| ümumi | 2671585 | 61,11% | 2348539 | 181792 | 95618 | 27312 | 6038 | 12286 |
| ölkənin bütün əhalisi | 4371535 | 100,00% | 3661173 | 284761 | 248929 | 67671 | 38028 | 70973 |
- Dil qrupları
Gürcüstanın ümumi əhalisi aşağıdakı dil ailəlrində danışır:
- Kartveli dil ailəsi:
- Gürcü dili: gürcü dili və digər dialektlər (Kartli, İmeretiya, Kafetiya, Quriya, Mesxeti, Acar və s.)
- Zan dili: meqrel dili, Laz dili
- Svan dili: Svan dili
- Şimali Qafqaz dil ailəsi
- abxaz-adıgey dilləri: abxaz dili
- naxç-dağıstan dilləri: udin dili, basbiy dili, çeçen dili (kistin dialkti)
- Altay dilləri
- Semito-xamito dilləri (yeniaysor dili)
- Avro-hind dil ailəsi (rus, ukrayn, yunan, erməni, osetin, kürd)
İnanc[redaktə | mənbəni redaktə et]
2014-cü ilin siyahısına görə dini tərkib:[23]
- Provaslav (gürcülərin əsas hissəsi, ruslar, osetinlər, abxazların bir qismi) — 83,41 % (3097,6 min. nəf.)
- İslam (Acariya əhalisi və Mesxet-Cavaxetiya, abxazların bir qismi, türklər, tatarlar, azərbaycanlılar, kistinlər) — 10,74 % (398,7 min. nəf.)
- Erməni Həvvari Kilsəsi (ermənilər) — 2,94 % (109,0 min. nəf.)
- Katolizm (ermənilərin az bir qismi) — 0,52 % (19,2 min. nəf.)
- İeqova — 0,33 % (12,4 min. nəf.)
- Yezidilik (yezidilər, kürdlər) — 0,23 % (8,6 min. nəf.)
- Protestant — 0,07 % (2,5 min. nəf.)
- İudaizm (yadudilər) — 0,04 % (1,4 min. nəf.)
- dinini bildirməyənlər — 1,70 % (63,0 min. nəf.)
Ümumi xəritə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xəritə:
 | 1 000 000 nəfər əhalisi olan şəhərlər |
 | 100 000–200 000 nəfər əhalisi olan şəhərlər |
 | 50 000–100 000 nəfər əhalisi olan şəhərlər |
 | 20 000–50 000 nəfər əhalisi olan şəhərlər |
 | 10 000–20 000 nəfər əhalisi olan şəhərlər |
 | 5 000–10 000 nəfər əhalisi olan şəhərlər |
| 5 000 nəfər əhalisi olan şəhərlər |
 | 5 000–10 000 nəfər əhalisi olan şəhər tipli yaşayış məntəqələri |
| 5 000 nəfər əhalisi olan şəhər tipli yaşayış məntəqələri |
Gürcüstanın yaşayış məntəqələri
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Gürcüstanda əhali azalıb". 2022-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-10.
- ↑ "Gürcüstanda 2014-cü il siyahıya alınmanın nəticələri (2014 General Population Census Main Results General Information)" (PDF) (ingilis). Gürcüstan Milli Statistika İdarəsi. 2016-08-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-04-28.
- ↑ "Gürcüstanda 2014-cü il siyahıya alınmanın nəticələri" (PDF). Gürcüstan Milli Dtatistika İdarəsi. 23 October 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 may 2015. (ing.)
- ↑ "Gürcüstan əhalisi il ərzində 28,4 min nəfər artmışdır". «Gürcüstan Onlayn». 2012-05-31. 2012-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-31.
- ↑ Gürcüstan Milli Statistika İdarəsi. Arxivləşdirilib 2014-07-22 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ Gürcüstan əhalisinin 1990–2009 illər üzrə statistikası. Arxivləşdirilib 2009-11-13 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ "«Rusiyadakı gürcü diasporası»". 2012-04-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-30.
- ↑ "Keçmiş sovet ölkələrindən Rusiyaya immiqrasiya. İkinci hissə". 2009-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-30.
- ↑ "Rusiyada gürcülərin sayı ilbəil azalır". 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-30.
- ↑ "Ethnic Groups of Georgia: Censuses 1926–2002" (PDF). 2015-11-22 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2017-05-30.
- ↑ 1989-cu ildən kürdlərlə eyni götürülür
- ↑ 1989-cu ildən çeçenlərlə eyni götürülür
- ↑ Demoscope Weekly: Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР. Закавказская СФСР/ ССР Грузии Arxivləşdirilib 2012-03-29 at the Wayback Machine
- ↑ Demoscope Weekly: Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР. Грузинская ССР Arxivləşdirilib 2014-07-14 at the Wayback Machine
- ↑ Demoscope Weekly: Всесоюзная перепись населения 1959 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР. Грузинская ССР Arxivləşdirilib 2012-11-12 at the Wayback Machine
- ↑ Demoscope Weekly: Всесоюзная перепись населения 1970 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР. Грузинская ССР Arxivləşdirilib 2014-07-14 at the Wayback Machine
- ↑ Demoscope Weekly: Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР. Грузинская ССР Arxivləşdirilib 2014-07-14 at the Wayback Machine
- ↑ Demoscope Weekly: Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР. Грузинская ССР Arxivləşdirilib 2019-11-19 at the Wayback Machine
- ↑ 2002-ci il Gürcüstanın siyahıya alınması Arxivləşdirilib 2006-08-31 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ "Gürcüstan regionlarına görə milli tərkibi (Total population by regions and ethnicity)" (ingilis). Gürcüstan Milli Statistika İdarəsi. 2016-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-28.
- ↑ "Population by region, by native languages and fluently speak Georgian language)" (ingilis). Gürcüstan Milli Statistika İdarəsi. 2016-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-28.
- ↑ 1 2 Том I — Основные итоги переписи Arxivləşdirilib 2015-10-23 at the Wayback Machine (gürc.) (I ტომი – აღწერის ძირითადი შედეგები) — табл. № 24 // Итоги переписи населения Грузии 2002 года Arxivləşdirilib 2018-09-10 at the Wayback Machine (gürc.)
- ↑ "Population by regions and religion)" (ingilis). Gürcüstan Milli Statistika İdarəsi. 2016-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-29.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- geostat.ge
- statistics.ge Arxivləşdirilib 2008-11-18 at the Wayback Machine
 Gürcüstan mövzularda | ||
|---|---|---|
Gerb • Bayraq • Himn • Dövlət quruluşu • Konstitusiya • Parlament • İnzibati bölgü • Coğrafiya • Şəhərlər • Paytaxt • Əhali • Dillər • Tarix • İqtisadiyyat • Kənd təsərrüfatı • Energetika • Valyuta • Mədəniyyət • Din • Kinematoqraf • Ədəbiyyat • Musiqi • Bayramlar • İdman • Təhsil • Elm • Nəqliyyat • Turizm • Poçt (tarixi və markaları) • İnternet • Silahlı qüvvələr • Xarici siyasət |  | |