استان کردستان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

این نوشتار دارای پیوند مرده است. لطفاً به منظور دسترسی آسان‌تر به منابع، پیوندهای بایگانی‌شده به آن بیافزایید.

برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. لطفاً با توجه به شیوهٔ ویکی‌پدیا برای ارجاع به منابع، با ارائهٔ منابع معتبر به بهبود این مقاله کمک کنید. مطالب بی‌منبع را می‌توان به چالش کشید و حذف کرد. (چگونگی و زمان حذف پیام این الگو را بدانید)

استان کردستان
مختصات:
مرکز	سنندج
شمار شهرستان‌ها	۱۰
مدیریت
• نوع	مرکز
• استاندار	اسماعیل زارعی کوشا[۱] ‏
• نمایندگان در مجلس شورای اسلامی ‏	۶ نماینده ‏
• نمایندگان در مجلس خبرگان رهبری ‏	۲ نماینده
مساحت
• کل	۲۹٬۶۱۹ کیلومتر مربع (۱۱۴۳۶ مایل مربع)
جمعیت  (۱۴۰۰)	۲٫۱۵۲٫۰۰۰

استان کردستان، یکی از استان‌های ایران به مرکزیت شهر سنندج است که در غرب این کشور واقع شده است. مساحت این استان ۲۹٬۶۱۹ کیلومتر مربع معادل ۱٫۸٪ از مساحت کل کشور ایران است. این استان که در دامنه‌ها و دشت‌های پراکندهٔ رشته‌کوه زاگرس میانی جای گرفته است، بلندترین کوه این استان کوه بدر در شهرستان بزرگ قروه در جنوب شرقی استان به ارتفاع ۳۳۱۰ متر است، از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به کرمانشاه و از غرب به اقلیم کردستان (استان‌های سلیمانیه و حلبچه) در کشور عراق محدود است. استان کردستان با کشور عراق ۲۵۰ کیلومتر مرز مشترک دارد. استان کردستان برپایهٔ آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۴۰۰ دارای ۱۰ شهرستان، ۳۱ بخش، ۳۰ شهر، ۹۴ دهستان و ۱۷۵۱ آبادی دارای سکنه و ۱۵۲ آبادی خالی از سکنه بوده است.^[۲] شهرستان‌های این استان عبارتند از: سنندج، مریوان، سقز، بانه، قروه، کامیاران، بیجار، دیواندره، دهگلان و سروآباد.

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۴۰۰ استان کردستان ۲٫۱۵۲٫۰۰۰ نفر جمعیت دارد که ۳۵ درصد روستایی و ۶۵ درصد را جمعیت شهری تشکیل می‌دهد. تراکم نسبی جمعیت معادل ۵۲٫۱ نفر در کیلومتر مربع است.

نام[ویرایش]

کردستان متشکل از دو واژهٔ کُرد و پسوند (ستان) به معنی مکان است. کردستان مکان و سرزمین کردها و ناحیه‌ای در غرب ایران است. کلمهٔ کردستان اولین بار به‌طور رسمی در دورهٔ سلجوقی به‌کار برده شد و از آن پس ثبت گردید.^[۳][۴]

به اعتقاد بسیاری از مورخان، در هزاره‌های قبل از اسلام (از حدود ۵هزار سال قبل تا اوایل عصر اشکانی) نیز، کردوئنه، کاردوخ، گوتیوم، کاردا، بیت قاردو، کوردا و… همگی به عنوان معادلی از کردستان در نواحی مختلفی از به اصطلاح «کردستان بزرگ» کنونی، ثبت شده‌اند.^{[۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]}

جغرافیا[ویرایش]

استان کردستان با مساحت ۲۹٬۵۰۰ کیلومتر در غرب ایران مجاور کشور عراق بین ۳۴ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۶ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد که این مساحت ۱٫۷ درصد از مساحت کل کشور را شامل می‌شود و از نظر وسعت رتبهٔ ۱۶ را در کشور دارا است. از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و قسمتی از زنجان و از جنوب به استان کرمانشاه و از شرق به استان همدان و قسمتی دیگر از استان زنجان و از غرب به کشور عراق محدود است. این استان شامل ۲۳۰ کیلومتر مرز خاکی مشترک با کشور عراق است.

از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه‌ای کوهستانی است که دشت‌های مرتفع و دره‌های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده‌اند. اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست‌ترین نقاط استان به حدود ۲۴۰۰ متر می‌رسد. کوه بدر در قروه با ارتفاع ۳۳۱۰ متر بلندترین و منطقهٔ آلوت در بانه با ارتفاع حدود ۹۰۰ متر، کم ارتفاع‌ترین نقطهٔ استان است؛ که این اختلاف ارتفاع خود باعث به وجود آمدن اقلیم‌های متفاوت می‌گردد. کردستان با دریا فاصله‌اش زیاد است، اما از طریق دره‌های عمیق در هم تنیده، به آب‌های آزاد جهان در جنوب و دریاچه‌های شمالی نظیر دریای خزر و دریاچهٔ ارومیه راه دارد. سرچشمهٔ بسیاری از رودخانه‌های بزرگ در کوه‌های کردستان واقع شده‌اند.

	زنجان	آذربایجان غربی
	همدان		عراق
		کردستان
		کرمانشاه

تقسیمات استانی[ویرایش]

جمعیت شهرستان‌ها و شهرها[ویرایش]

ردیف	شهرستان	مساحت شهرستان (کیلومتر مربع)	مرکز	سال تأسیس	جمعیت مرکز شهرستان	جمعیت شهرنشین[۱۵]	جعیت سال ۹۰[۱۶]	جعیت سال ۹۵[۱۷]	رشد جمعیت
۱	سنندج	۳۶۷۰	سنندج	۱۳۱۶	۴۱۲٬۷۶۷	۴۱۴٫۰۶۹	۴۵۰٬۱۶۷	۵۰۱٬۴۰۲	−۱۰٫۲۲٪
۲	سقز	۴۴۰۰	سقز	۱۳۲۵	۱۶۵٬۲۵۸	۱۶۸٫۳۵۹	۲۱۰٬۸۲۰	۲۲۶٬۴۵۱	−۶٫۹۰٪
۳	مریوان	۲۲۵۰	مریوان	۱۳۳۷	۱۳۶٬۶۵۴	۱۵۱٫۱۸۸	۱۶۸٬۷۷۴	۱۹۵٬۲۶۳	−۱۳٫۵۷٪
۴	بانه	۱۷۸۰	بانه	۱۳۳۷	۱۱۰٬۲۱۸	۱۱۵٫۳۲۵	۱۳۲٬۵۶۵	۱۵۸٬۶۹۰	−۱۶٫۴۶٪
۵	قروه	۲۹۰۰	قروه	۱۳۳۷	۱۱۵٬۲۳۸	۱۲۰٫۴۰۴	۱۳۶٬۹۶۱	۱۴۰٬۱۹۲	−۲٫۳۰٪
۶	کامیاران	۲۰۲۰	کامیاران	۱۳۷۳	۵۷٬۰۷۷	۶۰٫۴۴۷	۱۰۵٬۹۹۶	۱۰۲٬۸۵۶	+۳٫۰۵٪
۷	بیجار	۵۳۵۰	بیجار	۱۳۱۶	۵۰٬۰۱۴	۵۶٫۸۵۷	۹۳٬۷۱۴	۸۹٬۱۶۲	+۵٫۱۱٪
۸	دیواندره	۴۲۰۰	دیواندره	۱۳۷۳	۳۴٬۰۰۷	۳۶٫۰۹۸	۸۱٬۹۶۳	۸۰٬۰۴۰	+۲٫۴۰٪
۹	دهگلان	۱۸۸۰	دهگلان	۱۳۸۶	۲۵٬۹۹۲	۲۹٫۱۸۵	۶۲٬۸۴۴	۶۴٬۰۱۵	−۱٫۸۳٪
۱۰	سروآباد	۱۰۵۰	سروآباد	۱۳۸۱	۵٬۱۲۱	۸٫۲۹۷	۴۹٬۸۴۱	۴۴٬۹۴۰	+۱۰٫۹۱٪

تاریخ[ویرایش]

استان کردستان دارای پیشینه تاریخی غنی می‌باشد و با وجود شهرهای قدیمی همانند سقز و قروه باستانی بودن، تاریخ و قدمت خود را به رخ می‌کشد.

استان کردستان بخشی از سرزمینی است که در شرق سرزمین مادها که با نام‌های پارسوا یا پرسوا در کتیبه‌های آشوری و اورارتویی ثبت شده است و بر اساس آثار تاریخی بر جا مانده و گنجینه زیویه، قلعه و ارگ زیویه مرکز حکومت و پایتخت مادها بود.^[۱۸] پارسوا (parsua) نام منطقه‌ای بود در شهرستان سنندج شامل ۲۷ ناحیه کم جمعیت و زیستگاه قدیم اقوام پارس به‌شمار می‌آمد. نخستین اشارهٔ تاریخی به پارسوا در حملهٔ شلمنسر سوم در کتیبه‌ای به سال ۸۳۷ پیش از میلاد است. در شمال به اورارتو، در غرب به آشور و در جنوب و جنوب غربی به ایلام و سومر منتهی می‌شد. در ابتدا قبایل آریایی در شرق و غرب دریاچه ارومیه اسکان یافتند. تعدادی از آنان در شرق دریاچه مقیم شدند و آن را «آمادای» نامیدند و قسمتی که در غرب دریاچه ارومیه بود، پارسوا (پارسوما) نامیده می‌شد. اولین گروه دولت مادها را بنیان نهاد و دومین گروه سلطنت قدرتمند هخامنشیان را به وجود آورد. با توجه به متن نوشته داریوش در تخت جمشید و بیستون، دولت شاهنشاهی مادها در ناحیه هخامنشی در ۵۵۰ قبل از میلاد واقع شده و سرزمین مادها یکی از ایالات دولت هخامنشی شد.^[۱۹][۲۰]

موقعیت پارسوا از نگاه مورخان[ویرایش]

پارسوا جنوبی‌تر از زاب کوچک و در دیاله علیا قرار داشت و از یک‌سو با نواحی مختلف نامار و توپ لیاش در دیالهٔ وسطی و سفلی و از دیگر سو با ماننا و نواحی مختلف متمایل به ماننا و بالاخره با نواحی مختلفهٔ ماد هم‌مرز بود. همچنین از کتیبه‌های اورارتویی مشهود است که پارسوا میان ماننا و سرزمین بابلی نامار قرار داشت. از مجموع مراتب فوق چنین نتیجه گرفته می‌شود که پارسوا را باید در حدود کردستان و شهرستان سنندج کنونی جستجو کرد. دیاکونف در اثر خود به‌نام تاریخ ماد می‌نویسد: بخش علیای رود دیاله و شاخه‌ها و شعب آن در مثلث شهرهای کنونی سلیمانیه، سر پل ذهاب و سنندج از اواسط قرن نهم پیش از میلاد پارسوا نامیده می‌شده است.^[۲۱][۲۲]

از زمان سلطنت هخامنشیان، در نواحی پارس‌ها و ساسانی‌ها، ایالت مادها به عنوان یکی از ایالات ایران باستان به نام «ماه» شناخته می‌شد. این ایالت شامل دو بخش «ماه پایین» یا رازی ماه و «ماه بالا» یا نهاوند ماه بود. در دوران قبل از اسلام سرزمین مادها، «مای» یا «ماه» نامیده می‌شد. ناحیه استان کردستان (اردلان)در دوره صفویان شامل ۹ شهر عمده بود: سنه، سقز سلطانی اردلان، گروس، الکا، زرین کمر، طغامین، خورخوره، پاوه و هورامان اورامان، الکای بانه، قالازالام و پالانگان. دولتمردان مستقل برای قبایل بزرگ منصوب می‌شدند.

دوران معاصر[ویرایش]

بنا به پیش‌نویس شماره ۱۲۷۵ در ۹ آذر ۱۳۱۶، ایران به شش بخش تقسیم شده بود. استان غربی شامل شهرهای کردستان، کرمانشاه، گروس، باوندپور (کلهر)، پشت کوه، همدان، ملایر، خرمشهر، آبادان، خوزستان و کهگیلویه بود. در سال^[۲۳]۱۳۲۵ با توجه به فرمان شورای وزرا، کردستان از استان پنجم جدا شد و استان کردستان را تشکیل داد. شهرهای استان، سنندج، گروس، سقز و قروه بودند.

بر اساس مصوبهٔ ۴۰۰۴/۴۵۶۲۹/ل هیئت وزیران که در تقسیمات کشوری سال ۱۳۳۷ خورشیدی صورت گرفت شهر قروه از استان همدان منتزع شد و به استان کردستان ملحق گردید.^[۲۴]

استان کردستان در انقلاب ۱۳۵۷ نقش به‌سزایی داشت و پس از به قدرت رسیدن جمهوری اسلامی نیز محل درگیری میان نیروهای کرد و حکومت جدید بود. در طول جنگ ایران و عراق نیز استان کردستان بارها توسط نیروهای نظامی عراق بمباران شد و نزدیک به ۴۵۰۰ نفر از اهالی این استان توسط ارتش عراق کشته‌شدند.^[۲۵]

مردم[ویرایش]

قومیت[ویرایش]

ساکنان اصلی استان کردستان کرد هستند و استان کردستان یکی از استان‌های کردنشین در غرب ایران است. کردها به یک بستر ژنتیکی باستانی قفقاز/خاورمیانه/مدیترانه تعلق دارند،^[۲۶] بطوریکه بخش غالب ژنتیک آنها، بومی کردستان و زاگرس است. یکی از اجداد محتمل آنها هوریان باستان (در حدود ۳هزار سال ق. م) هستند،^[۲۷] و همچنین فرهنگ کردها را نیز می‌توان در فرهنگ حلاف (در حدود ۶هزار سال ق. م) جست‌وجو کرد.^[۲۸]برخلاف فرضیات پیشین، در تحقیقات مدرن و علمی متعددی از ریشه یابی ژنتیکی کردها که یکی از آن تحقیقات صرفاً مربوط به کردهای سقز و بانه (استان کردستان) هست، نشان داده است که آنها نه تنها آریایی نیستند، بلکه میزان بسیار کمی از تهاجم ژن آریایی(r1a1a-z93) و به‌طور کلی، آسیای مرکزی را، در خود دارند.^[۲۹][۳۰]

زبان[ویرایش]

^[۳۱] اکثریت مردم استان کردستان به میزان ۹۷٬۸ درصد به زبان کردی با لهجه‌های مختلف صحبت می‌کنند.^[۳۲] زبان کردی یکی از زبان‌های گروه هند و اروپایی و ایرانی است. زبان کردی علاوه بر استان کردستان در استان‌های ایلام، کرمانشاه، آذربایجان غربیِ، همدان و شمال خراسان و دیگر کشورهای خاورمیانه همچون ترکیه، عراق، سوریه، لبنان و ارمنستان نیز تکلم می‌شود و لهجه‌های گوناگونی دارد. در استان کردستان گویش‌های سورانی، کردی جنوبی (گروسی و کلهری) از زبان کردی و هورامی از زبان گورانی تکلم می‌شود، اما پر تکلم‌ترین گویش کردی در استان کردستان «سورانی» است که لهجه‌های اردلانی، کردی سقزی، جافی، مکریانی، بابانی از این گویش در این استان تکلم می‌شود.^[۳۳][۳۴]

علاوه بر زبان کردی، گویشوران فارسی‌زبان و ترک‌زبان نیز در استان کردستان زندگی می‌کنند که جمعیت آن‌ها بنا بر آمار موجود نزدیک به ۰٫۳ درصد از جمعیت استان را شامل می‌شود.^[۳۵][۳۶]

دین و مذهب[ویرایش]

امروزه اکثریت مردم این استان، مسلمان و اهل تسنن بوده و در انجام آداب و مناسک دینی از فقه شافعی پیروی می‌کنند و شافعی مذهب هستند. گروهی هم پیرو مذهب تشیع بوده که اکثریت آن‌ها در شرق استان ساکن هستند. علاوه بر این گروه‌های کوچکی نیز با پیروی از سایر ادیان همچون یهودی، مسیحی، یارسان، بهائی و مذاهب دیگر در این استان زندگی می‌کنند؛ در اینجا لازم است ذکر شود گفته شود که در دوره حاکمیت جمهوری اسلامی (رژیم کنونی)، با توجه به حکومت دین‌سالار و عدم امکان بیان آزادانه اعتقادات و باورهای مذهبی (به‌ویژه در مورد دین‌ناباروران و خداناباوران)، چنین آمارهایی به‌کلی خالی از اشکال نبوده؛ و نمی‌توان کاملاً به آنها اعتماد کرد.^[۳۷]

نامداران[ویرایش]

تعدادی از مشاهیر کردستان:

طبیعت و محیط زیست[ویرایش]

اقلیم[ویرایش]

اقلیم کردستان متأثر از توده‌های هوای گرم و مرطوب مدیترانه‌ای است که این توده‌ها موجب بارندگی‌هایی در بهار و ریزش برف در زمستان‌ها شده است. این توده‌های هوایی از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه با برخورد به ارتفاعات زاگرس بخش قابل توجهی از رطوبت را به صورت بارش‌های پراکنده برف و باران در این منطقه نشان می‌دهند. تعداد روزهای یخبندان ۱۰۹ روز و میزان بارندگی سالانه در شرایط عادی اقلیمی معادل ۵۰۰ میلی‌متر است. سقز یکی از سردترین شهرهای ایران دارای بیشترین روزهای یخبندان در سال بوده و بیشترین میزان بارندگی در استان، مربوط به شهرهای مریوان و بانه با حدود ۸۰۰ میلی‌متر در سال و کمترین میزان بارندگی در ناحیه شرق حدود ۴۰۰ میلی‌متر و در قسمت مرکزی استان یعنی سنندج نزدیک به ۵۰۰ میلی‌متر در سال است. نفوذ توده‌های مرطوب زمستانی و بهاری در مریوان و دریاچهٔ زریبار تأثیر فراوانی در مرطوب و معتدل شدن هوای این ناحیه دارد. میزان رطوبت و بارش مناسب باعث ایجاد جنگل‌های انبوه بلوط و گونه‌های مختلف درختان جنگلی شده است.

درغرب استان میزان بارش‌ها بیشتر از سایر نقاط است. فصل تابستان کمترین بارش‌ها را دارد. هوای استان در تابستان گرم و زمستان آن سرد است. کردستان به دلیل آب‌وهوای منحصر به فردش پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر دارد.

زمین‌شناسی[ویرایش]

شرق استان در اواخر دوران سوم و به‌خصوص از اواسط میوسن به علت فوران‌های آتشفشانی و شدت حرکات چین‌خوردگی در حواشی، به شکل حوضه رسوبی نسبتاً مستقلی درآمده که آبهای ارتفاعات اطراف به‌ویژه سرزمین‌های مرتفع و شیستی غربی به آن می‌ریخته است. در پلیوسن این حوضه همانند حوضه‌های مشابه داخلی فلات ایران در اثر انعکاس حرکات کوه‌زا یا زمین‌زا ارتفاع یافته و از آب خارج شده است؛ بنابراین اولین شبکه آبهای جاری که در گذشته به این حوضه می‌ریخته، بلافاصله بعد از خروج رسوبات از آب، در منطقه شروع به فعالیت نموده و با توجه به شیب ظاهری رسوبات از غرب به شرق در شاخهٔ واحدی جریان یافته است که امروز ما آن را به نام قزل‌اوزن می‌شناسیم.^[۴۲]

کوه‌ها و قله‌ها[ویرایش]

در استان کردستان ارتفاعات، دامنه‌ها و رشته‌کوه‌های متعددی وجود دارند. رشته‌کوه‌های غرب کشور به صورت رشته‌هایی موازی، تمامی پهنهٔ استان را دربر گرفته‌اند و محدودهٔ طبیعی آن را تشکیل می‌دهند. در این کوهستان‌ها یخچال‌ها و قله‌های مرتفع، چشمه‌سارهای فراوان وجود دارد. دامنه‌های مناطق کوهستانی، به ویژه مناطق نزدیک شهرها (آبیدر، کوه آربابا، شاهو) در جنوب استان دارای پوشش وسیع جنگلی و مرتعی هستند.

مهم‌ترین کوه‌های استان کردستان که بیش از ۲۸۰۰ متر ارتفاع دارند عبارت‌اند از: کوه کوچسار، کوه نکروز در غرب سقز نزدیک روستای میرده، کوه شیخ معروف، کوه پنجه‌علی (ارتفاع ۲۹۴۰ متر کوه هفت سوار جنوب شرقی دهگلان و جنوب غربی قروه در کنار روستای کنگره ۳۵ کیلومتری قروه) کوه کانی‌چرمه، کوه حلقه‌مسیر، کوه سناسره، کوه میانه، کوه مسجد میرزا، کوه ملاکاوو، کوه حسین‌بک، کوه پیازه، کوه تخت، کوه هوعالی‌داغ، هواره برزه، کوه چرخلان، کوه سراج‌الدین، و رشته‌کوه چهل‌چشمه در نزدیکی روستای اسحاق‌آباد و کانعمت سقز. بلندترین قله در استان کردستان قلهٔ بدر است که در بخش چهاردولی شهرستان قروه قرار دارد ۳۳۱۰ متر ارتفاع دارد.^[۴۳]

کوه عوالان نشور با ارتفاع ۲۹۷۰ متر چشمه‌های پرآبی دارد. ارتفاعات ته‌ته در منطقهٔ هورامان در غرب استان نیز یکی از مرتفع‌ترین گردنه‌های استان کردستان و راه مواصلاتی به استان کرمانشاه است که هر سال نزدیک به ۱۵۰ روز به علت برف و ارتفاع زیاد مسدود می‌شود. ارتفاعات غرب استان به عنوان خط مرزی دو کشور ایران و کشور عراق در نظر گرفته شده است.

رودخانه‌ها و منابع آب استان کردستان[ویرایش]

نام رودخانه	محل سرچشمه	محل ریزشگاه
قزل‌اوزن	کوه‌های سارال و چهل‌چشمه	دریای خزر
گاورود
سیروان	بخش رزاب و مریوان	دریاچه سد دربندیخان
زرینه‌رود	کوه‌های چهل‌چشمه	دریاچه ارومیه
برده‌سور	کوه کان کبوتر	دریاچه ارومیه

منابع آبی[ویرایش]

از جمله سدهای ساخته‌شده در استان کردستان می‌توان موارد زیر را برشمرد:

مناطق دیدنی و گردشگری[ویرایش]

موقعیت طبیعی و ویژگی‌های جغرافیایی منطقه از قبیل کوه‌های مرتفع، آبشارها و رودهای خروشان، شکارگاه‌ها و غارهای طبیعی از یک‌سو و از سوی دیگر: آیین‌ها، موسیقی اصیل کردی، آداب و رسوم و اعتقادات مذهبی، قلعه‌های مستحکم و تپه‌های باستانی، اماکن و عمارت‌های تاریخی مانند حمام‌ها، خانه‌ها، کاروانسراها، روستاهای پلکانی با معماری منحصر به فرد، مراکز صنایع دستی و محلی فرش، گلیم، شال، گیوه، نازک کاری و… که تنها گوشه ای از غنای عظیم طبیعی، تاریخی، فرهنگی، مذهبی و هنری کردستان است، به این استان جاذبه‌های فراوانی بخشیده است. هر یک از این جاذبه‌ها می‌تواند زمینه‌های لازم را برای گردش و تفریح، کوهنوردی، صید و شکار و … فراهم آورد. گذشته از آن، کردستان یکی از قدیمی‌ترین کانون‌های زیستی و استقرارگاه‌های انسان در جهان محسوب می‌شود که تا کنون کمتر شناخته شده است.^[۳۷]

فرهنگ[ویرایش]

سینما[ویرایش]

بزرگ‌ترین سینمای روباز جهان با گنجایش ۱۰ هزار نفر در پارک جنگلی آبیدر سنندج واقع است.^[۴۴] آبیدر با پرده‌ای در ابعاد ۱۲×۲۵ متر، بزرگ‌ترین سینمای روباز جهان محسوب می‌شود. صدای فیلم‌های این سینما از طریق موج اف ام رادیو در هر مکان از پارک جنگلی آبیدر قابل دریافت است و پرده آن به گونه‌ای تعبیه شده که ۱۰ هزار نفر بتوانند روبه‌روی آن قرار گیرند. در فصل تابستان ساعت ۲۱ هر شب یک فیلم در این سینما اکران می‌شود.

آئین‌ها و مراسم[ویرایش]

مراسم پیر شالیار در روستای اورامان‌تخت (هورامان) کردستان، هر سال دو بار در نیمه بهار و نیمه زمستان برگزار شده و عروسی «پیر شالیار» در سه روز جشن گرفته می‌شود. مقبره پیر شالیار که از موبدان عبدالقادر گیلانی بوده است در انتهای جاده آسفالته اورامان قرار دارد. این مراسم شامل ذبح دام قربانی، دف‌زنی، نوعی رقص، خوردن آش، شب‌نشینی و خواندن شعر و دعا است. شروع مراسم روز چهارشنبه است که سه روز به طول می‌انجامد.

ورزش[ویرایش]

پیست اسکی وزنه[ویرایش]

پیست اسکی «وزَنه» که در دامنه شمالی کوه وزنه و به طرف روستای خاپوره‌ده قرار گرفته است از قله با ارتفاع ۲۷۰۰ متر شروع و به سمت پایین و با شیب بسیار مناسب تا ارتفاع ۲۰۰۰ متر امتداد می‌یابد طول این مسیر به ۱۵۰۰ متر می‌رسد و اختلاف ارتفاع آن از ابتدا تا انتهای پیست به ۷۰۰ متر می‌رسد.

از آنجا که ارتفاعات گردنه خان و خصوصاً کوه وزنه با آغاز اولین بارش‌های پاییزی و تقریباً از اواسط آبان ماه سفیدپوش می‌شود می‌توان آذر ماه را شروع فصل اسکی در کوه وزنه به حساب آورد که با ماندگاری برف قابل اسکی تا اواسط اردیبهشت می‌توان حداقل برای ۵ ماه از سال که کاملاً سفیدپوش است در آن اسکی کرد به طوری که طی بازدیدهای به‌عمل آمده عمق برف در اواخر فرودین ماه در تمام طول پیست بیش از یک متر بوده است.

پیست اسکی وزَنه سقز در سال ۱۳۸۴ از لحاظ دارا بودن شرایط یک پیست استاندارد به تأیید کارشناسان فنی فدراسیون اسکی کشور رسید. این پیست از لحاظ شرایط آب هوایی و خصوصیت برفگیر بودن جزو مناطق ممتاز ایران به حساب می‌آید اما در حال حاضر هیئت اسکی سقز به علت نبود امکانات اختصاصی اسکی از جمله تله کابین و تله اسکی در این پیست، فقط قادر به ارائه امکانات تمرینی-آموزشی برای اسکی‌بازان است.^[۴۵]

جاذبه‌های طبیعی[ویرایش]

استان کردستان به علت دارا بودن شرایط مساعد اقلیمی و زیست‌محیطی، از دوران پیش از تاریخ، به عنوان یکی از استقرارگاه‌های بشری مورد توجه بوده و نتایج حاصل از کاوش‌های علمی باستان‌شناسی در مکان‌های باستانی حاکی از این مطلب است. در کردستان حدود هزار و دویست و سی و چهار اثر باستانی شناسایی شده و حدود پانصد اثر از آن‌ها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بیشتر جنگل‌های استان در اطراف شهرهای بانه و مریوان واقع شده و بعد از جنگل‌های شمال کشور در درجهٔ دوم اهمیت قرار دارد. در حال حاضر جنگل‌های استان به صورت درختچه و بوته‌های پراکنده درآمده است. معروف‌ترین درختان جنگلی این جنگل‌ها بلوط، گلابی، گردو، سیب وحشی، پسته وحشی، زالزالک، آلبالو جنگلی، نارون، افرا و درخت‌هایی مانند گز و بید وحشی در کنار رودخانه است.

نواحی جنگلی استان عبارت‌اند از: جنگل‌های مریوان (۱۸۵۰۰۰ هکتار)، بانه (۵۰۰۰۰ هکتار)، سقز (۷۰۰۰ هکتار) و جنگل‌های منطقه سنندج که مساحت آن حدود ۷۸۰۰۰ هکتار است و بیشتر درغرب کامیاران و جنوب سنندج واقع شده‌اند.

از دیگر جاذبه‌های طبیعی استان:

—

حمل ونقل[ویرایش]

فرودگاه‌ها[ویرایش]

استان کردستان دارای دو فرودگاه است:

فرودگاه بین‌المللی سنندج

فرودگاه سقز^[۴۶]

راه‌آهن[ویرایش]

راه‌آهن سنندج_همدان به طول ۱۵۱ کیلومتر به بهره‌برداری رسیده است.^[۴۷][۴۸]

بررسی‌های فنی برای اتصال شهر مریوان به شبکه ریلی کشور در حال انجام است^[۴۹] و درصورت فراهم بودن شرایط، مرز بین‌المللی باشماق مریوان نیز در سال‌های آینده به شبکهٔ ریلی کشور متصل خواهد شد.^[۴۸]

معادن[ویرایش]

استان کردستان از معادن غنی و باارزشی برخوردار است به گونه‌ای که فعالان حوزهٔ معدن لقب بهشت معادن ایران را برای استان کردستان انتخاب کرده‌اند. ۶۵ درصد تولید طلای ایران از معادن طلای استان کردستان است.^[۵۰] بنا به گفتهٔ رئیس سازمان صنعت معدن و تجارت استان کردستان بیش از ۵۸ درصد معادن استان فعال‌اند.^[۵۱]

مهم‌ترین معادن سنگ آهن استان در شهرستان‌های سقز، بیجار، دهگلان، قروه و دیواندره واقع شده است.^[۵۲] به گفتهٔ معاون امور صنعت معدن تجارت استان ۵۳۱ فقره پروانهٔ بهره‌برداری معادن در کردستان موجود است.^[۵۳]

در معادن کردستان تا سال ۱۳۹۵ حدود ۱۸ نوع مادهٔ معدنی کشف شده بود که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:^[۵۴]

آهن، طلا، سیلیس، آهک، گچ، منگنز، باریت، انواع سنگ‌های تزئینی و …^[۵۳]

به گفتهٔ رئیس صنایع و معادن استان کردستان تا سال ۱۳۸۷ بیش از چهار هزار و پانصد میلیون تن کانی از معادن استان استخراج شده بودند.^[۵۵]

آثار تاریخی[ویرایش]

اماکن باستانی و تاریخی استان کردستان[ویرایش]

استان کردستان از پیشینه تاریخی کهن برخوردار است و همواره بخشی از کانون فرهنگ و تمدن ایران زمین است که دارای جاذبه‌های مهم تاریخی، فرهنگی و هنری است که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر معرفی می‌شوند.

—

اماکن باستانی و تاریخی	مکان	کاربری	دیرینگی	دورهٔ تکمیل اثر
قلعه قمچقای	بیجار	قلعه، دژ	هزاره سوم پیش از میلاد
سنگ‌نبشته اورامان	اورامان	کتیبه	هزاره اول پیش از میلاد
غار کرفتو	دیواندره	دوران‌های تاریخی پس از اسلام
عمارت سالار سعید (موزه سنندج)	سنندج	موزه	دوره قاجار
عمارت آصف وزیری (خانه کرد)	سنندج	موزه	دوره صفویه	دوران صفویه، قاجاریه
عمارت خسروآباد	سنندج		دوره قاجاریه
عمارت مشیر دیوان	سنندج		دوران قاجاریه
عمارت امجدالاشراف	سنندج		دوران قاجاریه
عمارت وکیل‌الملک	سنندج		دوره زندیه	دوره زندیه، قاجاریه
بازار سنندج	سنندج		دوره صفویه
مجموعه بازار بیجار	بیجار		دوره صفویه	دوره صفویه، قاجاریه
بازار تاریخی سقز	سقز		دوره زندیه	دوره زندیه، صفویه و قاجار
مسجد دو مناره سقز	سقز		دوره زندیه	دوره زندیه، صفویه و قاجاریه
حمام حاج صالح	سقز		دوره صفویه	دوره صفویه و قاجاریه
قلعه تاریخی زیویه	سقز		پایتخت مادها و سکاها	ابتدای هزاره اول پیش از میلاد مسیح
مسجد تاریخی روستای ترجان	سقز
کاروانسرای تاجوانچی	سقز		دوره زندیه	دوره زندیه، صفویه و قاجاریه
حمام یاسوکند	بیجار		دوره ایلخانی
حمام خان سنندج	سنندج	کاربری فعلی (موزه)	دوره زندیه
حمام وکیل‌الملک	سنندج		دوره زندیه
حمام شیشه	سنندج		دوره قاجاریه
حمام قصلان	قروه		دوره زندیه
مسجد دارالاحسان	سنندج
مسجد خسروآباد گروس	بیجار		دوره قاجاریه
برج آجری اشقون بابا	بیجار	برج	سدهٔ ششم ه‍.ق
پل قشلاق	سنندج		دوره صفویه زندیه	قاجاریه (بازسازی)
پل صلوات‌آباد	بیجار		دوره صفوی	دوره صفوی، دوره قاجار
قلعه حسن‌آباد	سنندج		دوران اشکانیان و ساسانیان
محوطه یاسوکند و امامزاده عقیل	بیجار		دوره سلجوقیان

دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی[ویرایش]

قبل از انقلاب تنها یک مرکز آموزش عالی در استان کردستان وجود داشت که آن هم وابسته به دانشگاه رازی کرمانشاه بود. اما پس از پیروزی انقلاب، علاوه بر توسعهٔ این مرکز آموزش عالی و تبدیل آن به دانشگاه کردستان، چندین دانشگاه دیگر در این استان تأسیس شد. در حال حاضر اکثر شهرهای استان دارای دانشگاه اند و تعداد دانشگاه‌های استان هم‌اکنون به ۴۷ واحد دانشگاهی افزایش یافته است. در سنندج، دانشگاه کردستان، دانشگاه پیام نور مرکز سنندج، دانشگاه علوم پزشکی کردستان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، دانشگاه مذاهب اسلامی واحد سنندج، پردیس شهید مدرس سنندج و پردیس بنت الهدی صدر سنندج دانشگاه فرهنگیان و مراکز آموزش علمی کاربردی و آموزشکده‌های فنی و حرفه ای و… در حال فعالیت اند. در سال ۱۳۵۷، تعداد کل دانشجویان شاغل به تحصیل در استان کردستان ۴۵۹ نفر بوده که اکنون آمار دانشجویان استان به ۵۸۹۹۱ نفر افزایش یافته است.^[۳۷]

• تصاویری از دانشکده های دانشگاه کردستان و دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج
• 
  لوگوی دانشگاه کردستان
• 
  لوگوی دانشگاه علوم پزشکی کردستان
• 
  نمایی از دانشکده مهندسی، کتابخانه و اداره آموزش دانشگاه کردستان
• 
  نمایی از دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کردستان
• 
  دانشکده مهندسی دانشگاه کردستان
• 
  کتابخانه مرکزی دانشگاه کردستان
• 
  دورنمای دانشکده هنر و معماری دانشگاه کردستان
• 
  دانشکده منابع طبیعی دانشگاه کردستان
• 
  دانشکده فنی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج
• 
  نمایی از دانشکده‌های دامپزشکی و کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

موقعیت اقتصادی اجتماعی[ویرایش]

استان کردستان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی و دامپروری ایران محسوب می‌شود. علاوه بر این، برخورداری از منابع غنی معدنی (فلزی و غیرفلزی) و نیروی انسانی متخصص از یک سو و موقعیت بسیار مناسب جغرافیایی و همسایگی با کشور عراق به عنوان یکی از بازارهای هدف و همچنین مسیر مناسب ترانزیتی در اتصال بندرهای جنوب به شمال غرب کشور از سوی دیگر، این استان را از نظر اقتصادی در جایگاه ممتازی قرار داده است. استان کردستان یکی از استان‌های مهم در حوزه کشاورزی و از لحاظ دامپروری یکی از قطب‌های اساسی دامداری کشور است. فعالیت‌های صنعتی این استان بسیار محدود می‌باشد، ولی به‌طور کلی صنایع این استان به دو گروه ماشینی و دستی تقسیم می‌شوند که صنایع ماشینی آن مشتمل بر صنایع کانی غیرفلزی، شیمیایی، نساجی و چرم، غذایی، برق و الکترونیک می‌باشد و صنایع دستی آن نیز شامل فرشبافی، گلیم‌بافی، نساجی و غیره می‌باشد. همچنین قاچاق کالا از عمده‌ترین شغل‌های تأمین‌کننده اقتصاد مردم این مناطق است.

این استان در تولید محصول توت فرنگی در کشور رتبه اول را دارد و تأمین کننده بخش زیادی از این محصول کشور است. کردستان دارای باغات و مزارع فراوانی است.

این استان دارای باغات زیادی از میوه‌های انار، انگور، انجیر، ازگیل، سیب، گلابی، به، شاتوت، توت، تمشک، گردو، بادام، زردآلو، آلو، هلو، آلبالو، گیلاس و… می‌باشد. شهر یاسوکند قطب تولید انگور کشور در شمال شرقی این استان قرار دارد. بخش عمده ای از مناطق کشاورزی این استان هم به کشت غلات(گندم، برنج، جو، عدس، نخود و لوبیا) و کشت محصولات صیفی–جالیزی (گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، کدو، بادمجان، سیر، پیاز، فلفل، خیار، لوبیا سبز، باقلا، کرفس و سبزی) و (هندوانه، طالبی، کدو تنبل و خربزه) اختصاص دارد. از دیگر محصولات این استان می‌توان به پنبه، گوشت، دانه‌های روغنی، زعفران، زیتون، ذرت، جارو و گلرنگ اشاره کرد.

در استان کردستان کارگاه‌ها و کارخانه‌های بزرگ و کوچک متعددی وجود دارد که عمدتاً در دهه گذشته ساخته شده‌اند. تعدادی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های استان عبارت‌اند از:

کارخانهٔ لاستیک بارز کردستان^[۵۶] واقع در دهگلان با میزان تولید سالیانه ۵ میلیون حلقه تایر^[۵۷]مدرن‌ترین کارخانهٔ تایر کشور است.^[۵۸]

کارخانهٔ ایستک خورشید زریوار^[۵۹] واقع در سنندج

کارخانهٔ تولید آبمیوه ژینا نوش روژهلات^[۶۰] واقع در مریوان (از زیر مجموعه‌های ایستک) بزرگ‌ترین کارخانهٔ تولید عصارهٔ مالت خاورمیانه^{[۶۱][۶۲][۶۳]}

تراکتورسازی کردستان در سنندج^[۶۴]_تولید ۱۴ درصد تراکتور مورد نیاز کشور^[۶۵]

مجتمع پتروشیمی کردستان^[۶۶]واقع در سنندج

کارخانجات تولید آهن کردستان^[۶۷](در قروه و بیجار)^[۶۸][۶۹](در حال تکمیل)

بهداشت و درمان[ویرایش]

وضعیت سلامت مردم[ویرایش]

۶٫۵٪ درصد از جمعیت بالای ۲۵ سال مردم استان کردستان به بیماری دیابت مبتلا هستند که حدود ۳۵ هزار نفر از جمعیت استان را شامل می‌شود.^[۷۰][۷۱] حدود ۲۰۰۰ تن از شهروندان استان کردستان به بیماری سرطان مبتلا هستند^[۷۲]و میانگین سن ابتلا به سرطان در این استان ۶۵ سال است.^[۷۳] نزدیک به ۴۲٪ از مرگ و میر سالانهٔ ساکنان این استان مربوط به بیماری‌های قلبی-عروقی است.^[۷۴][۷۵]

مراکز درمانی[ویرایش]

مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی کوثر سنندج یکی از مدرن‌ترین مراکز تشخیص سرطان در سطح کشور می‌باشد.^[۷۶] در سال‌های اخیر به‌دلیل حضور بیماران خارجی قابل توجه در استان که عمدتاً اهل کشور عراق هستند، زیرساخت‌های لازم جهت توسعه گردشگری سلامت در حال ارتقاست تا استان کردستان را به قطب گردشگری سلامت غرب کشور بدل کند.^[۷۷]

جستارهای وابسته[ویرایش]

• جمعیت شهرهای استان کردستان
• بخش‌های کردنشین ایران
• کردستان ایران

پانویس[ویرایش]

پیوند به بیرون[ویرایش]

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان کردستان دارد.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان کردستان موجود است.