واکسن ناقل ویروسی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

واکسن ناقل ویروسی (به انگلیسی: Viral vector vaccine) نوعی واکسن است که با استفاده از یک ناقل ویروسی، ترکیبات ژنتیکی تولیدکنندهٔ آنتی‌ژن‌های یک عامل بیماری‌زا مانند ویروس را به بدن میزبان وارد می‌کند. با ورود مواد ژنتیکی طراحی شده در این واکسن‌ها به بدن میزبان، تولید آنتی‌ژن‌های عامل بیماری‌زا آغاز شده و متعاقب آن، آنتی‌بادی‌های مورد نظر، در بدن میزبان تولید می‌شوند و بدن در مواجههٔ احتمالی با آن عامل بیماری‌زا در آینده مقاوم خواهد بود. تا تاریخ آوریل ۲۰۲۱^{[بروزرسانی]}، شش واکسن ناقل ویروسی، حداقل در یک کشور مجوز استفاده دریافت کرده‌اند: چهار مورد واکسن کووید-۱۹ و دو مورد واکسن ابولا.

فناوری[ویرایش]

در واکسن‌های ناقل ویروسی، از نسخه ی اصلاح‌شدهٔ یک ویروس بی‌خطر برای انسان، به عنوان ناقل یا وکتور زیستی استفاده می‌شود تا نوکلئیک اسید سازندهٔ آنتی‌ژنی‌های عامل بیماری‌زا به بدن ارسال شود. در واکسن‌های ناقل ویروسی، ویروس مورد استفاده به عنوان ناقل، باعث بیماری نمی‌شود و همچنین مواد ژنتیکی ارسال شده نیز با ژنوم افراد، ادغام نمی‌شوند.^[۱]

واکسن‌های ناقل ویروسی، بیان آنتی‌ژن ویروس را در بدن فعال می‌کنند و بر خلاف واکسن‌های ساب‌یونیت (واکسن‌های زیرواحدی) که فقط ایمنی هومورال ایجاد می‌کنند، پاسخ لنفوسیت‌های تی کشنده را نیز القا می‌کنند. ناقل‌های ویروسی عموماً طوری طراحی می‌شوند که قابلیت تکثیر نداشته و ژن‌های مورد نیاز برای تکثیر ویروس، هنگام طراحی واکسن، از محتوای واکسن حذف می‌شوند.^[۲]

ویروس‌های مورد استفاده[ویرایش]

آدنوویروس‌ها[ویرایش]

آدنوویروس‌ها: این ویروس‌ها توانایی انتقال و بیان ژن بالایی در وضعیت ترنس‌ژنی داشته، و می‌توانند سلول‌های تقسیم‌شونده و غیر تقسیم‌شونده را آلوده کنند. یکی از نقاط ضعف آدنوویروس‌ها نیز این است که بسیاری از افراد، به دلیل قرار گرفتن قبلی در معرض این ویروس‌ها به آن‌ها مقاوم هستند. عموماً برای تولید این واکسن‌ها از سروتیپ ۵ آدنوویروس انسانی استفاده می‌شود زیرا این ویروس می‌تواند به راحتی در مقادیری بالا تولید شود.^[۲]

تا آوریل ۲۰۲۱، چهار واکسن ناقل آدنوویروس برای کووید ۱۹ حداقل در یک کشور، مجوز استفاده گرفته‌اند:

• واکسن کووید-۱۹ آکسفورد-آسترازنکا: در این واکسن، از آدنوویروس اصلاح‌شدهٔ شامپانزه، (ChAdOx1) استفاده می‌شود.^[۳][۴]
• واکسن کووید-۱۹ اسپوتنیک وی: در این واکسن، از سروتیپ ۲۶ آدنوویروس انسانی برای تزریق اول و از سروتیپ ۵ برای تزریق دوم استفاده می‌شود.^[۵][۶]
• واکسن کووید-۱۹ جانسون اند جانسون: در این واکسن، از سروتیپ ۲۶ استفاده می‌شود.^[۷][۸][۹]
• کان‌سینو: در این واکسن نیز از سروتیپ ۵ استفاده می‌شود.^[۱۰][۱۱]

در دوز اول واکسن ابولاویروس زبدانو/اموابه (Zabdeno/Mvabea)، از سروتیپ ۲۶ آدنوویروس انسانی استفاده شده که گلیکوپروتئین ویروس ابولا از نوع Mayinga را بیان می‌کند.^[۱۲] ویروس‌های ناقل مورد استفاده در هر دو دوز این واکسن، غیرقابل تکثیر بوده و کدهای ژنتیکی چندین پروتئین ویروس ابولا را حمل می‌کنند.^[۱۳]

سایر ویروس‌ها[ویرایش]

ویروس‌های دیگری که به عنوان ناقل، برای تولید واکسن مورد بررسی قرار گرفته‌اند عبارت‌اند از رتروویروس‌ها (از جمله لنتی‌ویروس)، سایتومگالوویروس‌ها، ویروس سندای، ویروس آنفلوانزا و ویروس سرخک.^[۲][۱]

پیشینه[ویرایش]

تا پیش از تولید واکسن‌های ناقل ویروسی برای پیشگیری از کووید ۱۹، آزمایش‌های بالینی انسانی برای واکسن‌های ناقل ویروسی علیه چندین بیماری عفونی دیگر از جمله ویروس زیکا، ویروس‌های آنفلوانزا، ویروس سین‌سیشیال تنفسی، اچ‌آی‌وی و مالاریا انجام شده‌است.^[۱]

تاکنون دو واکسن ابولا با تکنولوژی ناقل ویروسی، در همه‌گیری ویروس ابولا در آفریقای غربی و همه‌گیری ابولا ۲۰۱۸–۲۰۱۹ کیوو مورد استفاده قرار گرفته‌اند.^{[۱][۱۳][۱۴][۱۵]}

منابع[ویرایش]

1. ↑ ^{۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳} "Understanding and Explaining Viral Vector COVID-19 Vaccines". U.S. Centers for Disease Control and Prevention. 25 February 2021. Retrieved 2 April 2021. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «:0» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
2. ↑ ^{۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲} Ura T, Okuda K, Shimada M (July 2014). "Developments in Viral Vector-Based Vaccines". Vaccines. 2 (3): 624–41. doi:10.3390/vaccines2030624. PMC 4494222. PMID 26344749. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «:4» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
3. ↑ ClinicalTrials.gov NCT04400838 Investigating a Vaccine Against COVID-19
4. ↑ "A Phase 2/3 study to determine the efficacy, safety and immunogenicity of the candidate Coronavirus Disease (COVID-19) vaccine ChAdOx1 nCoV-19". EU Clinical Trials Register. European Union. 21 April 2020. EudraCT 2020-001228-32. Archived from the original on 5 October 2020. Retrieved 3 August 2020.
5. ↑ "How Gamaleya's Vaccine Works". The New York Times. 8 January 2021. Retrieved 27 January 2021.
6. ↑ ClinicalTrials.gov NCT04436471 An Open Study of the Safety, Tolerability and Immunogenicity of the Drug 'Gam-COVID-Vac' Vaccine Against COVID-19
7. ↑ ClinicalTrials.gov NCT04436276 A Study of Ad26.COV2.S in Adults
8. ↑ ClinicalTrials.gov NCT04505722 A Study of Ad26.COV2.S for the Prevention of SARS-CoV-2-Mediated COVID-19 in Adult Participants
9. ↑ FDA Briefing Document Janssen Ad26.COV2.S Vaccine for the Prevention of COVID-19 (Report).
10. ↑ Zhu FC, Guan XH, Li YH, Huang JY, Jiang T, Hou LH, et al. (August 2020). "Immunogenicity and safety of a recombinant adenovirus type-5-vectored COVID-19 vaccine in healthy adults aged 18 years or older: a randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 2 trial". Lancet. 396 (10249): 479–88. doi:10.1016/S0140-6736(20)31605-6. PMC 7836858. PMID 32702299.
11. ↑ ClinicalTrials.gov NCT04566770 Phase IIb Clinical Trial of A COVID-19 Vaccine Named Recombinant Novel Coronavirus Vaccine (Adenovirus Type 5 Vector)
12. ↑ ClinicalTrials.gov NCT02313077 A Safety and Immunogenicity Study of Heterologous Prime-Boost Ebola Vaccine Regimens in Healthy Participants
13. ↑ ^{۱۳٫۰ ۱۳٫۱} "Johnson & Johnson Announces European Commission Approval for Janssen's Preventive Ebola Vaccine" (Press release). Johnson & Johnson. 1 July 2020. Retrieved 16 July 2020. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «:1» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
14. ↑ "Zabdeno EPAR". European Medicines Agency (EMA). 26 May 2020. Retrieved 23 July 2020.
15. ↑ "Mvabea EPAR". European Medicines Agency (EMA). 26 May 2020. Retrieved 23 July 2020.