شهرداری در ایران - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد


ساختمان تاریخی شهرداری تبریز
ساختمان تاریخی شهرداری رشت

شهرداری در ایران یک نهاد اجرایی محلی است. وظیفه این سازمان، مدیریت شهر است که شامل پاکیزه نگهداشتن، حمل زباله‌های شهری، صدور مجوزهای ساخت و ساز، دریافت عوارض است. در شهرداری ها کمیسیون های مختلفی از جمله کمیسیون ماده صد و کمیسیون ماده 77 وجود دارد که تلاش میکنند تا قوانین شهرداری طبق آیین نامه ها پیش رود.

پیشینه شهرداری در ایران[ویرایش]

در گذشته، شهرداری‌ها در ایران بلدیه خوانده می‌شدند. ناصرالدین شاه در سال ۱۳۰۰ قمری به دنبال اصلاح امور داخلی، تصمیم گرفت بلدیه را در تهران تأسیس کند اما موفق نشد. در سال ۱۲۸۳ ه‍. ش، قانون بلدیه در مجلس شورای ملی تصویب شد.[۱]

پس از پیروزی مشروطه نمایندگان مجلس اول در صدد تدوین زمینه‌هایی برای بهداشت شهرها برآمدند، که منجر به تدین اولین قانون شهرداری‌ها تحت عنوان «قانون بلدیه» در ۱۹ خرداد ۱۲۸۶ شمسی شد.[۲] تا آغاز سلطنت پهلوی اول و قبل از سال ۱۳۰۴ مجموعاً شانزده شهرداری در شهرهای ایران تأسیس شد.[۳] و بعد از آن به تدریج همه شهرهای ایران دارای شهرداری شدند.

حقوق شهروندی[ویرایش]

شوراهای شهر و شهرداری‌ها در کشور ایران در صدر شکایات مردمی قرار دارند و بخش‌های زیادی از شکایات در دیوان عدالت اداری در کشور ایران مربوط به شهرداری‌ها و شوراهای اسلامی شهرها است.[۴]

در ایران شهرداری‌ها تمایل و گرایش زیادی برای ایفای اقتدار خود در حوزه‌های مختلف دارند ولی در بسیاری از موارد اقدامات آن‌ها با حقوق ملت در تعارض هستند.[۵][۶]

شهرداری به‌عنوان یک مؤسسهٔ عمومی غیردولتی، از اقتدارات وسیعی در تملک اراضی برخوردار است. احترام و قداستی که اصل تسلیط در حقوق اسلامی دارد و در کشورهای غربی از آن تحت عنوان مالکیت خصوصی یاد شده‌است، غالباً در مقابل قدرت نهادهای مدیریت شهری در ایران تاب تحمل ندارد.[۷]

مشارکت مردم[ویرایش]

به‌گفته سعید معیدفر جامعه‌شناس در شهرهای ایران نهادهایی مانند شوراهای محله بیشتر نقش تزئینی دارند و نه واقعی. محلات به واقع محله نیستند دور یک سری پلاک خط کشیده‌اند و اسمش را گذاشته‌اند محله و یک اسمی هم برای آن تعیین کرده‌اند اما محله‌ها هویت محلی ندارند. هویت محلی زمانی واقعی است که آدم‌های آن محله به هم پیوند بخورند و در مسائل محله مشارکت فعال داشته باشند.[۸]

در حالی که در شهری مثل تهران، افراد زمانی که از خانه‌هایشان بیرون می‌آیند با محیط اطراف حس غریبگی دارند و هیچ تعلق خاطری به آن ندارند.[۸]

مدیریت شهری در ایران تمایل دارد مردم نسبت به محیط اطرافشان بی‌تفاوت باشند زیرا آسان‌تر می‌تواند آنچه می‌خواهد را انجام دهد بدون آنکه اعتراضی به برنامه و کارهایی انجام می‌دهد بشود.[۸]

به گفته معیدفر برای کاهش حس غریبگی باید مشارکت مردم را افزایش داد و به دنبال نظم اجتماعی پایدار بود.[۸]

شهرسازی[ویرایش]

نظام مدیریت شهری در ایران نتوانسته تأمین‌کننده منافع درازمدت شهروندان باشد.[۹] رژیم قدرت برای عملکرد مدیریت شهری در ایران نه قدرت قانون بلکه قدرت سوداگری می‌باشد؛ که موجب می‌شود مدیران تاجر مسلک شهری با یکدیگر داد و ستد کرده و حقوق مردم به فراموشی بسپارند.[۱۰] در ایران شهرداری تجارت پایه وجود دارد که در آن مقررات و ضوابط قابل خرید و فروش هستند.[۱۱]

مدیریت شهری در ایران تبدیل به فاجعه شده‌است.[۱۱] کلانشهرها از محل فروش ارزش‌ها و ظرفیت‌های زیست‌محیطی و ظرفیت‌هایی که باید حفاظت شوند اداره می‌شوند. این روند شیرازه شهرها را از بین برده و اجازه نمی‌دهد بدنه تخصصی در شهرها شکل پیدا کند. این مختص شهر تهران نبوده از تهران شروع و به کل کلانشهرهای کشور و حتی شهرهای کوچک سرایت نموده‌است.[۹]

از ویژگی‌های مدیریت در حوزه‌های تخصصی شهرداری این بوده‌است که همواره در آن افراد غیر متخصص دارای مسئولیت بوده‌اند. اساساً این افراد متوجه نبوده‌اند یا دانش کافی نداشته‌اند که بدانند مدیریت شهر به این صورت مصلحت نبوده و قابل ادامه دادن نیست.[۹]

پروژه‌های میلیاردی که از آن‌ها به عنوان «دستاوردهای شهرداری» یاد می‌شود شهرهای ایران را تبدیل به آرمانشهرهای معکوس و مدینه فاسده نموده که خودروها در آن فرمانروایی می‌کنند.[۱۲]

با وجود شعارها و نقشه‌هایی که فقط روی کاغذ وجود خارجی دارند، تهران و دیگر کلان‌شهرهای ایران در ایجاد ارتباط بین فضاهای شهری برای شهروند پیاده کاملاً ناموفق بوده‌اند.[۱۲]

استفاده از خشونت[ویرایش]

معمولاً از خشونت برای مبارزه با دستفروشان استفاده می‌شود. برخورد مأموران سد معبر شهرداری با دستفروشان در شهرهای ایران باعث حادثه‌های مختلف شده‌است.[۱۳] شهرداری‌ها در ایران با کارگران و دستفروشانی که موجب سد معبر می‌شوند مبارزه می‌کنند و اعمال خشونت در بعضی موارد موجب قتل دستفروشان شده‌است.[۱۴] در یکی از جنجالی‌ترین آنها، مرداد ماه سال ۱۳۹۳ در تهران، علی چراغی که همراه پسر نوجوان خود در منطقه تهران پارس، در درگیری با مأموران سد معبر کشته شد.[۱۳]

مأمورین مبارزه با سد معبر معمولاً از بین افراد قلچماق انتخاب می‌شوند که اکثراً به باتوم، پنجه بوکس و گازاشک‌آور و خشونت[۱۵] مجهز هستند.

فساد در شهرداریهای ایران[ویرایش]

فساد در شهرداری تاریخچه‌ای طولانی دارد و سابقه آن به قبل از سال ۱۳۷۰ بر می‌گردد.[۱۶] مردم ایران شهرداری‌ها را جزء «فاسدترین» نهادها در ایران می‌دانند.[۱۷] فساد در شهرداری‌های ایران به صورت سیستمی شده‌است.[۱۸] یکی از اصلی‌ترین علل نارضایتی مردم از شهرداری فساد اداری و مالی حاکم بر این سازمان و زیرمجموعه‌های آن است.[۱۹] تخلفات شهرداری موضوعی نیست که فقط موجب اجحاف بر عده‌ای از شهروندان تهرانی شود؛ تسری رویه‌های خلاف از شهرداری تهران به سایر شهرها و استان‌ها، یکی از عوامل گسترش فساد و نابسامانی‌های اجتماعی و کاهش اعتماد مردم نسبت به رژیم ایران تلقی می‌شود.[۲۰] شهرداری‌ها بعضاً می‌کوشند با توزیع رانت، نفوذ اقتصادی و سیاسی خود را گسترش دهند و شبکه‌ای از وفاداران و حامیان بسازند و محدودهٔ خودی‌ها را تا حد ممکن گسترش دهند.[۲۱] یکی از نمونه‌های رانت دهی شهرداری مسئله معروف به «املاک نجومی» بود که توسط فردی بنام یاشار سلطانی رسانه‌ای شد.[۲۱] برخی دیگر از سایر مصادیق فساد در شهرداری شامل تغییر کاربری، افزایش تراکم، پرداخت‌ها و قراردادهای پیمانکاری بدون طی روال قانونی می‌باشند.[۲۲] در ساختار اداری شهرداری برای انجام سریع امور دو مسیر وجود دارد: «داشتن رابطه یا پرداخت رشوه.»[۱۹] رحمت‌الله حافظی معتقد است شهرداری دارای لابیهایی است که به وسیلهٔ آن‌ها می‌تواند تحقیق و تفحص از خود در مراجع قانونی را مدیریت کند.[۲۳] علی صابری عضو حقوقدان شورای شهر تهران ریشه کن کردن مبانی فساد را غیرممکن توصیف می‌کند[۲۲]

در بوروکراسی فاسد اداری حاکم در شهرداری تهران به‌وضوح یک مکانیسم پمپاژ پول از طبقات پایینی و متوسط جامعه به طبقات الیت اقتصادی وجود دارد.[۲۴]

برخی از پروژه‌هایی که اجرایی می‌شوند بیش از آنکه مسائل شهری را حل کند «مسائل» پیمان‌کاران طرف قرارداد با مدیریت شهری را حل می‌کنند. پس‌اندازهایی که شهروندان در قالب مالیات و عوارض به یعنی شهروندان هزینه می‌کنند برای رساندن سود به یک سلسله پیمانکار طرف قرارداد با شهرداری به مصرف می‌رسد.[۲۴] مجموعه سیاست‌های شهری در ایران، همواره برندگان و بازندگانی داشته‌است. یک برنده بزرگ سیاست‌ها برخی از پیمانکاران طرف قرارداد شهرداری بوده‌اند. دومین برنده مهم این سیاست‌ها افرادی هستند که از وضعیت زمین‌های مرغوب اطلاع داشتند و به سبب ارتباط با بوروکراسی شهری و دسترسی به اطلاعات درونی از سیاست‌های ساخت و ساز شهری می‌دانستند که چه زمینی را در چه مقطعی بخرند تا این زمین رشد قیمت آتی داشته باشد یعنی از اطلاعات درونی بهره‌مند بودند.[۲۴] یعنی یک منطق طبقاتی بر سیاست‌های شهرداری تهران و شهرداری سایر کلان‌شهرهای ایران حاکم بوده‌است.[۲۴] علاوه بر پیمانکارانی که از این سیاست‌ها سود بردند به‌طور مشخص یک طبقه بورژوازی مستغلات را شکل داده شد که آن‌ها از این منطق طبقاتی بیشترین سود را برده‌اند.[۲۴]

فساد و فرسودگی اداری در شهرداری تهران پدیده‌ای ساختاری است که مدیران فاسد، ناکارآمد و شلختهٔ جمهوری اسلامی در طول سی و هشت سال عملکرد خود آن را در دل سازمان بر جای نهاده‌اند.[۲۵] در این فرایند تغییر مدیران شهرداری راه به جایی نخواهد برد.[۲۵]

منابع درآمدی[ویرایش]

طبق قانون درآمدهای شهرداری از ۶ طریق ممکن است:[۲۶]

  1. درآمدهای ناشی از عوارض عمومی (شامل عوارض نوسازی و عوارض پسماند)
  2. درآمدهای ناشی از عوارض اختصاصی (شامل فروش تراکم و …)
  3. بهای خدمات و درآمدهای موسسات انتفاعی شهرداری (شامل بلیت اتوبوس و …)
  4. درآمدهای حاصله از وجوه اموال شهرداری
  5. کمک‌های دولت و سازمان‌های دولتی
  6. اعانات و کمک‌های اهدایی اشخاص و سازمان‌های خصوصی و امول و دارایی‌هایی که به‌طور اتفاقی یا به موجب قانون به شهرداری تعلق می‌گیرد.

به‌طور کلی درآمدهای بالا از ۲ طریق تأمین می‌گردد:

  1. منابع درآمدی داخلی: که از دریافتی‌های مستقیم شهرداری ازاجاره اموال ومستغلات، فروش اموال بدست می‌آید.
  2. منابع درآمدی خارجی: که از محل عوارض شامل صدور پروانه، کسب وپیشه، آب، برق، تلفن، کارخانجات، کمک‌های دولتی تأمین می‌گردد.[۲۶]

درآمدهای غیرقانونی[ویرایش]

هشتاد درصد درآمد شهرداری از طریق «شهرفروشی» تأمین می‌شود. بدین ترتیب که فروش تراکم و کاربری‌های املاک به عنوان منابع اصلی درآمد شهردار محسوب می‌شود. در دیگر کشورهای دنیا شهرها از طریق عوارضی که بسته می‌شود احداث می‌شوند، نه از طریق شهرفروشی.[۲۷] ابهامات در طرح تفصیلی یکی از منابع درآمدی شهرداری و از راهکارهای صدور مجوزها و تخفیفات از مسیر شورای معماری است.

کمیسیون توافقات یا کمیسیون ویژه[۲۸] کمیسیونی غیرقانونی[۲۹] در شهرداری است. کمیسیون توافقات محلی است در شهرداری‌های ایران به منظور صدور مجوزات طبقات اضافی، و اصلاح طرح تفصیلی و غیره. شهرداری برای صدور مجوز این‌گونه درخواست‌ها شهروندان را به کمیسیون توافقات برده و در آنجا اتخاذ تصمیم می‌نماید. این کمیسیون‌ها در برخی شهرداری‌های شهرهای ایران فعال بوده و یکی از منابع درآمد برای شهرداری‌ها محسوب می‌شوند. کمیسیون توافقات معمولاً از معاونان شهردار، معاون اداری مالی، نماینده شورای شهر، مدیر املاک، شهرداران مناطق و غیره تشکیل شده‌است.

بنابر ادعای شهرداری‌ها این کمیسیون طبق ماده ۱۰ قانون مدنی تشکیل شده‌است که این ماده از قانون مدنی کلیه قراردادها فی‌مابین اشخاص را نافذ و معتبر می‌داند؛ ولی شهرداری که یک نهاد عمومی اما غیردولتی است، تابع وزارت کشور می‌باشد و خود دارای قانون خاص است و بایستی از اصول و نظامات قانونی مخصوص خود پیروی کند. با توجه به اینکه در قوانین مربوط به شهرداری‌ها قانونی به نام کمیسیون توافقات وجود ندارد؛ لذا در کمیسیون مذکور برای رسیدگی و تصمیم‌گیری نسبت به پرونده‌ها هیچ گونه قاعده و قانون کلی یا جزئی وجود نداشته و تصمیم‌گیری‌ها صرفاً مصلحت‌گرایانه می‌باشد و وقتی که تصمیمی با مصلحت صورت بگیرد راه عدالت در آن بسته می‌شود. زمانی که پرونده‌ای به کمیسیون ارائه می‌شود و اعضا راجع به توافق با شهروند تصمیم می‌گیرند، معیار خاصی در دست ندارند و مبالغی که به ظاهر با توافق شهروند دریافت می‌گردد در واقع مبالغی است که شهروند از روی ناچاری پرداخت می‌نماید و توافقی وجود ندارد.[۳۰][۳۱]

شهردار حق معامله با افراد بر سر افزایش میزان تراکم‌های ساختمانی ندارد و بنظر سید محمود کاشانی استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، این‌گونه معاملات جرم هستند و وجوهی نیز که گرفته می‌شوند درآمد شمرده نمی‌شوند، بلکه دریافت وجوه غیرقانونی و قابل پیگرد کیفری هستند.[۳۲]

در حال حاضر شیوه بهره‌برداری از زمین‌ها که در طرح جامع شهرها پیش‌بینی شده‌اند جایگاهی چندانی ندارند و فروش تراکم در شهرداری‌های ایران به یک روال عادی تبدیل شده‌است. شورای شهر تهران برای سال ۱۳۹۳ مجوز بدست آوردن رقم ۱۵ هزار و ۸۵۴ میلیارد تومان به ظاهر درآمد به شهردار تهران داده‌است که بیش از ۸۰ درصد آن از راه تراکم فروشی است. این تصمیمات غیرقانونی شهر تهران را در بن‌بست آلودگی هوا، بزهکاری، مشکلات ترافیک، بی آبی و ناامنی قرار داده‌است.[۳۲] بنظر سیدمحمود کاشانی این اقدامات شهرداران بر پایه ماده ۵۷۶ قانون مجازات اسلامی قابل پیگرد کیفری است.[۳۲]

شهرداری‌های موفق دنیا از طریق «مالیات»، «عوارض» و «کمک‌های دولت» نیازهای خود را تأمین می‌نمایند. در اکثر کشورها شهرداری پیمانکار دولت است و غالباً هزینه پروژه‌های عمرانی از جانب دولت تأمین اعتبار می‌شوند ولی در ایران کمک‌های دولت غالباً دیر اختصاص می‌یابد.

درآمدها از تخلفات ساختمانی[ویرایش]

تخلفات در ساخت و ساز یکی از منابع درآمدی برای شهرداری‌های ایران است. طریقه وصول این درآمدها از طریق کمیسیون‌های ماده ۱۰۰در شهرداری‌ها است. منافع مادی که در اثر تخلفات ساختمانی و توسط کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ عاید شهرداری‌ها می‌شود، روند بروز تخلفات عمدی در ساخت و سازهای شهری را تشدید نموده‌است.[۱۰]

پژوهشهای حوزه شهری[ویرایش]

سالانه در کشور کنفرانسهای متعددی در حوزه مدیریت شهری برگزار می‌شود و دستاوردهای مهم علمی پژوهشگران در این زمینه ارائه می‌گردد. بنا به آمار پایگاه رتبه‌بندی شهرداریهای کشور،[۳۳] تاکنون ۹۱ همایش علمی در حوزه شهری در کشور برگزار شده و به‌طور متوسط نیز سالانه ۱۰ همایش برگزار می‌شود. علاوه بر دانشگاه‌ها، پژوهشگران شهرداریها نیز در انجام مطالعات و تحقیقات علمی فعالیت می‌کنند. شهرداری تهران (۵۹۱ مقاله)، شهرداری مشهد (۵۴۵ مقاله) و شهرداری شیراز (۳۶۴ مقاله) رتبه‌های برتر انتشارات علمی پژوهشی مدیریت شهری را در اختیار دارند. موضوعات مربوط به بافت فرسوده[۳۴](۲۲۳۷ مقاله علمی)، مدیریت شهری، حقوق شهروندی و شهر هوشمند[۳۵] نیز از موضوعات مهم در مطالعات شهری بوده‌است.

جستارهای وابسته[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

  1. نخستین شهردارهای تاریخ ایران چه کسانی بودند؟ بایگانی‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine وبگاه تکتاز
  2. معصومه عمادی. «تشکیل نخستین بلدیه - شهرداری در ایران». دانشنامه آریانیکا تاریخ، فرهنگ و تمدن مردم ایران در فضای مجازی.[پیوند مرده]
  3. ایمانی جاجرمی، حسین (۱۳۷۳). بررسی آماری شهرداری‌های تأسیس شده در ایران. تهران: وزارت کشور - معاونت هماهنگی امور عمرانی - دفتر برنامه‌ریزی عمرانی - مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری. صص. ۴.
  4. «شوراهای شهر و شهرداری‌ها در صدر شکایات مردمی». خبرگزاری دانشجو. ۲ تیر ۱۳۹۲.
  5. حسین احمدی نیاز (۲۲-۱۰-۱۳۹۲). «دیوان عدالت اداری و دعوت از شهرداری به قانونگرایی». vekalatonline.ir نقل از پایگاه خبری رسانه قانون. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  6. حسین احمدی نیاز (شماره ۳۳۶ شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۲). «دیوان عدالت اداری و دعوت از شهرداری به قانونگرایی». روزنامه قانون. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  7. «اصل تسلیط در مقابله با تملکلات دولت و شهرداری‌ها». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰ مه ۲۰۲۰.
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ «جمع‌آوری غرفه‌های بانک شهر از پیاده‌روها/عامل جدیدتولیدآلاینده‌ها». خبرگزاری مهر. ۱۳ اسفند ۱۳۹۴.
  9. ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ http://www.khabaronline.ir/detail/399401
  10. ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ روزنامه دنیای اقتصاد (شماره 3507 منتشر شده به تاریخ 26 خرداد 94). «کمیسیون‌های ماده 100: رسیدگی به تخلف یا مرجع تخلف؟!/ وقتی منافع تمام مردم شهر فدای سودجویی چند نفر می‌شود». پایگاه خبری یافته.
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «عباس آخوندی: زمانی که شهرداری تمایل به سوداگری دارد وضعیت شهرها به وضعیت کنونی می‌رسد». iranstonenews.com. ۱۲ مهر ۱۳۹۵.[پیوند مرده]
  12. ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ حسین پورنجات (۲۶ آبان ۱۳۹۴). «اولویت ماشین به انسان در شهرهای ایران». وبگاه پژوهشی زمینی.
  13. ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ بی‌بی‌سی فارسی (19 نوامبر 2016 - 29 آبان 1395). «کتک زدن زن دستفروش در ایران؛ شهرداری فومن عذرخواهی کرد». بی‌بی‌سی فارسی. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  14. خبرگزاری کار ایران (۲۹ مرداد ۱۳۹۳). «قوانین رفع سد معبر شهرداری‌ها مانع کسب روزی حلال شده‌است». ایلنا.
  15. خبرگزاری کار ایران (۲۷ مرداد ۱۳۹۳). «ماموران سد معبر شهرداری چگونه استخدام می‌شوند / مسلح به باتوم، گاز اشک‌آور و خشونت». ایلنا.
  16. محمود کاشانی (۲۷ مهر ۱۳۹۵). «دانشگاه علیه فساد». فرارو.
  17. رادیوفردا (۶ بهمن ۱۳۹۴). «نظرسنجی: بانک‌ها، دادگاه‌ها و شهرداری‌ها فاسدترین نهادها در ایران هستند». رادیوفردا.
  18. ایرنا (۲۳ فروردین ۱۳۹۴). «اظهارات قالیباف دربارهٔ کانون فساد در شهرداری». عصرایران.
  19. ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ «فساد در شهرداری، از انکار مدیران تا گلایه شهردار». بلدیه. ۳ دی ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۶.
  20. ایلنا (۲۱ آذر ۱۳۹۴). «نامه عضو مجمع تشخیص به قوه قضاییه دربارهٔ تخلفات شهرداری تهران + سند». ایلنا.
  21. ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «فساد شهری». شهر دیگر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اوت ۲۰۱۷.
  22. ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «19 مصداق فساد در سیستم مدیریت شهری». پایگاه خبری پایتخت. ۳۰ فروردین ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۶.
  23. «لابی سنگین شهردار تهران برای تغییر نظر اعضای شورای شهر/ تسهیلات بانکی و پرداختی‌ها به مدیران شهرداری باید بررسی شود». خبرگزاری برنا. ۸ شهریور ۱۳۹۵.[پیوند مرده]
  24. ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ ۲۴٫۲ ۲۴٫۳ ۲۴٫۴ پرویز صداقت، مؤسسه پرسش دوم شهریورماه 1396 (۲۰۱۷/08/۲۶). «تهران، مسئله اقتصاد سیاسی است / پرویز صداقت». نقد اقتصاد سیاسی. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  25. ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ س. اقبال (۳ اسفند ۱۳۹۵). «فساد ساختاری در شهرداری تهران». رادیو زمانه.
  26. ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ «عوارض و درآمد شهرداری‌ها». وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۳.
  27. http://www.ireconomy.ir/fa/page/6969/هشتاد+درصد+درآمد+شهرداری+از+شهر+فروشی+است+.html
  28. مهدی جابری (۶ بهمن ۱۳۸۶). [magiran.com/n1561148 «گزارش «ایران» از نحوه فعالیت غیرقانونی «کمیسیون ویژه» شهرداری تهران: ادامه تخلفات کمیسیون ویژه در کمیسیون توافقات»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). روزنامه ایران.
  29. «فعالیت کمیسیون توافقات شهرداریهای استان غیرقانونی است». خراسان شمالی. ۱۶ آبان ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶.
  30. فعالیت کمیسیون توافقات در شهرداری‌های مناطق غیرقانونی است وبسایت فارس نیوز
  31. راه عدالت در کمیته توافقات شهرداری بسته‌است بایگانی‌شده در ۲۳ فوریه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine وبسایت زنجان نیوز
  32. ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ ۳۲٫۲ سیدمحمود کاشانی (۲۶ مرداد ۱۳۹۳). «تغییرکاربری در کمیسیون ماده 5 غیرقانونی است». دنیای اقتصاد شماره ۳۲۷۲.
  33. CTY. «کنفرانسهای شهرداری». cty.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۴.
  34. CTY. «لیست مقالات بافت فرسوده». cty.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۴.
  35. CTY. «لیست مقالات شهر هوشمند». cty.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۴.