دوشنبه (تاجیکستان) - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

دوشنبه Душанбe Дюшамбе (دوشمبه, ۱۹۲۴–۲۹), Сталинабад (استالین آباد, ۱۹۲۹–۶۰)
مهر
دوشنبه موقعیت دوشنبه (تاجیکستان) در نقشه نمایش نقشه تاجیکستان دوشنبه دوشنبه (آسیا) نمایش نقشه آسیا
مختصات: ۳۸°۳۲′۱۲″ شمالی ۶۸°۴۶′۴۸″ شرقی / ۳۸٫۵۳۶۶۷°شمالی ۶۸٫۷۸۰۰۰°شرقی / 38.53667; 68.78000
کشور	تاجیکستان
مدیریت
• شهردار	رستم امامعلی
مساحت
• شهر	۱۲۴٫۶ کیلومتر مربع (۴۸٫۱ مایل مربع)
• خشکی	۲۰۳٫۱۸۲۵ کیلومتر مربع (۷۸٫۴۴۹۲ مایل مربع)
بلندی	۷۰۶ متر (۲۳۱۶ پا)
جمعیت  (۱ ژانویه ۲۰۲۰)
• شهر	۸۶۳٬۴۰۰ نفر
• کلان‌شهری	۱٬۰۵۱٬۲۰۰ نفر
منطقه زمانی	یوتی‌سی +۵ (یوتی‌سی ۵:۰۰+)
• تابستانی (DST)	یوتی‌سی +۵ (یوتی‌سی ۵:۰۰+)
شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۷)	۰٫۷۲۸[۱] بالا
وبگاه	www.dushanbe.tj

دوشنبه (به تاجیکی: Душанбе) پایتخت و بزرگ‌ترین شهر کشور تاجیکستان است. تا ۸۰ سال پیش دوشنبه دهکدهٔ کوچکی بوده‌است. دلیل نامگذاری آن این بوده که در این محل دوشنبه‌بازار برگزار می‌شده‌است. دوشنبه در سال ۱۹۲۴ به پایتخت جمهوری سوسیالیستی خودمختار تاجیکستان تبدیل شد و از سال ۱۹۲۹ تا ۱۹۹۱ پایتخت جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان بود. این شهر از ۱۹۲۹ تا ۱۹۶۱، «استالین‌آباد» نام داشت.

میدان اسب‌دوانی، باغ گیاه‌شناسی، استودیوی سینمایی و آب‌های گرم گل‌پسته (در ۱۵ کیلومتری شهر) از دیدنی‌های دوشنبه هستند. در ۲۵ کیلومتری این شهر چشمه‌های معدنی درمانی به نام شاه‌عنبری واقع شده‌است. آب آن در بهبود بیماری‌های بندهای استخوان، دستگاه عصبی و بیماری‌های پوستی مؤثر است. از دیگر دیدنی‌های پیرامون دوشنبه به ویژه در قدیم، مهمانسرای قره‌تاغ در ۵۰ کیلومتری شهر است که در زمان شوروی سالانه سه هزار نفر تعطیلات خود را در آن می‌گذراندند.^[۲]

پیشینه[ویرایش]

دوران کهن[ویرایش]

سرزمینی که هم‌اکنون شهر دوشنبه در آن جای گرفته‌است، در سده‌های میانی شومان نام داشته‌است که در برخی منابع تاریخی قدیمی، سومان نیز نوشته شده‌است. در کتاب «حدود العالم من المشرق الی المغرب» آمده‌است: «شومان شهری است استوار و گردِ او باره‌ای کشیده و او را قهندزی است بر سر کوه نهاده و اندر میان قهندز چشمه‌ای است بزرگ و از وی زعفران خیزد بسیار».^[۳]

مقدسی در کتاب «احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم» می‌گوید: «شومان مکانی پرجمعیت و آباد و نیکو است». شرف‌الدین علی یزدی در «ظفرنامهٔ تیموری» از آن به نام حصار شادمان یاد کرده و غالباً آن را به صورت مختصر «حصار» یا «حصارک» نوشته که امروز هم به «حصار» یا «قلعهٔ حصار» معروف است و در ۲۵ کیلومتری شهر دوشنبه قرار دارد.^[۴][۵]

شایان یادآوری است که حصار واژه‌ای عربی و به معنی «دژ» و «قلعه» است.

در گسترهٔ شهر دوشنبه که اکنون پایتخت تاجیکستان است، بازماندهٔ ساختمان‌هایی کشف شده که به سدهٔ پنج پیش از میلاد بر می‌گردد. در سال ۱۸۶۸ ادارهٔ روستای دوشنبه توسط دولت تزاری روسیه به امیر بخارا واگذار شد.^[۶]

از نام «دوشنبه» برای نخستین بار کتاب دانشمند بلخی محمود ابن ولی «بحر الاعراف فی مناکب الخیر» (آغاز سدهٔ ۱۷ میلادی) و نامهٔ خان بلخ سبحان قل بهادر به فیودور سوم، پادشاه روس، در دسامبر ۱۶۷۶ یاد شده‌است. در سندی بازمانده از سال ۱۸۲۶ این شهر «دوشنبه قورغان» نامیده شده‌است. قورغان واژه‌ای ترکی به معنی «قلعه» و «حصار» است. قلعهٔ دوشنبه در کنار رود ورزآب جای داشته و روز دوشنبهٔ هر هفته در آن بازاری برگزار می‌شده‌است. نام کنونی پایتخت تاجیکستان یادآور همین بازار است. دهکده‌ای که با گذشت زمان در جای دوشنبه‌بازار پیدا شد، دوشنبه نام گرفت و با گذشت زمان رشد کرد و پایتخت تاجیکستان گشت.^[۷]

سدهٔ بیستم[ویرایش]

در آغاز سدهٔ بیستم میلادی، این قلعهٔ تختگاه (مرکز حکومت) بیک حصار شاه مردان قل بود. این قلعه در زمین‌لرزهٔ ۱۶ شهریور ۱۲۸۶ (۸ سپتامبر ۱۹۰۷ میلادی) ویران شد و از آن تنها یک دروازه و دو برج در میان دو کوه برجای مانده‌است. پس از آن زمین‌لرزه، شاه مردان قل به قلعهٔ دوشنبه کوچید که در آن زمان مرکز یکی از املاک‌داری‌هایش بود و از آن پس دوشنبه تختگاه بیک حصار شد.^[۷]

در سال ۱۹۲۰ پس از انقلاب بلشویک‌ها، امیر بخارا امیر عالم‌خان به دوشنبه گریخت و پس از آن دوشنبه اقامتگاه ابراهیم بیک، رهبر شورشگران تاجیک شد که با بلشویک‌ها می‌جنگید. پس از پیروزی ارتش سرخ در سال ۱۹۲۴، این روستا به عنوان مرکز جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان تعیین شد. در پی آن در ۱۶ اکتبر سال ۱۹۲۹ نام این شهر به «استالین‌آباد» تغییر کرد اما در ۱۹۶۱ دوباره به دوشنبه واگردانده شد.^[۷]

جغرافیا[ویرایش]

دوشنبه در تقاطع دو رود ورزاب که از شمال به جنوب جریان دارد و کافرنهان، در ارتفاع ۷۵۰–۹۳۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. در جنوب و غرب، ارتفاع نزدیک به ۷۵۰–۸۰۰ متر است و در شمال و شرق دارای ارتفاع ۹۰۰–۹۵۰ متری است. شمال و شرق شهر در احاطهٔ درهٔ گیسار است که ارتفاع آن حتی به ۴٬۰۰۰ متر بالای سطح دریا نیز می‌رسد و در جنوب توسط کوه‌های باباتگ، آکتائو، رانگونتائو و کاراتائو که دارای ارتفاع ۱٬۴۰۰ تا ۱٬۷۰۰ متر از سطح دریا هستند قرار دارد؛ پس دوشنبه شهر کوهستانی به‌شمار می‌رود.

شهرهای خواهر[ویرایش]

جستارهای وابسته[ویرایش]

• فهرست شهرهای تاجیکستان
• کتابخانهٔ ملی تاجیکستان (کتابخانهٔ ابوالقاسم فردوسی)

نگارخانه[ویرایش]

منابع[ویرایش]