French
Deutschزبانهای آراواکی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
| آراواکی | |
|---|---|
| مایپوری | |
| پراکنش: | همه کشورهای آمریکای جنوبی به جز اکوادور، اروگوئه و شیلی، آمریکای مرکزی و کارائیب |
| تبار: | بزرگ‌آراواکی؟
|
| زیرگروه‌ها: | شمالی جنوبی |
| ایزو ۵–۶۳۹ | awd |
| گلاتولوگ | araw1281[۱] |
 زبانهای آراواکی در آمریکای جنوبی | |
زبانهای آراواکی یا مایپوری یکی از خانواده‌های زبانی جهان است که در میان مردم باستانی بومی جنوب آمریکا سخن گفته می‌شود. گروه‌هایی از گویشوران این زبان‌ها به آمریکای مرکزی و جزایر آنتیل بزرگ در کارائیب و باهاما در اقیانوس اطلس مهاجرت کردند. این زبان‌ها در میان همه کشورهای آمریکای جنوبی به جز اکوادور، اروگوئه و شیلی امروزی رایجند. این زبان بخشی از خانواده بزرگ‌تر و پیشنهادی بزرگ‌آراواکی است.
نام مایپوری توسط فیلیپو گیلیخ در سال ۱۷۸۲ پس از مشاهده زبان مایپوری در ونزوئلا، به خانواده داده شد. یک قرن بعد نام خانواده به آراواکی که از نظر فرهنگی زبان مهم‌تری بود، تغییر نام یافت. اصطلاح آراواکی تا زمانی که استفاده از آن توسط دانشمندان آمریکای شمالی برای اطلاق به خانواده پیشنهادی گسترده‌تر بزرگ‌آراواکی گسترش یافت، روی کار بود. در آن زمان نام مایپوری دوباره برای این خانواده احیا شد.
زبان‌ها[ویرایش]
طبقه‌بندی زبانهای مایپوری به دلیل انقراض تعداد زیادی از آن‌ها و مستندسازی‌های ضعیف، دشوار است. بسیاری از پژوهشگران در تقسیم مایپوری به شاخه‌های شمالی و جنوبی اتفاق نظر دارند، اما همه زبان‌ها را نمی‌توان در همین دو شاخه قرار داد. سه روش دسته‌بندی زیر توسط همه پذیرفته شده‌است:
- تا-مایپوری = آراواکی کارائیبی / تا-آراواکی = مایپوری کارائیبی،
- مایپوری آمازون شمالی = آراواکی آمازون شمالی = مایپوری سرزمینی،
- مایپوری مرکزی = پارسی–شینگو = پارسی–وائورا
زبان گاریفونا یک زبان از خانواده زبانی آراواکی است.
واج‌شناسی[ویرایش]
اگرچه تنوع زبانی زیادی در گونه‌های آراواکی یافت می‌شود اما طبق گفته آیخنوالد (۱۹۹۹) جدول‌های زیر ترکیب کلی از همخوان‌ها و واکه‌هایی است که به‌طور معمول در زبانهای آراواکی یافت می‌شوند:[۲]
| لبی | دندانی | لثوی | تیغه‌ای-لثوی- کامی | نرم‌کامی | چاکنایی | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| انسدادی | واک‌دار | (b) | d | ɡ | |||
| بی‌واک | p | t | k | (ʔ) | |||
| بی‌واک حلقی | (pʰ) | (tʰ) | (kʰ) | ||||
| انسایشی | ts | tʃ | |||||
| سایشی | (ɸ) | s | ʃ | h | |||
| کناری | l | ||||||
| لرزشی | r | ||||||
| خیشومی | m | n | ɲ | ||||
| نیم‌واکه | w | j | |||||
| پیشین | مرکزی | پسین | |
|---|---|---|---|
| بلند | i i: | ɨ ɨ: | u u: |
| میانه | e e: | ||
| کوتاه | a a: |
واژگان[ویرایش]
لوکوتکا (۱۹۶۸) واژگان اساسی زیر را برای زبانهای آراواکی ذکر کرده‌است.[۳]
| زبان | شاخه | یک | دو | سه | سر | چشم | دست | پا |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Amoishe | Lorenzo | pachía | epá | mapá | yo-ói | net | n-not | |
| Guahibo | Guahibo | kaí | nahuaxu | akuoíebi | pe-matána | pe-wánto | pi-tahúto | |
| Churuya | Guahibo | kai | kabale | omopesiva | ||||
| Guayabero | Guahibo | kayen | magneten | buán | fuʔuten | |||
| Marawan | Marawan | paxa | tsálie | mpána | pi-tiui | pi-taibi | pu-aku | |
| Caripurá | Marawan | pabere: | yaná | pána | i-tiuti | pi-taibi | pu-áko | |
| Palicur | Marawan | phát | pitána | mpána | teuti | i-teibi | i-wak-ti | |
| Aruan | Aruan | auseire | dekuráma | nkeduke | p-küue | pe-xinháku | pe-aynáu | |
| Moríque | Moríque | akápastoi | shikará | shika-bená | p-dóko | p-dái | pi-ó | |
| Chamicuro | Chamicuro | padláka | maʔa póxta | kídlko | o-káski | ax-chái | u-chíxpa | |
| Waurá | Waurá | pauá | mepiáua | kamaukula | nu-teurzata | nu-titái | nu-kapi | |
| Mehináku | Waurá | pauítsa | mepiáma | kamayukule | nu-tau | nu-titái | nu-kapu | |
| Kustenau | Waurá | paúdza | mepiáma | kamaukula | nu-téu | nu-titái | ni-uríko | |
| Yaulapíti | Waurá | pauá | purziñama | kamayunkula | nu-kurzyu | nu-ritä | nu-irika | |
| Sarave | Paresí | atia | iñama | anahama | no-eve | no-he | aui-kachi | |
| Paresí | Paresí | hatita | inamá | anamá | no-seurí | nu-dúse | nu-kau | |
| Waimare | Paresí | hakida | hi:nama: | hanáma: | no-tse:ri | nu-zo:tse | nu-kahe | |
| Chané | Chané | |||||||
| Guaná | Chané | posha | piá | mopoá | do-otí | u-ké | u-oú | |
| Terena | Chané | paisuan | piá | mopuá | do-otí | u-né | u-oú | |
| Quiniquinao | Apolista | poikuá | piá | mopuá | do-otí | u-nhé | w-oú | |
| Lapachu | Apolista | eto | api | mopo | ya-tuni | hua-nia | ||
| Mojo | Mojo | ikapia | apisá | impúse | nu-xuti | yu-ki | nu-bupe | |
| Baure | Mojo | ni-póã | i-kise | nu-ake | ||||
| Pauna | Mojo | i-huike | ||||||
| Paicone | Mojo | ponotsiko | baniki | i-pe | ni-kis | i-vuaki | ||
| Ipurina | Ipurina | hatiká | ipíka | mapáka | i-kiwi | o-kí | oa-kutí | |
| Campa | Preandine I | apáro | apíti | máhua | a-ito | a-oki | a-kó | |
| Machiganga | Preandine I | pániro | api | mahuani | no-yito | no-ki | nä-ko | |
| Chanchamayo | Preandine I | kipachi | nu-china | o-eki | a-eu | |||
| Quirineri | Preandine I | aparu | piti | mana | pi-hita | po-ke | ||
| Maneteneri | Preandine I | |||||||
| Piro | Preandine I | sape | epi | mapa | we-iwé | xali | hue-mio | |
| Chontaquiro | Preandine I | suriti | apíri | nokiri | hue-xixua | we-ari | hua-mianuta | |
| Inapari | Preandine II | |||||||
| Kushichineri | Preandine II | sátepia | hépi | u-shiwe | no-yate | nó-min | ||
| Cuniba | Preandine II | yi-hwö | wi-bere | wö-miu | ||||
| Kanamaré | Preandine II | satibika | hepü | mapa | nu-xüi | nu-xü | nu-muyú | |
| Huachipairi | Preandine II | ruña | gundupa | ya-kuk | ||||
| Mashco | Preandine II | ruña | gundupa | |||||
| Uainumá | Uainumá | apágeri | macháma | matsüke | ba-ita | no-tóhi | no-gápi | |
| Mariaté | Uainumá | apakeri | mechema | atapo | no-bida | no-doi | no-ghapi | |
| Jumana | Jumana | aphla | liágua | mabäʔagua | n-úla | un-ló | no-gabí | |
| Passé | Jumana | apeala | pakéana | mapeana | ni-óla | chi-ló | nu-ghapóle | |
| Cauishana | Cauishana | bälämo | mätalá | bämä bikaka | na-oá | nó-ló | na-gúbi | |
| Yukúna | Yukúna | paxlúasa | hiamá | uesikiéle | nu-ilá | nux-lú | no-yola | |
| Guarú | Yukúna | pagluachima | xeyama | uzíkele | yatela-chima | |||
| Resigaro | Resigaro | apa:hapené | eytza:mo | eitza:moapo | whe-bühe | wa-tnih | wa:-kí | |
| Marawa | Marawa | ukvashumu | piá | ghebeñ | ni-siuy | na-kosi | no-kabesui | |
| Araicú | Araicú | etetu | puyabana | mayba | ghi | no-ki | ni-kabu | |
| Manáo | Manáo | panimu | piarukuma | pialukipaulo | nu-küuna | nu-kurika | nu-kaité | |
| Cariay | Manáo | nyoi | püthairama | tükahui | nu-küuy | nu-kuniki | nu-ghai | |
| Uirina | Uirina | shishi-kaba | na-kuke | li-kaue | ||||
| Yabaána | Uirina | fuiu-dagu | ná-ui | nu-khapi | ||||
| Anauya | Uirina | ahiari | mahoren | marahunaka | nun-huída | nau-hini | nun-kapi | |
| Chiriána | Chiriána | nu-kiwída | nu-ái | nu-nái | ||||
| Ipéca | Ipéca | apáda | yamada | madarida | nú-wida | nu-tí | nu-kápi | |
| Payualiene | Ipéca | apádacha | yamáda | madalída | nu-wida | nu-thí | nu-kápí | |
| Curipaco | Ipéca | ápe | yamáde | madálda | lyi-wida | nó-ti | h'no-kápi | |
| Kárro | Ipéca | pádda | yamádda | madaridda | húida | nó-ti | no-kápi | |
| Kapitémínaneí | Ipéca | aphépai | yamhépa | madelipa | ni-wirechipa | nú-ti | nu-kápi | |
| Tariana | Tariana | páda | yamáite | mandalite | pax-huída | pa-tída | kopi-vana | |
| Cauyari | Tariana | no-üte | no-tu | nu-kapi | ||||
| Baré | Baré I | bakunákali | pekúname | klikúname | hua-dósie | hua-oíti | hua-kabi | |
| Uarequena | Baré I | apáhesa | dauntása | nabaitalísa | nó-iua | nó-bui | no-kapi | |
| Adzáneni | Baré I | apékutsa | dzámana | mandalípa | nu-wída | nu-thi | nu-kapi | |
| Carútana | Baré I | aʔapetsa | ntsáme | mádali | nú-ita | nu-thi | no-kopü | |
| Katapolítani | Baré I | apadátsa | dzamáta | mádali | ní-wida | au-thí | nu-kápi | |
| Siusí | Baré II | apaíta | dzamá | mandalíapa | ni-uíta | nú-ti | nu-kapi | |
| Moriwene | Baré II | apáda | zamáda | madálida | n-iwida | nu-thí | nu-kapi | |
| Mapanai | Baré II | páda | dzamáda | madalída | ni-wída | nu-tí | nu-kápi | |
| Hohodene | Baré II | apáda | dzamhépa | mandalhípa | hi-wída | nu-thi | nu-kápi | |
| Máulieni | Baré II | apahede | dzamáde | madalíde | nhe-wída | nu-thi | nu-kápi | |
| Achagua | Caquetio | abai | chamay | matavi | nú-rita | nu-tói | nu-kuhe | |
| Piapoco | Caquetio | abéri | putsíba | maísiba | nú-wita | nu-tui | nu-kapi | |
| Amarizana | Caquetio | nu-ita | no-tuy | nu-kagi | ||||
| Maypure | Maypure | papeta | apanum | apekiva | nu-kibukú | nu-puriki | nu-kapi | |
| Baníva | Baníva | peya:lo | ena:ba | yabébuli | no-bóhu | na-bólihi | na:-bipo | |
| Yavitero | Baníva | hasiáua | tsináha | nu-síhu | na-hólitsi | no-kabuhi | ||
| Guinau | Guinau | abamédzya | abiamáka | in-chéue | na-uízyi | n-kábi | ||
| Wapishána | Central | bayadap | yaitam | dikinerda | aita-ma | ung-wawin | kai | |
| Atorai | Central | petaghpa | pauitegh | ihikeitaub | uruei | na-win | un-kei | |
| Mapidian | Mapidian | chioñi | asagu | dikiñerda | un-ku | un-oso | un-chigya | |
| Mawakwa | Mapidian | apaura | woaraka | tamarsa | un-kaua | ng-oso | ng-nkowa | |
| Goajira | Goajira | vane | piamu | apuni | ta-kí | tá-i | ta-xápki | |
| Paraujano | Goajira | mánei | pími | apáni | tó-ki | tá-i | táp | |
| Taino | Island | atu | bem | zimu | aku | u-gúti | ||
| T. Cusa | Island | |||||||
| Eyeri | Island | ata | de-sie | da-kosi | da-kan | da-kuti | ||
| Caliponau | Island | aban | biama | ishöké | áku | nu-kabo | nu-guti | |
| Arawak West | Guiana | aba | biama | da-shi | da-kusi | ue-babuhu | da-kosai | |
| Arawak East | Guiana | da-shi | da-kushi | da-kapo | da-kuti |
| زبان | شاخه | آب | آتش | خورشید | ذرت | خانه | خوک خرطوم‌دار | پرنده |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Amoishe | Lorenzo | óñ | tsó | yumpór | trop | bakü | atók | |
| Guahibo | Guahibo | méra | isóto | ikatia | hetsóto | bó | métsaha | |
| Churuya | Guahibo | minta | ixito | mshaxaint | xesá | |||
| Guayabero | Guahibo | minta | giptan | hes | ba:h | mesa | ||
| Marawan | Marawan | uni | tiketi | kamui | paiti | oldogri | ||
| Caripurá | Marawan | one: | tiketí | kamuí | maikí | paití | arudeika | |
| Palicur | Marawan | úne | tikéti | kamoí | mahikí | paitipin | aludpikli | |
| Aruan | Aruan | unü | díha | hámo | údi | müle | ||
| Moríque | Moríque | ón | ashkómi | ñóki | náshi | anár | háwuits | |
| Chamicuro | Chamicuro | uníxsa | káxchi | mosóxko | náchi | axkóchi | maxtódli | |
| Waurá | Waurá | une | itséi | kame | máiki | pae | täme | |
| Mehináku | Waurá | óne | tsé | kame | máiki | pai | täme | |
| Kustenau | Waurá | one | tséi | xámi | maikí | pae | täme | |
| Yaulapíti | Waurá | u | zyro | káme | máiki | pa | tsama | |
| Sarave | Paresí | une | rikiai | káʔane | kozeheo | kuti | ||
| Paresí | Paresí | óni | irikati | kámai | kózoto | hati | kótui | |
| Waimare | Paresí | uné | irigate | kamái | koze:to: | ha:tí | ko:tuí | |
| Chané | Chané | úne | yuku | sopóro | ||||
| Guaná | Chané | une | yukú | kaché | tsoporo | petí | kamó | |
| Terena | Chané | une | yukú | kaché | soporó | ovongu | gamó | |
| Quiniquinao | Apolista | uné | yukú | kadzyé | osopóro | péti | ||
| Lapachu | Apolista | chani | yuó | íti | tái | pina | yáma | |
| Mojo | Mojo | uni | yuku | sáche | suru | nupena | samo | |
| Baure | Mojo | ine | yaki | pari | sóhmo | choro | ||
| Pauna | Mojo | ené | yukĩ | sache | sese | |||
| Paicone | Mojo | ina | shaki | isésé | tiolo | |||
| Ipurina | Ipurina | wünü | chaminá | atokantí | kemi | aikó | kíamá | |
| Campa | Preandine I | naña | chichi | tawánti | sínki | pangótsi | kemáli | |
| Machiganga | Preandine I | nía | chichi | buriente | sinki | imbako | kemari | |
| Chanchamayo | Preandine I | niya | paneni | pahuasi | siinki | panguchik | ||
| Quirineri | Preandine I | nixa | pishironta | shantoshi | shinki | pangocha | ||
| Maneteneri | Preandine I | húni | ashi | kashi | is | xama | ||
| Piro | Preandine I | une | chichi | kachi | sixi | panchi | siema | |
| Chontaquiro | Preandine I | uné | chichi | kachi | sizyi | panchi | siemo | |
| Inapari | Preandine II | uni | titi | takuati | chema | |||
| Kushichineri | Preandine II | une | titi | takachi | shihi | panti | sema | |
| Cuniba | Preandine II | uné | titi | tʔkati | chihi | panti | hyema | |
| Kanamaré | Preandine II | wenü | ghasirü | shishie | panichi | nuyeshuata | ||
| Huachipairi | Preandine II | tak | sinka | |||||
| Mashco | Preandine II | ne | abati | kichäpo | siema | |||
| Uainumá | Uainumá | auni | icheba | ghamui | pexkia | panísi | äma | |
| Mariaté | Uainumá | uni | ichepa | gamui | pékye | panisi | zema | |
| Jumana | Jumana | uhú | oyé | sömanlú | irari | pana | zema | |
| Passé | Jumana | oy | heghüe | aguma | niari | pána | séma | |
| Cauishana | Cauishana | auví | ikiö | mawoaká | mási | banö | sema | |
| Yukúna | Yukúna | úni | tsiá | kamú | kaéru | pási | emam | |
| Guarú | Yukúna | kaʔamu | ||||||
| Resigaro | Resigaro | ho:ní | ketse | hahi | wehe:x | adno:hoki | ||
| Marawa | Marawa | uni | irisi | kumétu | uati | kakoaka | gama | |
| Araicú | Araicú | uni | ighé | ghuma | mechi | peyʔ | ||
| Manáo | Manáo | unua | ghügati | gamuy | auati | nuanu | ghema | |
| Cariay | Manáo | toni | apai | ghamui | yuanati | nuána | ghema | |
| Uirina | Uirina | une | yishe | kamoé | auati | bakué | kamá | |
| Yabaána | Uirina | úni | ikági | |||||
| Anauya | Uirina | uni | ríkari | ahiri | ||||
| Chiriána | Chiriána | úni | pái | áyer | makanáu | páinti | kéma | |
| Ipéca | Ipéca | úni | tiyé | körzyi | kána | pánthi | hema | |
| Payualiene | Ipéca | úni | tüye | hözi | kána | pánti | héma | |
| Curipaco | Ipéca | óni | notapíkata | héri | héma | |||
| Kárro | Ipéca | óni | tie | hérsi | ||||
| Kapitémínaneí | Ipéca | úuni | tíye | höri | kána | pánti | héma | |
| Tariana | Tariana | úni | chiána | kéri | kána | pánishi | héma | |
| Cauyari | Tariana | uni | hirari | eri | panetí | emá | ||
| Baré | Baré I | óni | gaméni | ghamú | makanashi | páni | tema | |
| Uarequena | Baré I | óni | ixsíde | kamói | makanáshi | panízi | éma | |
| Adzáneni | Baré I | úni | dzídze | gámui | kána | pánte | héma | |
| Carútana | Baré I | úni | tídzye | kámui | makanáchi | pánishi | héma | |
| Katapolítani | Baré I | úni | tídze | gamui | kána | pánti | héma | |
| Siusí | Baré II | úni | tídze | gámui | kána | pánti | héma | |
| Moriwene | Baré II | uni | tidzé | kamui | kána | pánti | héma | |
| Mapanai | Baré II | úni | tiidzé | kamói | kána | panti | hema | |
| Hohodene | Baré II | úni | tidze | kámui | kána | panti | héma | |
| Máulieni | Baré II | úni | tídze | kámoi | kána | panítsi | héma | |
| Achagua | Caquetio | uni | chichái | erri | kana | banísi | ema | |
| Piapoco | Caquetio | úni | kichéi | éri | kanái | kapí | éma | |
| Amarizana | Caquetio | sietai | eriepi | keybin | kaxü | |||
| Maypure | Maypure | ueni | kati | kamosi | dzyomuki | panití | ||
| Baníva | Baníva | wéni | a:shi | amo:shi | makanátsi | paníshi | e:ma | |
| Yavitero | Baníva | wéni | káthi | kámothi | kána | fanisi | ema | |
| Guinau | Guinau | úne | chéke | gamũhũ | yúnu | báni | zéma | |
| Wapishána | Central | wéne | tiker | kamo | marik | kaburn | kudui | |
| Atorai | Central | win | tikir | kamu | ||||
| Mapidian | Mapidian | win | hikesia | mariki | kudui | |||
| Mawakwa | Mapidian | wune | chikasi | kamu | ||||
| Goajira | Goajira | wuín | sikó | kakaí | máchi | míche | kama | |
| Paraujano | Goajira | wín | chigigá | kakai | mái | xála | ||
| Taino | Island | ama | kuyo | boinial | maiz | bohio | bogiael | |
| T. Cusa | Island | kochi | maysi | bohio | ipis | |||
| Eyeri | Island | oronuie | hiket | hadale | maurise | tuhonoko | narguti | |
| Caliponau | Island | one | iléme | káshi | tuhonoko | narguti | ||
| Arawak West | Guiana | vuniabu | iki | hadali | marisi | bahü | kudibiu | |
| Arawak East | Guiana | wúini | hikiki | hadali | baʔache |
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Arawakan". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ Aikhenvald, Alexandra Y. (1999). The Arawak language family. In R. M. W. Dixon & A. Y. Aikhenvald (Eds.), The Amazonian languages. Cambridge: Cambridge University Press. شابک ۰−۵۲۱−۵۷۰۲۱−۲; شابک ۰−۵۲۱−۵۷۸۹۳−۰.
- ↑ Loukotka, Čestmír (1968). Classification of South American Indian languages. Los Angeles: UCLA Latin American Center.