French
Deutschعبدالله انتظام - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
عبدالله انتظام | |
|---|---|
 | |
| وزیر امور خارجهٔ ایران | |
| دوره مسئولیت ۱۳۳۲ – ۱۳۳۶ | |
| پادشاه | محمدرضا شاه پهلوی |
| نخست‌وزیر | حسین علاءفضلالله زاهدی |
| پس از | حسین فاطمی |
| مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران | |
| دوره مسئولیت ۱۳۳۶ – ۱۳۴۲ | |
| پس از | مرتضی قلی خان بیات |
| سفیر ایران در آلمان | |
| دوره مسئولیت فروردین ۱۳۲۵ – مرداد ۱۳۳۰ | |
| پس از | عبدالوهاب بدر |
| پیش از | خلیل اسفندیاری |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | عبدالله انتظام وزیری ۱۲۷۸ تهران، ایران |
| درگذشته | ۲ فروردین ۱۳۶۲ تهران، ایران |
| ملیت |  ایران |
| همسر(ان) | ماری روبینسون هییوم (ازدواج ۱۹۲۴)فرح زند انصاری |
| فرزندان | هیوم هوران[۱](سفیر آمریکا در عربستان سعودی)لیلا برنان |
| محل تحصیل | دانشگاه لاسال |
| پیشه | سیاستمدار |
عبدالله انتظام وزیری (زاده ۱۲۷۸ – درگذشته ۲ فروردین ۱۳۶۲) دیپلمات، سیاستمدار، مدیر ارشد اجرایی ایرانی، وزیر امور خارجه ایران در کابینه حسین علاء و فضل‌الله زاهدی . سفیر ایران در آلمان، رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران بود.[۲] او به‌دنبال مخالفت با خشونت ورزیدن در قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ برکنار و خانه نشین شد.[۳] انتظام در زمان سفارت در آلمان وارد لژ فراماسونری شد و امیر عباس هویدا را هم به عضویت آن درآورد.[۴]
او برادر نصرالله انتظام بود.
زندگی و تحصیل[ویرایش]
عبدالله انتظام وزیری، فرزند میرزامحمدخان ملقب به انتظام‌السلطنه، از رجال دوره قاجار و و از نوادگان میرزا عیسی وزیر تفرشی معروف به وزیر بود. مادرش، خورشید لقا خانم دختر محمدحسین خان، پسر فرخ خان امین‌الدوله بود.[۵] عبدالله و برادرش نصرالله، در عرصهٔ سیاسی ایران در دوران معاصر حضور چشمگیری داشتند تاجایی‌که دو برادر به «دوقلوهای سیاسی» معروف شدند.[۶] او دوره ابتدایی را در مدرسه اقدسیه و متوسطه را در دبیرستان ایران و آلمان در تهران به‌پایان برد و آلمانی، انگلیسی و فرانسوی را فرا گرفت. برای ادامه تحصیل به ایالات متحده آمریکا رفت و در دانشگاه لاسال علوم سیاسی خواند.[۷]
ازدواج و فرزند[ویرایش]
انتظام در دوران تحصیل در امریکا در سال ۱۹۲۷م -۱۳۰۶ ش با مارگارت رابینسون ازدواج کرد که از خانواده متشخص امریکایی بود و پدرش شهردار شهر جورج تاون بود و از اقوام استیون وینسنت بنت بود. در ۱۹۳۴م-۱۳۱۳ش پسری بدنیا آوردند. ولی در سه سالگی او طلاق گرفتند. مارگارت با هرولد هوران ازدواج کرد و آنها نام خانوادگی او را بر روی این پسر قرار دادند و او شد هیوم الکساندر هوران.[۸] هیوم هوران بعدها مدتی به ارتش امریکا پیوست و سپس در دانشگاه هاروارد شاگرد شرق شناس مشهور امریکایی همیلتون الکساندر روسکین گیب شد. سپس به وزارت خارجه امریکا پیوست و یکی از شرق شناسان و عرب شناسان مهم بود و سفیر امریکا در چند کشور عرب شد.تا اینکه در سال ۲۰۰۴ میلادی درگذشت.[۹]
انتظام پس از بازگشت به ایران با فرح زند انصاری، نوه دختری مشاورالممالک انصاری ازدواج نمود و از وی صاحب دو فرزند شد.[۱۰]
زندگی حرفه ای[ویرایش]
انتظام پس از بازگشت به تهران در ۱۲۹۷ ش به استخدام وزارت امور خارجه درآمد. ابتدا به کارآموزی در ادارهٔ سوم سیاسی وزارت امور خارجه پرداخت. چندی هم عضو ادارات مرکزی وزارت امور خارجه شد. سپس نایب سوم در سفارتخانههای لاهه و واشینگتن شد. پس‌از بازگشت، مدیر کل دفتر سیاسی وزارت امور خارجه شد و سپس نایب اول سفارتخانههای ورشو و برن، و سرانجام کاردار سفارت در برن شد. همچنین، نماینده ایران در سازمان ملل متحد در ژنو بود، و هم‌زمان مدیر اداره اطلاعات وزارت امور خارجه ایران و رئیس ادارهٔ سوم سیاسی آن بود. انتظام، ۱۳۱۵، کنسول ایران در پراگ شد و از اردیبهشت ۱۳۱۷ تا آذر ۱۳۱۹، کاردار ایران در سوییس بود.
سفیر ایران در آلمان[ویرایش]
در فروردین ۱۳۲۵، یک سال پس از پایان جنگ جهانی دوم، انتظام، وزیر مختار و سرکنسول ایران در اشتوتگارت، و نماینده ایران در شورای عالی متفقین شد و تا مرداد ۱۳۳۰ در آن ماند.
وزیر خارجه[ویرایش]
نام انتظام، درحالی‌که هنوز در آلمان بود، در کابینه اول حسین علاء به عنوان وزیر امور خارجه برده شد. اما پیش‌از آنکه به ایران برگردد، دولت علاء در اردیبهشت ۱۳۳۰ سقوط کرد. پس از بازگشت به ایران، مشاور عالی سیاسی و معاون نخست‌وزیر (دکتر مصدق) شد. با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سرنگونی دولت محمد مصدق و روی کار آمدن کابینهٔ فضل‌الله زاهدی در ۲۰ شهریور ۱۳۳۲، وزیر امور خارجه شد و تا فروردین ۱۳۳۴ در آن ماند.
مدیرعامل شرکت ملی نفت[ویرایش]
در ۱۳۳۶، با درگذشت مرتضی‌قلی خان بیات (سهام‌السلطان) رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران انتظام جانشین او شد و تا ۱۳۴۲ در آن منصب ماند.[۱۱] انتظام از سالها قبل با حسنعلی منصور و پدر او و با امیر عباس هویدا دوستی داشت و قبلا در وزارت خارجه به آنها کمک کرده بود آن دو را به شرکت نفت دعوت کرد و به آنها منصب های مدیریتی داد.[۱۲]
برکناری[ویرایش]
پس از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ حسین عـلاء وزیر دربار عده‌ای از رجال آزموده را جـمع کرد و مشورت کردند. این جمع شامل عبد الله انتظام،سپهبد مرتضی یزدان‌پناه،علی اصغر حـکمت،مـحمد عـلی وارسته،گلشائیان و چند نفر دیگر بود و نظر دادند کـه نخست وزیر اسد الله علم تند روی کرده و بهتر است کنار رود و برای تسکین هیجان مردم حکومتی تازه روی کار آید.[۱۳]
امرار معاش با آهنگری[ویرایش]
انتظام پس از برکناری، با حقوق ناچیز بازنشستگی آن روز که فقط ۹۵۰ تومان بود مدتی گذران کرد؛ ولی چون از لحاظ معیشت سخت در تنگنا بود، کارگاهی در منزل دایر و به آهنگری و پنجره‌سازی پرداخت و از این طریق کمبود مخارج خود را تامین کرد. تلاش نخست‌وزیر وقت برای التیام روابط وی و شاه به جایی نرسید و همچنان تا سالها از صحنه سیاست طرد بود.[۱۴]
انقلاب ۵۷[ویرایش]
در اواخر حکومت محمدرضا پهلوی، دوباره به خدمت غیررسمی فراخوانده شد و چندی از مشاوران شاه بود و بهمراه علی امینی، او را به ماندن در کشور توصیه کرد.[۱۵] در ۲۴ دی ۱۳۵۷، با معرفی دولت شاپور بختیار از سوی شاه، عضو شورای سلطنت شد.[۱۶] انتظام پس از انقلاب ایران (۱۳۵۷)، زندانی نشد، چون خوش‌نام بود و حتی روح‌الله خمینی هم به زندانی شدنش رغبت نشان نداد، گرچه دفتر کارش مصادره شد. (بر عکس برادرش نصرالله که مدتی در زندان زیر شکنجه بود). انتظام، فروردین ۱۳۶۲، در ۸۴ سالگی در تهران درگذشت.
شخصیت[ویرایش]
عبدالله انتظام، ریاضی می‌دانست و کارشناس اپتیک بود. او مدیری خردمند و انسانی شوخ‌طبع بود. ساده و صریح سخن می‌گفت.[۱۷] درویش‌مسلک بود و خانه‌اش را شبیه خانقاه کرده‌بود. انتظام افزون‌بر برخورداری از تحصیلات معمول، صنعت‌گر قابلی نیز بود و در عکاسی، نجاری، تراش‌کاری و آهنگری مهارت داشت.[۱۸]
انتظام فراماسون بود و در سال ۱۳۳۹ ظاهراً به دستور او، هویدا به لژ فروغی پیوست که در همان سال تاسیس شده بود و انتظام استاد بزرگ آن بود.[۱۹]
منابع[ویرایش]
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Hume_Alexander_Horan
- ↑ منوچهر فرمانفرمائیان (۱۳۷۷)، «یک انقلاب درباری»، خون و نفت، تهران: ققنوس، ص. ۴۱۵، شابک ۹۶۴-۳۱۱-۱۴۹-۰
- ↑ بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی. ناصر نجمی. انتشارات انیشتین، ۱۳۷۳ تهران
- ↑ «HOVEYDA, AMIR-ABBAS».
- ↑ نراقی، حسن (۱۳۵۳). «تاریخچه و شجره خاندان غفاری کاشانی». فرهنگ ایران زمین (۲۰): ۱۴۵-۲۰۵.
- ↑ مرضیه یحیی آبادی. «عبدالله انتظام وزیری». موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
- ↑ «خاندان انتظام وزیری». پژوهشکده باقرالعلوم.[پیوند مرده]
- ↑ Sullivan, Patricia (2004-07-25). "Ambassador Hume Alexander Horan Dies". The Washington Post. Retrieved 2008-04-06.
- ↑ Sullivan, Patricia (2004-07-25). "Ambassador Hume Alexander Horan Dies". The Washington Post. Retrieved 2008-04-06.
- ↑ خاطرات سیاسی و اجتماعی ، عبدالحسین مسعود انصاری، انتشارات علمی، چاپ اول، 1374، ص 553.
- ↑ «عبدالله انتظام وزیری». تبیان.
- ↑ «درگذشت لیلا امامی، همسر امیرعباس هویدا».
- ↑ یادداشت‌ها و تـقریرات-علی دشتی ۱۳۵۸-ص۸۷ و۸۸.
- ↑ «رییس شرکت نفت، آهنگری می‌کرد».
- ↑ محمود طلوعی (۱۳۷۰)، «زمینه انقلاب»، داستان انقلاب، تهران: نشر علم، ص. ۳۵۲، شابک ۹۶۴-۴۰۵-۱۹۸-X
- ↑ محمود طلوعی (۱۳۷۰)، «زمینه انقلاب»، داستان انقلاب، تهران: نشر علم، ص. ۴۳۱، شابک ۹۶۴-۴۰۵-۱۹۸-X
- ↑ منوچهر فرمانفرمائیان (۱۳۷۷)، «یک انقلاب درباری»، خون و نفت، تهران: ققنوس، ص. ۴۱۵ و ۴۱۶، شابک ۹۶۴-۳۱۱-۱۴۹-۰
- ↑ هدایت، مخبرالسلطنه. گزارش ایران. نشر نقره: ۱۳۶۳، تهران. ص۱۱
- ↑ عباس میلانی - ابوالهول ایرانی - نسخه انگلیسی ص۱۱۵.
- باقر عاقلی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، ۱۳۷۹، ص ۳۷۹.
- باقر عاقلی، خاندانهای حکومتگر در ایران، تهران، نشر علم، ۱۳۸۱، ص۳۷۲.
- سیاستگزاران و رجال سیاسی در روابط خارجی ایران، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وابسته به وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۶۹، ص ۴۷.
- روزنامه اطلاعات، (۹ آبان ۱۳۳۲، سال ۲۸، شماره ۸۲۲۱)، ص ۱.
- محمود طلوعی، (۱۳۷۳)، بازیگران عصر پهلوی، (بی جا، نشر علم، ۱۳۷۳)، ج۲، ص۶۹۰.
- آرشیو اسناد وزارت امور خارجه، ۱۳۳۳ش، کارتن ۵۳، پوشه ۱۹.
- آرشیو اسناد وزارت امور خارجه، ۱۳۳۳ش، کارتن۵۳، پوشه ۵.
- ابراهیم صفایی، زندگینامه سپهبد زاهدی، (بی جا، انتشارات علمی، ۱۳۷۳)، ص۱۵۰ و ۱۹۷.
- احمد میرفندرسکی، در همسایگی خرس، (تهران، پیکان، ۱۳۸۲)، به کوشش عبدالرضا هوشنگ مهدوی، ص۸۱.
- نجفقلی پسیان، ناگفته‌های عصر دو پهلوی، (تهران، ثالث، ۱۳۸۶)، ص۴۳۴.
کابینه حسین علاء | ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||
