ناتو - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد


سازمان پیمان آتلانتیک شمالی
North Atlantic Treaty Organization  (انگلیسی)
Organisation du traité de l'Atlantique nord  (فرانسوی)
نشان
پرچم
کشورهای عضو ناتو
کوته‌نوشت(ناتو) NATO  (انگلیسی)
(اوتان) OTAN  (فرانسوی)
شعارAnimus in consulendo liber
بنیان‌گذاری۴ آوریل ۱۹۴۹ (۷۵ سال پیش) (۱۹۴۹-04}})
گونهپیمان نظامی
ستادبروکسل، بلژیک
اعضا
زبان رسمی
ینس استولتنبرگ
ستوان دریاسالار راب بائر، نیروی دریایی سلطنتی هلند
ژنرال کریستوفر جی کاولی، ارتش ایالات متحده آمریکا
ژنرال فیلیپ لاوین، نیروی هوایی فرانسه
هزینه‌ها (۲۰۲۱)۱ تریلیون دلار آمریکا[۲]
وبگاه

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی با کوته‌نوشت ناتو[۳] (به انگلیسی: North Atlantic Treaty Organization با مخفف NATO) (به فرانسوی: Organisation du traité de l'Atlantique Nord با کوته‌نوشت OTAN) در ۴ آوریل ۱۹۴۹ میلادی (۱۵ فروردین ۱۳۲۸) با هدف دفاع جمعی در واشینگتن، دی.سی. پایه‌گذاری شد. این سازمان، بزرگ‌ترین پیمان نظامی در جهان است که ۳۲ کشور در آن عضویت دارند.[۴]

این پیمان در حال حاضر بزرگ‌ترین پیمان نظامی در جهان است و با پیوستن مونته‌نگرو در سال ۲۰۱۷،[۵]مقدونیه شمالی در ۲۷ مارس ۲۰۲۰، فنلاند در ۴ آوریل ۲۰۲۳، و سوئد در ۷ مارس ۲۰۲۴[۶] شمار اعضای آن به ۳۲ عضو رسید.

مفاد[ویرایش]

قلب پیمان ناتو مادهٔ ۵ آن است که در آن کشورهای امضاکننده توافق کرده‌اند حمله نظامی علیه یک یا چند کشور عضو را به عنوان حمله به همه کشورهای عضو تلقی کنند و به مقابله آن برخیزند.[۷]

بر پایه ماده ۱۴ و پایانی این پیمان، متون انگلیسی و فرانسوی آن هر دو معتبر هستند. پیمان نزد دولت ایالات متحده آمریکا سپرده می‌شود. دولت ایالات متحده نیز نسخه‌های مورد تأیید آن را برای دولت‌های امضاکننده پیمان می‌فرستد.[۸]

در بند ۱۰ این پیمان آمده که درهای این سازمان به روی دیگر «کشورهای اروپایی» باز است. این یعنی از همان آغاز، ناتو برخلاف نامش یک پیمان نظامی میان برخی کشورهای حوزه اقیانوس اطلس نیست. بلکه پیمانی میان آمریکا و کانادا با برخی کشورهای اروپایی است.[۹]

تأسیس[ویرایش]

مجمع سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو در سال ۲۰۱۰

پیمان واشینگتن که بعدها به پیمان آتلانتیک شمالی شناخته شد با پیگیری و پافشاری بریتانیا برای پیوند زدن امنیت آن کشور و متحدان اروپایی آمریکا را به امنیت آمریکا و سلاح هسته‌ای آن آغاز شد.[۹] پس از مذاکراتی که از ژوئیه ۱۹۴۸ در واشینگتن آغاز شده بود در ۴ آوریل ۱۹۴۹ میان ایالات متحده آمریکا، اعضای پیمان بروکسل (بریتانیا، فرانسه، هلند، بلژیک و لوکزامبورگ) و دیگر کشورهای بلوک سرمایه‌داری که به این پیمان دعوت شده بودند (کانادا، دانمارک، ایسلند، ایتالیا، نروژ، و پرتغال) به امضا رسید.

پیش از آن سنای آمریکا در پاسخ به دخالت شوروی در کودتای چکسلواکی با تصویب قطعنامه واندنبرگ-کنالی در ۱۱ ژوئن ۱۹۴۸ به دولت آمریکا اجازه پذیرفتن تعهداتی در خارج از مرزهای آمریکا را داده بود.

شوروی در پاسخ به ناتو پیمان ورشو را تشکیل داد.[۱۰]

گسترش اولیه[ویرایش]

به منظور جلوگیری از حمله نیروهای آلمان شرقی و شوروی به آلمان غربی، نه تنها تقویت پیمان ناتو بلکه سپردن امور آن به دست ایالات متحده آمریکا نیز ضرورت یافته بود. در دسامبر ۱۹۵۰ ژنرال آیزنهاور به فرماندهی نیروهای ناتو در اروپا منصوب شد و دو سال پس از آن فرماندهی ناتو به وجود آمد. در فوریه ۱۹۵۲ در نشست لیسبون که مهم‌ترین گردهمایی اعضای ناتو پس از نشست واشینگتن بود ضرورت تقویت و پیوستن آلمان غربی به ناتو مطرح شد. همچنین قرار شد نیروهای ناتو طی دو سال از ۲۵ هنگ به ۹۶ هنگ افزایش یابند و اروپا به پنج ناحیه تقسیم شود.[۱۱]

در همین سال ترکیه و یونان به ناتو پیوستند و طرحی برای پیوستن آلمان (طرح پلون جامعه دفاع اروپا) پیشنهاد شد. این طرح با مخالفت فرانسه در ۱۹۵۴ شکست خورد و آلمان غربی در ۱۹۵۵ از طریق اتحادیه اروپای غربی وارد ناتو شد.[۱۲]

گسترش پس از جنگ سرد[ویرایش]

از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ میلادی ۱۰ کشور کمونیستی سابق به عضویت ناتو درآمدند و شمار اعضای ناتو به ۲۶ کشور افزایش یافت.[۱۳] در سال ۲۰۰۸ تلاش‌هایی برای گسترش ناتو به حوزه بالتیک و پیشروی مرزهای ناتو به نزدیکی مرزهای روسیه انجام گرفت و با مذاکرات برای عضویت سه کشور آلبانی، کرواسی، و جمهوری مقدونیه در ناتو موافقت شد.[۱۴] ولی درابتدا مخالفت‌هایی با عضویت گرجستان و اکراین که هم‌مرز با روسیه هستند صورت گرفت. در نهایت پس از شروع جنگ اوستیای جنوبی ۲۰۰۸ حمایت‌ها برای عضویت گرجستان افزایش یافت.[۱۵]

پیوستن مونته‌نگرو[ویرایش]

در ۵ ژوئن ۲۰۱۷ توماس شانون معاون وزیر امور خارجه آمریکا سند ورود مونته‌نگرو برای پیوستن به پیمان آتلانتیک شمالی را پذیرفت. داسکو مارکویچ نخست‌وزیر مونته‌نگرو رسماً این سند را به ناتو ارائه کرد و به این ترتیب مونته‌نگرو بیست و نهمین عضو ناتو شد. دبیرکل ناتو ینس استولتنبرگ برای استقبال از مونته‌نگرو به عنوان جدیدترین عضو این معاهده در این مراسم شرکت کرد. روز ۷ ژوئن ۲۰۱۷ پرچم مونته‌نگرو بر فراز مرکز فرماندهی ناتو برای نخستین بار برافراشته شد.[۱۶]

پیوستن مقدونیه شمالی[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: روابط مقدونیه شمالی و ناتو

در ۲۷ مارس ۲۰۲۰ سازمان پیمان آتلانتیک شمالی اعلام کرد که مقدونیه شمالی رسماً به این پیمان نظامی پیوسته است.

ناتو در بیانیه‌ای که در شهر بروکسل، ستاد آن منتشر شد گفت مقدونیه شمالی با تسلیم مجوز پیوستن خود به این پیمان به وزارت خارجه آمریکا رسماً به عضویت ناتو درآمده است.[۱۷]

جنگ کوزوو[ویرایش]

یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ ناتو، مداخله نظامی این سازمان در جنگ کوزوو در سال ۱۹۹۹ بود. در این جنگ ناتو برای ۷۸ کوزوو را بمباران کرد. تلاش کشورهای اروپایی و آمریکا برای تصویب قطعنامه‌ای در شورای امنیت برای محکومیت جدایی‌طلبان کوزوو با وتوی روسیه مواجه شد. در نهایت اعضای ناتو بدون قطعنامه شورای امنیت و با زیر پا گذاشتن قوانین بین‌المللی به بهانه مسئولیت حمایت وارد جنگ شدند.[۹]

افغانستان و عراق[ویرایش]

پس از آغاز جنگ افغانستان و جنگ عراق نیروهای ناتو حوزه فعالیت‌های خود را به داخل مرزهای این دو کشور گسترش دادند. فعالیت ناتو در عراق منحصر به آموزش نظامی می‌شود. در افغانستان و در سال ۲۰۰۶ پس از درخواست هلند و آلمان نیروهای ناتو جایگزین نیروهای ایساف متعلق به سازمان ملل شدند. ناتو در سال ۲۰۰۸ رهبری ۴۷ هزار نیرو از ۴۰ کشور جهان را در افغانستان بر عهده داشت.[۱۳]

کشمکش با روسیه[ویرایش]

طرح گسترش ناتو به نزدیکی مرزهای روسیه باعث نگرانی دولت روسیه شد.[۱۸] پس از شروع جنگ اوستیای جنوبی ۲۰۰۸ و امضای قرارداد سپر موشکی آمریکا با لهستان این نگرانی‌ها افزایش پیدا کرد و در نهایت به کاهش روابط روسیه و ناتو در قالب شورای مشورتی و عدم شرکت روسیه در مانور مشترک نظامی با ناتو شد.[۱۹]

گسترش ناتو به سمت شرق و مرزهای روسیه همواره باعث نگرانی و اعتراض روسیه بوده است. این موضوع یکی از اصلی‌ترین دلایل حمله روسیه به اوکراین برای جلوگیری از نزدیک‌تر شدن ناتو به مرزهای خود بود.[۲۰]

جنگ لیبی[ویرایش]

در سال ۲۰۱۱ و در جریان انقلاب لیبی، ناتو بار دیگر در این کشور به مداخله نظامی دیگری دست زد. پس از آن جهان به این نتیجه رسید که ناتو یک تهدید جدی برای اعمال فشار بر حکومت‌های دیکتاتوری است که با جهان غرب رابطه خوبی ندارند.[۹]

انتقادها[ویرایش]

حامد کرزی رئیس‌جمهور پیشین افغانستان از عدم هماهنگی بین نیروهای افغانستان و ناتو انتقاد کرده و اعلام کرده که این موضوع در مواردی باعث کشته شدن شهروندان غیرنظامی افغانستان در عملیات نیروهای ناتو شده‌است.[۲۱][۲۲]

دموکراسی، حقوق بشر، و آزادی‌های اساسی پیش‌شرط‌های عضویت در ناتو نیستند. پرتغال تا انقلاب میخک در سال ۱۹۷۴ یک دیکتاتوری نظامی بود. یونان و ترکیه بارها با کودتا و حکومت‌های نظامی روبرو بوده‌اند.[۹]

ناتو نقش چماق بزرگ در دست جهان غرب را بازی می‌کند. نمونه‌های آن مداخله جنگ کوزوو و جنگ داخلی لیبی هستند. به همین دلیل رقبای جهانی و منطقه‌ای ناتو به آن با بدبینی نگاه می‌کنند.[۹]

هفتادمین سالگرد[ویرایش]

در ۴ آوریل ۲۰۱۹ آیین بزرگداشت هفتادمین سالگرد تأسیس ناتو در واشینگتن دی سی آمریکا برگزار شد.

کشورهای عضو[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: کشورهای عضو ناتو

۳۲ کشوری که عضو ناتو هستند عبارتند از:

نقشه وابستگی‌های ناتو در اروپا نقشه مشارکت ناتو در سطح جهان
A map of Europe with countries in blue, cyan, orange, and yellow based on their NATO affiliation. A world map with countries in blue, cyan, orange, yellow, purple, and green, based on their NATO affiliation.

جستارهای وابسته[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

  1. ↑ "English and French shall be the official languages for the entire North Atlantic Treaty Organization." Final Communiqué following the meeting of the North Atlantic Council on 17 September 1949 بایگانی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine. "...  the English and French texts [of the Treaty] are equally authentic ..." The North Atlantic Treaty, Article 14 بایگانی‌شده در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
  2. ↑ "Defence Expenditure of NATO Countries (2010–2018)" (PDF). Nato.int. Archived (PDF) from the original on 30 October 2018. Retrieved 10 July 2018.
  3. ↑ نام رسمی پیمان ناتو به زبان فرانسوی عبارت است از: Organization du Traité de l'Atlantique Nord با مخفف OTAN
  4. ↑ «متن کامل پیمان آتلانتیک شمالی». دیپلماسی ایرانی. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۰۸.
  5. ↑ «[[مونته‌نگرو]] رسماً به پیمان آتلانتیک شمالی پیوست». تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
  6. ↑ https://parsi.euronews.com/2024/03/07/sweden-officially-joins-nato-ending-decades-of-post-world-war-ii-neutrality
  7. ↑ «آشنایی با ناتو». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئن ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۰۸.
  8. ↑ «متن کامل پیمان آتلانتیک شمالی». سایت دیپلماسی ایرانی. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۰۸.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ ۹٫۵ کیوان حسینی (۱۷ فروردین ۱۴۰۳). «۷۵ سالگی ناتو؛ دوست قدیمی «شاهنشاهی ایران» که سال‌هاست خواب «جمهوری اسلامی» را آشفته کرده است». بی‌بی‌سی فارسی.
  10. ↑ نقیب‌زاده، احمد، تاریخ دیپلماسی و روابط بین‌الملل، نشر قومس، ۱۳۸۸: تهران.
  11. ↑ نقیب‌زاده، احمد، تاریخ دیپلماسی و روابط بین‌الملل، نشر قومس، ۱۳۸۸: تهران. ص 258.
  12. ↑ نقیب‌زاده، احمد، تاریخ دیپلماسی و روابط بین‌الملل، نشر قومس، ۱۳۸۸: تهران. ص. 259
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ «بوش خواستار گسترش ناتو به حوزه بالکان شد». BBC فارسی. وبگاه بی‌بی‌سی فارسی. ۱۴ فروردین ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۱۰ شهریور ۱۳۸۷.
  14. ↑ «دو کشور دیگر اروپایی به عضویت ناتو درمی آیند». وبگاه بی‌بی‌سی فارسی. ۱۵ فروردین ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۱۰ شهریور ۱۳۸۷.
  15. ↑ «مرکل: گرجستان به عضویت ناتو در می‌آید». وبگاه بی‌بی‌سی فارسی. ۲۷ مرداد ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۱۰ شهریور ۱۳۸۷.
  16. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام :0 وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  17. ↑ «رادیو فردا». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۸.
  18. ↑ «آیا ناتو در پی حفظ امنیت است یا ایجاد نا امنی‌های تازه؟». وبگاه بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۰ شهریور ۱۳۸۷.
  19. ↑ «روسیه - ناتو همکاری‌های نظامی به حالت تعلیق درآمد». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۳۱ مرداد ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ نوامبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ شهریور ۱۳۸۷.
  20. ↑ «بحران اوکراین؛ اولین مذاکرات روسیه و ناتو پس از دو سال». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۲ دی ۱۴۰۰.
  21. ↑ «ناتو به کوتاهی در افغانستان اعتراف کرد». وبگاه بی‌بی‌سی فارسی. ۳ تیر ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۱۰ شهریور ۱۳۸۷.
  22. ↑ «هشدار اوکراین به ناتو درباره تنش‌های احتمالی با روسیه». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۴ فروردین ۱۴۰۰.
  23. ↑ سخنرانی مایک پنس در سالگرد هفتاد سالگی پیمان ناتو: سازمان پیمان آتلانتیک شمالی موفق‌ترین پیمان تاریخ بشر است صدای آمریکا
  24. ↑ نسخه کامل سخنرانی مایک پنس در سالگرد هفتاد سالگی پیمان ناتو صدای آمریکا
  25. ↑ پمپئو در مراسم گرامیداشت هفتاد سالگی پیمان آتلانتیک شمالی: شش اقتصاد بزرگ جهان عضو ناتو هستند صدای آمریکا
  26. ↑ دبیرکل ناتو در کنگره آمریکا: تروریست‌ها عده ای ترسو هستند صدای آمریکا
  27. ↑ نسخه کامل سخنرانی دبیرکل ناتو در نشست کنگره آمریکا صدای آمریکا

منابع[ویرایش]