آبیاری کوزه‌ای - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

'آبیاری کوزه‌ای یا آبیاری گوزویی، یکی از روشهای سنتی و دیرینه آبیاری زیر سطحی است که در آن از کوزه‌های سفالی برای آبیاری استفاده می‌شود. این روش که یکی از روشهای باستانی، کم مصرف و ارزان قیمت آبیاری شناخته می‌شود، از دیرباز در مناطق خشک و نیمه خشک ایران به کار گرفته می‌شده‌است. از جمله جاهایی که این نوع آبیاری رواج داشته‌است، می‌توان به کنارهٔ کویر لوت کرمان و پیرامون شهرهای یزد و میبد اشاره کرد. ساده‌ترین نمونه برای آبیاری کوزه‌ای، سبزه‌های سفره هفت سین نوروز هستند، که در کوزه‌های سفالی سبز شده باشند.^[۱]

شیوه انجام[ویرایش]

در این روش از کوزه‌های متخلخلی از جنس گل رس استفاده می‌شود که بدون لعاب هستند. شیوهٔ کار چنین است که گودالی را در زمین و پیرامون ریشه درخت می‌کنند و کوزه‌های گلی را دورن آن چال می‌کنند و اطرافشان را با خاک و کود پر می‌کنند ، به گونه‌ای که سر کوزه بیرون خاک بماند. پس از آنکه کوزه از آب شد، آب به تدریج از دیواره سفالی کوزه تراوش می‌کند و به خاک وارد می‌شود. در این روش آب از کوزه با سرعتی به بیرون نشت می‌کند که تحت تأثیر جذب ریشه گیاه است.^[۲]

ویژگی‌ها[ویرایش]

• تنظیم خودکار آبدهی:

هنگام کارگذاشتن کوزه در خاک، سطح بیرونی کوزه بر اثر مکش خاک خشک پیرامونش، به تدریج آب از خود تراوش می‌کند، پس از چند روز که خاک اطراف کوزه نم دار شد، تراوش آب کوزه کمتر می‌شود و دوباره با کاهش مقدار نمناکی خاک، میزان آب دهی کوزه بیشتر می‌شود. این توانایی تنظیم خودکار آبدهی همانند سیستم‌های آبیاری پیشرفته‌ای رفتار می‌کند که در آن‌ها مکش سنج^[۳] و کنترلر به کار برده شده‌است.^[۱]

• پالایش:

آبی که درون کوزه ریخته می‌شود، توسط لایه‌های سفالی کوزه پالایش فیزیکی می یابد و در نتیجه می‌توان آبهایی را که میزان شوری شان نسبتاً بالا ست نیز در کشاورزی به کار برد.^[۴]

• صرفه جویی:

در این روش به علت جلوگیری از تبخیر سطحی، با کمترین مقدار آب، بیشترین مقدار محصول بدست می آید.^[۵]

از میان رفتن و احیا[ویرایش]

به کارگیری این روش از حدود ۵۰ سال پیش منسوخ شده‌است. دلیل آن نیاز به نیروهای انسانی فراوان برای کارگذاشتن کوزه‌ها در خاک و نیز احتمال شکستن و خرد شدن آن‌ها هنگام شخم زنی توسط ماشین آلات کشاورزی بود. وارد شدن فناوری حفر چاه‌های عمیق و پمپ‌های آب هم از دیگر دلایل آن بود.^[۴] با توجه به کم‌آبی‌ها و نیاز به صرفه جویی در منابع آبی، هم اکنون سامانه‌های آبیاری نوین با برگرفتن از از آبیاری کوزه‌ای و با بهره از لوله‌های سفالی اختراع شده‌اند که با رویکرد تحت فشار یا اختلاف سطحی کار می‌کنند.

جستارهای وابسته[ویرایش]

• آبیاری
• آبیاری قطره‌ای
• کم آبیاری

پانویس[ویرایش]

منابع[ویرایش]

• تارنمای طرح ملی دانش آموزی نجات آب^{[پیوند مرده]}
• بررسی آبیاری کوزه‌ای درخت پسته به صورت خودکار با نیروی مکش خاک
• تعیین رابطه دبی- فشار در کوزه‌های مورد استفاده در آبیاری کوزه‌ای
• آموزش عملیات کشاورزی با روش آبیاری کوزه‌ای جهت مدیریت بهینه مصرف آب در مرکز یزد
• آبیاری کوزه‌ای بررسی امکان استفاده از کوزه‌های سفالی آبیاری
• سایت خبری تابناک-خداحافظی با کشاورزی یا سلامی دوباره به آبیاری کوزه‌ای
• انجمن تخصصی آب / آبیاری کوزه‌ای
• کاشت ۳۰۰ اصله نهال در بندر شهید رجایی به روش کوزه‌ای

پیوند به بیرون[ویرایش]

• فیلم آبیاری کوزه‌ای در یزد

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ آبیاری کوزه‌ای موجود است.