قبض و بسط تئوریک شریعت - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

قبض و بسط تئوریک شریعت

نویسنده(ها)	عبدالکریم سروش
کشور	تهران
زبان	فارسی
موضوع(ها)	تحول معرفت دینی
ناشر	مؤسسه فرهنگی صراط
شمار صفحات	۶۸۸ صفحه
شابک	شابک ‎۹۶۴-۹۱۰۹۰-۶-۴

قبض و بسط تئوریک شریعت نظریهٔ مطرح شده توسط عبدالکریم سروش، فیلسوف و اسلام‌شناس ایرانی‌ست که تحت همین نام با مجموعه‌ای از مقالات ذیل همین موضوع و با عنوان فرعی تکامل معرفت دینی توسط مؤسسه فرهنگی صراط به طبع رسید.^[۱] این کتاب مجموعه مقالاتی است که سابقاً در مجله کیهان فرهنگی به چاپ رسیده بود. این کتاب تاکنون بارها تجدید چاپ شده‌است.

نظریه[ویرایش]

این نظریه سعی دارد که بگوید معرفت دینی از ابتدای ابلاغ آن دستخوش قبض و بسط تئوریک شده‌است و هیچگاه در یک سطح نمانده‌است. نویسنده در صفحه ۸۵ کتاب (چاپ دوم) می‌گوید:

پاره‌های مختلف معرفت بشری در داد و ستد مستمرند و ربطی وثیق با یکدیگر دارند. اگر در علم نکته بدیعی روی نماید معرفت‌شناسی یا فلسفه را متأثر می‌کند. تحول فهم فلسفی فهم آدمی دربارهٔ انسان و جهان را عوض می‌کند. انسان جهان که چهره دیگری یافت معرفت دینی هم معنای تازه به خود می‌گیرد…

مدعای قبض و بسط را در سه اصل می‌توان بیان کرد:

• فهم (صحیح یا سقیم) شریعت، سراپا مستفید و مستمد از معارف بشری و متلائم با آن است؛ و میان معرفت دینی و معارف غیر دینی داد و ستد و دیالوگ مستمر بر قرار است. (اصل تغذیه و تلائم)
• اگر معارف بشری دچار قبض و بسط شوند، فهم ما هم از شریعت دچار قبض و بسط خواهد شد.
• معارف بشری (فهم بشر را از طبیعت و هستی: علم و فلسفه) دچار تحول و قبض و بسط می‌شوند (اصل تحول)^[۲]

به‌طور خلاصه سروش معتقد است که معرفت دینی (یعنی فهم جمعی ما از متون دینی) مستقل و مستغنی از معارف بشری نیست. (بلکه هم خود بخشی از معارف بشری است) بنابراین حتی استخراج «مبانی علوم انسانی از قرآن»، فقط با مدد علوم انسانی میسر است و این دور منطقی را تنها با قبول تقدم علوم انسانی بر علوم دینی می‌توان از میان برداشت. فی المثل تحقیق در تاریخ اعراب و زبان و فرهنگشان (که شرط درک درست آموزه‌های دینی است) جز از طریق آنتروپولوژی و جامعه‌شناسی تاریخی که مستقل از دین است، ممکن نخواهد شد و توجه به این دقیقه، نشان می‌دهد که دستاوردهای علوم انسانی سکولار به هیچ روی بیهوده و ناکارآمد نیست.^[۳]

حمید وحید دستجردی، فیلسوف ایرانی مقاله‌ای با عنوان «بازآموزی پارادوکس تأیید، فکر دینی و جدال با مدعی» به انتهای کتاب افزوده است.

انتقادها[ویرایش]

این تئوری در زمان خود با انتقادهای زیادی از طرف جامعه مدرسین قم مواجه شد. از جمله آیت الله جوادی آملی با انتشار کتابی با عنوان شریعت در آینه معرفت و صادق لاریجانی با نوشتن کتابی به نام معرفت دینی (نقدی بر نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت) به نقد عقاید سروش پرداختند. سید محمد حسین حسینی طهرانی در جواب دکتر سروش کتابی تالیف کرد به نام نقد نظریه بسط و قبض تئوریک شریعت که در آن از نظر علمی و فلسفی به اشکالات زیربنایی نظریه دکتر سروش پرداخته شده است.

جستارهای وابسته[ویرایش]

• عبدالکریم سروش
• دیدگاه‌های عبدالکریم سروش
• فهرست سخنرانی‌ها و گفتارهای عبدالکریم سروش
• عصمت وحی
• معرفت‌شناسی

منابع[ویرایش]

• «قبض و بسط تئوریک شریعت: نظریه تکامل معرفت دینی». آدینه بوک.
• قبض و بسط تئوریک شریعت، سروش، عبدالکریم، انتشارات فرهنگی صراط، تهران، چاپ دوم

پیوند به بیرون[ویرایش]

• نقد نظریهٔ قبض و بسط - وبگاه عبدالکریم سروش