زبان خانتی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

زبان خانتی
ханты ясаӈ hantĭ jasaŋ
زبان بومی درروسیه
منطقهناحیه خودگردان خانتی-مانسی
قومیت۳۰٬۹۰۰ (۲۰۱۰)
شمار گویشوران
۹۶۰۰  (۲۰۱۰)
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹kca
گلاتولوگkhan1279[۱]
{{{mapalt}}}
گویش‌های خانتی (و مانسی)
  سالخارد
  رود اب
  ایرتیش جنوبی
   سورگوت
  واخ-واسوهان شرقی
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

زبان خانتی از زبان‌های اورالی است که خانتی‌ها در منطقه خودمختار خانتی-مانسی و یامالو-ننتس و همچنین در مناطقی از استان تومسک روسیه به آن صحبت می‌کنند. خانتی در ۱۹۹۴، حدوداً دوازده هزار نفر گویشور داشت.

دسته‌بندی زبانی[ویرایش]

زبان خانتی به همراه زبان مانسی که نزدیکی زیادی با آن دارد و نیز زبان مجاری در یک دسته قرار دارد. این زبان از خانواده زبان‌های اورالی، در زیرگروه زبان‌های فین‌واوگری و از دسته زبان‌های اوگری است.

گویش‌ها[ویرایش]

زبان خانتی با وجود کمی گویشورانش، گویش‌ها و لهجه‌های نسبتاً فراوان و متفاوتی دارد. این تفاوت گویشی در سه بخش گویش‌های شمالی، غربی و شرقی تقسیم‌بندی می‌شود. بخش غربی شامل گویش‌های مناطق سالخارد، رود اب و ایرتیش بوده و گویش‌های شرقی این زبان در سورگوت و واخ-واسوهان رایج است که خود به سیزده گویش دیگر تقسیم می‌شود. هر سه گویش اصلی (شمالی، جنوبی و شرقی) از دید آواشناسی و تک‌واژشناسی و واژگان با یکدیگر تفاوت‌های فاحش و غیرقابل فهم دارند که به عنوان زبان‌های جداگانه اما نزدیک به هم شناخته می‌شوند.

نوشتار[ویرایش]

آغاز نوشتار به این زبان با خط لاتین در حدود ۱۹۳۱ میلادی بوده و بعدها در سال‌های ۱۹۵۸ به خط سیریلیک تغییر یافت و در نهایت در سال ۲۰۰۰ میلادی در آن گونه سیریلیک اصلاحاتی پدید آمد که به خط کنونی زبان خانتی منجر شد.

خط سیریلیک (نسخه ۲۰۰۰)[ویرایش]

А а Ӓ ӓ Ӑ ӑ Б б В в Г г Д д Е е
Ё ё Ә ә Ӛ ӛ Ж ж З з И и Й й К к
Қ қ Л л Ӆ ӆ Ԓ ԓ М м Н н Ң ң Ӈ ӈ
О о Ӧ ӧ Ө ө Ӫ ӫ П п Р р С с Т т
У у Ӱ ӱ Ў ў Ф ф Х х Ҳ ҳ Ц ц Ч ч
Ҷ ҷ Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Є є
Є̈ є̈ Ю ю Ю̆ ю̆ Я я Я̆ я̆

سیریلیک (نسخه ۱۹۵۸)[ویرایش]

А а Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Ё ё
Ә ә Ӛ ӛ Ж ж З з И и Й й К к Ӄ ӄ
Л л Л’ л’ М м Н н Ӈ ӈ О о Ӧ ӧ Ө ө
Ӫ ӫ П п Р р С с Т т У у Ӱ ӱ Ф ф
Х х Ц ц Ч ч Ч’ ч’ Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы
Ь ь Э э Ю ю Я я

خط لاتین (‎۱۹۳۱–۱۹۳۷)[ویرایش]

A a B в D d E e Ә ә F f H h Һ һ
I i J j K k L l سدیل ļ Ł ł M m N n
سدیل ņ Ŋ ŋ O o P p R r S s Ş ş S̷s
T t U u V v Z z Ƶ ƶ Ƅ ƅ

دستور زبان[ویرایش]

این زبان مانند سایر زبان‌های اورالی یک زبان پیوندی است و از نظر دستوری مشابهتی با زبان‌های هندواروپایی نداشته و وندها مفاهیم جدید ایجاد می‌کنند و در نتیجه ستاک اصلی واژه‌ها صرف نمی‌شوند.

واژگان[ویرایش]

واژه در زبان خانتی دارای سه سطح مفرد، مثنی و جمع است، حالت‌های مفعولی معه، مفعولی له و مفعولی فیه نیز در این زبان وجود دارد. برای نمونه:

گاو من :məsem

دو گاو من:məsemən

گاوهای من:məsew

دوتا از گاوهای ما:məstatən

دو گاو ما:məsŋətuw

ضمائر[ویرایش]

ضمائر در زبان خانتی شامل ضمائر شخصی، ضمائر اشاره و ضمائر پرسشی و دارای تثنیه هستند. برای نمونه:

ضمائر شخصی[ویرایش]

مفرد مثنی جمع
اول شخص ma min muŋ
دوم شخص naŋ nən naŋ
سوم شخص tuw tən təw

ضمائر اشاره[ویرایش]

tamə: این

tomə: آن

tam xot: آن خانه

ضمائر پرسشی[ویرایش]

xoy: چه کسی؟

muy: چه چیز؟

شمارگان[ویرایش]

عددها در زبان خانتی و رابطه و همبستگی آن‌ها با فنلاندی و مجاری :

# خانتی فنلاندی مجاری
۱ yit, yiy yksi egy
۲ katn, kat kaksi kettő, két
۳ xutəm kolme három
۴ nyatə neljä négy
۵ wet viisi öt
۶ xut kuusi hat
۷ tapət seitsemän hét
۸ nəvət kahdeksan nyolc
۹ yaryaŋ (short of ten?) yhdeksän kilenc
۱۰ yaŋ kymmenen tíz
۲۰ xus kaksikymmentä húsz
۳۰ xutəmyaŋ (3 tens) kolmekymmentä harminc
۴۰ nyatəyaŋ (4 tens) neljäkymmentä negyven
۱۰۰ sot sata száz

منابع[ویرایش]

  1. ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Khantyic". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)

پیوند به بیرون[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زبان_خانتی&oldid=32527041»