زبان‌های سمنانی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

کومشی
پراکنش:ایران
تبار:هندواروپایی
زیرگروه‌ها:

زبان‌های کومشی[۱] یا زبان‌های سمنانی[۲] گروهی از زبان‌های ایرانی شمال غربی [۳] و زیرمجموعه زبان‌های کاسپین هستند.[۴]که در استان سمنان توسط مردم کومشی گویش می شود. زبان های کومشی مرز انتقال میان زبان های کاسپین با زبان‌های ایران مرکزی می باشد.[۵] برخی از این گویش‌ها مانند سنگسری و افتری تحت تاثیر زبان طبری (مازندرانی) هستند.[۶] به گفته حبیب برجیان زبان های کومشی زیر مجموعه زبان های شمال غربی است، به اعتقاد وی زبان های کومشی در زمره حوزه خزر دسته بندی می شوند و با زبان های تاتی طالشی آذری از یکسو و گویش های مرکزی فلات ایران در دیگر سو خویشاوندی دارند.[۷]

نقشهٔ زبانی استان سمنان : رنگ آبی زبان‌های کومشی (سمنانی، سنگسری، افتری و سرخه‌ای) - رنگ سبز تیره زبان مازندرانی (الیکایی، شهمیرزادی ،دیباجی و مجنی) - رنگ نارنجی (زبان‌های فارسی، مازندرانی ، آذربایجانی و لری) - رنگ سبز روشن گویش های فارسی-مازندرانی(ایوانکی) - رنگ زرد زبان فارسی - رنگ قرمز آذربایجانی

این زبان ها در منابع شش زبان جزو این گروه ذکر شده است، که بر سر گویش بودن برخی از آنان اختلاف وجود دارد:

مقایسهٔ واژگان هم‌ریشه
فارسی سرخه‌ای لاسگردی سنگسری افتری بیابانکی
سگ esbā esbe esbe espa esba
دختر dukkey dot döt dut dut
خون xün xün
بزرگ masīn masīn mas/yale masīn
بینی ven vinī xunī vinī vēnī
برف vār var varf var
مار mohur mahar
ماه mūng māye
زن žiki žaki žekeyn džek džinakā

دستور زبان[ویرایش]

ضمایر[ویرایش]

در گویش افتری ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۸]

ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
فاعلی، افتری a to o hem huj jun
مفعولی، افتری monne(monde) tade jude hemde hujde junde
ملکی، افتری mon ta ju hem huj jun

شناسه[ویرایش]

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش افتری پنج دسته شناسه داریم: گذشته(فعل متعدی)، گذشته(فعل لازم)، حال ساده، حال التزامی (فعل متعدی) و گذشته نقلی.[۹] (نمونه زیر بر اساس گویش افتر تنظیم شده‌است)

گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه حال i a e im in en
شناسه حال التزامی (فعل متعدی) om ot a/∅ omon oton ošon
شناسه گذشته (فعل متعدی) om ot omon oton ošon
شناسه گذشته(فعل لازم) i at a/∅ im in en
شناسه گذشته نقلی ey eya e ehim ehin ehen

صرف فعل (لازم)[ویرایش]

در جدول زیر فعل (لازم) خوابیدن (baxoton) بر اساس گویش افتری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۰](نمونه زیر براساس گویش افتری می باشد)

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده be-xot-ešt-i be-xot-ešt-at be-xot be-xot-ešt-im be-xot-ešt-in be-xot-ešt-en
گذشته کامل bexot-bošti bexot-boštat bexot-boa bexot-boštim bexot-boštin bexot-bošten
گذشته استمراری mi-xot-ešt-i mi-xot-ešt-at mi-xot-ešt-a mi-xot-ešt-im mi-xot-ešt-in mi-xot-ešt-en
گذشته در حال انجام dabošti mixotešti daboštat mixota daboa mixotešte daboštim mixoteštim daboštin mixoteštin dabošten mixotešten
گذشته نقلی be-xot-e-y be-xot-e-ya be-xot-e be-xot-e-him be-xot-e-hin be-xot-e-hen
حال ساده/آینده xos-enn-i xos-enn-a xos-enn-e xos-enn-im xos-enn-in xos-enn-en
حال در حال انجام dari xosenni dara xosenna dare xosenne darim xosennim darin xosennin daren xosennen
حال التزامی bexosi baxosa baxose baxosim baxosin baxosen
آینده ge-nn-e-m bexosi ge-nn-e-t baxosa ge-nn-e baxose ge-nn-e-mon baxosim ge-nn-e-ton baxosin gennešon baxosen

صرف فعل (متعدی)[ویرایش]

در جدول زیر فعل (متعدی) گفتن (bevâton) بر اساس گویش افتری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۱](نمونه زیر براساس گویش افتری می باشد)

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده be-vât-om be-vât-ot be-vât-oš be-vât-omon be-vât-oton be-vât-ošon
گذشته کامل bevât-boam bevât-botat bevât-boa bevât-boamon bevât-bevât-boaton bevât-boašon
گذشته استمراری mi-vât-am mi-vât-at mi-vât-a mi-vât-omon mi-vât-oton mi-vât-ošon
گذشته در حال انجام dabošti mivâtam daboštat mivâtat daboa mivâta daboshtim mivâtomon daboštin mivâtoton dabošten mivâtošon
گذشته نقلی be-vât-e-y be-vât-e-ya be-vât-e be-vât-e-him be-vât-e-hin be-vât-e-hen
حال ساده/آینده vâ-nn-i vâ-nn-a vâ-nn-e xos-nn-im vâ-nn-in vâ-nn-en
حال در حال انجام dari vânni dara vânna dare vânne darim vânnim darin vânnin daren vânnen
حال التزامی bâji bâja bâje bâjim bâjin bâjen
آینده ge-nn-e-m bâji ge-nn-e-t baja ge-nn-e bâje ge-nn-e-mon bâjim ge-nn-e-ton bâjin gennešon bâjen

منابع[ویرایش]

  1. BORJIAN, HABIB (2010). "Rev.: Etymological Dictionary of the Iranian Verb". Journal of the Royal Asiatic Society (به انگلیسی): 2.
  2. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۶۹.
  3. زبان‌های سمنانی در Ethnologue
  4. Habib Borjian. "Māzandarān: Language and People (The State of Research)." Iran & the Caucasus 8, no. 2 (2004): 289-328. http://www.jstor.org/stable/4030997.
  5. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲-۱.
  6. جعفری دهقی، محمود؛ خلیلی پور، نازنین؛ جعفری دهقی، شیما (۱۳۹۳). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی ( گذشته و حال). تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۶۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۶۳-۴.
  7. برجیان، حبیب (۱۳۸۸). محبوبه محمدی، ویراستار. متون طبری. آینهٔ میراث = ۲۸۲.
  8. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۱۵.
  9. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۳.
  10. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۴.
  11. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۴.