زبان یغنابی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

زبان یغنابی یا زبان سغدی نو (Neo-Sogdian) زبانی از شاخۀ زبان‌های ایرانی است، که مردم یغنابی ساکن در درهٔ یغناب، در کشور تاجیکستان، میان رشته‌کوه‌های زرافشان و حصار، بدان سخن می‌گویند. وضعیت خاص جغرافیائی منطقه یغناب و حصار کوهستانی اطراف آن سبب شده‌است تا این مردم، سنت‌های قدیمی و زبان شان را از تغییر حفظ کنند و قدمت زبان آن‌ها به دوهزار سال پیش، یعنی به دوران شاهنشاهی اشکانی می‌رسد. از اینرو می‌توان گفت این مردمان به زبان اشکانیان سخن می‌گویند. این زبان الفبا ندارد و بصورت شفاهی و سینه به سینه آموخته می‌شود و فرهنگ مکتوب ندارند. این زبان بازماندهٔ زبان سغدی باستان است.^[۴] زبان یغنابی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌شرقی است و با زبان‌های آسی، پشتو و زبان‌های پامیری نزدیکی‌هایی دارد.^[۵] این زبان به لحاظ قدمت و ملاحظات زبان‌شناختی با اهمیت می‌باشد. آمارها نشان می‌دهد در حدود ده هزار تن به زبان یغنابی صحبت می‌کنند و این زبان در شمار زبان‌های رو به نابودی است.^[۶]

الفبای یغنابی[ویرایش]

یغنابی تا دهه ۱۹۹۰ میلادی خط نوشتاری نداشت،^[۷] اما به گفته آندریف، پیش از سال ۱۹۲۸ میلادی، برخی از ملاهای یغنابی، عمدتاً زمانی که می‌خواستند برخی اطلاعات را از تاجیک‌ها پنهان کنند، از خط عربی برای نوشتن این زبان استفاده می‌کردند.^[۸]

در سال‌های‌های اخیر، سیف‌الدین میرزازاده از آکادمی علوم تاجیکستان از الفبای تاجیکی اصلاح شده برای نوشتن یغنابی استفاده کرده‌است. الفبای یغنابی کاملاً نامناسب است، زیرا قادر نیست که حروف صدادار کوتاه و بلند یا v و w را از هم تشخیص دهد و تنش را مشخص نمی‌کند.

А а (a), Б б (b), В в (v), Ԝ ԝ (w), Г г (g), Ғ ғ (ğ), Д д (d), Е е (ye), Ё ё (yo), Ж ж (j), З з (z), И и (i), Ӣ ӣ (î), й (y), К к (k), Қ қ (q) Л л (l), М м (m), Н н (n), О о (o), П п (p), Р р (r), С с (s), Т т (t), У у (u), Ӯ ӯ (û), Ф ф (f), Х х (x), Хԝ хԝ (xw), Ҳ ҳ (h), Ч ч (ç), Ҷ ҷ (c), Ш ш (ş), Ъ ъ (’), Э э (e), Ю ю (yu), Я я (ya)

دستور زبان یغنابی[ویرایش]

• ضمیرهای شخصی

• ضمیرهای ملکی

• صرف فعل‌ها

برای نمونه فعل خواستن به این صورت صرف می‌شود

• علامت جمع
  

یغنابی تنها بازمانده زنده‌ای است که از زبان سغدی به جای مانده و در آن مانند زبان سغدی هنوز می‌توان بن ماضی را از بن مضارع بنا کرد و علامت جمع نیز در آن t-است. از این رو با زبان آسی که علامت جمع در آن tA است شبیه‌است.

منابع[ویرایش]

• محسن ابوالقاسمی (۱۳۸۲)، تاریخ زبان فارسی، سمت
• سیف الدین میرزازاده (۱۳۷۴)، فرهنگ و زبان یغنابی، ورارود

پیوند به بیرون[ویرایش]

لکسیکون یغنابی، تاجیکی، انگلیسی

پروژهٔ ویکی‌پدیا یغنابی آزمایشی در ویکی‌مدیا انکوباتور موجود است.