ولایت هرات - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

هرات
آریانا
پارسی باستان: 𐏃𐎼𐎡𐎺
نویسه‌گردانی: *هَرَیْوه
ولایت
آرامگاه گوهرشاد
مصلای هرات
ارگ هرات
مسجد جامع هرات
موقعیت هرات با رنگ سرخ در افغانستان
موقعیت هرات با رنگ سرخ در افغانستان
نقشه دقیق هرات
نقشه دقیق هرات
مختصات (مرکز): ۳۴°۰۰′شمالی ۶۲°۰۰′شرقی / ۳۴٫۰°شمالی ۶۲٫۰°شرقی / 34.0; 62.0
کشور افغانستان
مرکزهرات
مدیریت
 • والینور احمد اسلام جار
مساحت
 • کل۵۵۸۶۸ کیلومتر مربع (۲۱۵۷۱ مایل مربع)
جمعیت
 (۲۰۲۳)[۱]
 • کل۲،۱۵۲،۸۹۲
نام اهلیت(ها)هراتی هِرَوی
منطقه زمانییوتی‌سی ۴:۳۰+ (وقت افغانستان)
کد ایزو ۳۱۶۶AF-HER
زبان‌های اصلیدری هراتی

ولایت هرات یکی از ۳۴ ولایت افغانستان به مرکزیت شهر هرات است. هرات ‌دومین ولایت پهناور و دومین ولایت پرجمعیت افغانستان است. پهناوری آن ۵۵،۸۶۸ کیلومتر مربع و جمعیت آن ۲،۱۵۲،۸۹۲ نفر است. از شمال به ترکمنستان، از شرق به غور و بادغیس، از جنوب به فراه و از غرب به ایران محدود است. ساکنان آن بر علاوه دری به لهجه هراتی به زبان پشتو نیز مسلط هستند. میانگین ارتفاع آن ۹۲۲ متر و بلندترین نقطه آن قله تخت مرزی با ۳۶۳۸ متر بلندی است. هرات از ولایت‌های تاریخی، سرسبز و خوش آب و هوای افغانستان است که دره‌های حاصلخیز آن توسط هریرود آبیاری می‌شود.

نام[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: نام‌های تاریخی افغانستان

هرات یکی از قدیمی‌ترین ولایت‌های افغانستان است که ریشه‌های آن به آریانای باستان می‌رسد. برخی منابع غربی هرات باستان را بنام «آریا» یاد نموده‌اند که همان گونهٔ یونانی شدهٔ هریوا است. چنانچه در نتیجه تحقیق آکادمیسین دکتر عبدالاحمد جاوید، هرات باستان بگونه‌های ذیل آمده‌است:

به اوستایی: هَرویوَه (Harōiva)، در یشت ۱۰٫۱۴ (یشت چهاردهم مِهریَشت) و وندیداد ۱٫۹ (فرگرد یکم وندیداد) از اوستا

به پارسی باستان: هَرَیوه (Haraiva)، در سنگ‌نوشته‌های هخامنشی

به پارسی میانهٔ ساسانی: هَریو (Harēv)، در سنگ‌نبشته‌ای از شاپور یکم در کعبه زرتشت واقع در نقش رستم

به پهلوی: هَری (Hariy)، در فهرست پایتخت‌های استان‌های شاهنشاهی ساسانی به زبان پهلوی

در دورهٔ اسکندر مقدونی: اسکندریه آریانِه (به یونانی: Αλεξάνδρεια, η Αρειανή / الکساندریا آریانه)، یا به‌طور ساده‌تر اسکندریه آریا

به یونانی باستان: آریا Ἀρεία (نباید با نام یونانی سرزمین باستانی آریانا اشتباه شود)

به لاتین: آریا (Aria)

پیشینه[ویرایش]

هرات قبل از کشف اقیانوس هند در گذرگاه جاده ابریشم قرار داشت و نقش بزرگ را در تجارت میان شبه‌قاره هند، خاورمیانه، آسیای مرکزی و اروپا بازی می‌کرد. هرات از لحاظ موقعیت جغرافیایی در طول تاریخ بستر مناسب تلاقی مدنیت‌های شرق و غرب نیز به‌شمار می‌رفت. از این رو هرات یکی از گهواره‌های تمدنی تاریخ پربار خراسان شناخته می‌شود. تاریخ سیاسی هرات پر از فراز و نشیب است. چنانچه هرات همواره میدان لشکر کشی‌ها جنگ‌های اشغال‌گرانه، ویران‌گرانه و گذرگاه جهان‌گشایان نیز بوده‌است. روی تصادفی نیست که تاریخ هرات مشحون از مبارزات آزادی خواهانه و استعمار شکن بوده‌است.

در دوره‌های ماد و هخامنشیان، هریوا سرزمینی در اطراف رودخانهٔ هریرود بوده و یکی از ساتراپی‌های هخامنشیان بشمار می‌رفت. در سنگ‌نوشته بیستون داریوش بزرگ، هَریوا (Haraiva) در فهرست ساتراپی‌های هخامنشیان آمده‌است.

به قول مورخ یونانی هرودوت، اسکندر مقدونی در ۳۳۰ پ.م ، آرتاکوانا، مرکز ساتراپی هریوا را گشود. سپاهیان اسکندر شهر را ویران و باشندگان آن را به قتل رسانیدند. اسکندر سپس شهری به نام «اسکندریه آره‌ایا» (Alexandria Areia) در کنار هریرود بنا کرد و جمعیت و آبادی آرتاکوآنا را بدین شهر که شاید هرات امروزین باشد تحویل کرد.

هرات در زمان ساسانیان در سنگ‌نوشته‌ای در کعبه زردشت واقع در نقش رستم بنام هریو یاد شده‌است. در دورهٔ ساسانی از مراکز مهم نظامی و منطقه مرزی در مقابله با هپتالی‌ها بوده‌است. پیش از آمدن اسلام به ایران دارای اقلیت مسیحی نستوری بود. در سال ۳۱ ه‍.ق (حدود ۶۵۰ م) یا کمی پس از آن به دست مسلمانان فتح شد.

در دورهٔ خلافت اسلامی، یعنی در قرون وسطی، هرات همراه با نیشابور، مرو و بلخ یکی از چهار قسمت (چهار ربع) خراسان بزرگ بود.

هرات مثل اکثریت مناطق دیگر افغانستان با هجوم مغول در ۱۲۲۲ م. از بنیاد ویران شد و بیش از نیمی از اهالی بومی آن قتل‌عام یا آواره شدند.

هرات در میان سال‌های ۶۴۳ تا ۷۸۴ ه‍.ق پایتخت سلسلهٔ آل کرت بود. تیمور لنگ در سال ۷۸۴ ه‍.ق هرات را گشود و آل کرت را نابود ساخت. در جریان این حمله هرات بار دیگر ویران و هزاران نفر کشته شدند. شاهرخ فرزند تیمور و همسرش گوهرشاد پایتخت تیموریان را در سال ۱۴۰۱ م از سمرقند به هرات منتقل کردند.

در ۱۵۰۶ م شیبانیان آسیای مرکزی بر شمال افغانستان و هرات مسلط شدند. اندکی بعد هرات در تحت کنترل صفوی‌ها قرار گرفت. در دوران صفوی هرات مهم‌ترین شهر و مرکز خراسان محسوب می‌شد و همواره مورد طمع ازبک‌ها بود حتی چندبار این شهر به دست ازبک‌ها افتاد. اما سلطه ازبک‌ها بر این شهر به صورت کوتاه مدت بود و آن‌ها از دوره‌های فترت در اوایل سلطنت شاه تهماسب یکم و اوایل سلطنت شاه محمد خدابنده و شاه عباس بزرگ استفاده کردند و هر بار برای مدت کمی این شهر را در اشغال داشتند.

پس از سقوط صفوی‌ها هرات به دست نادر شاه افشار افتاد و پس از مرگ نادر هرات به تصرف احمد خان درانی درآمد. در دوران معروف به بازی بزرگ مأموران بریتانیایی در هرات فعال بودند و از پیوستن هرات به حکومت افغانستان پشتیبانی می‌کردند. در ۱۲۴۹ ه‍.ق عباس میرزا از سوی فتحعلی‌شاه قاجار مأمور پس گرفتن هرات از افغان‌ها شد.[۲] مرگ عباس میرزا در راه مشهد این کار را ناتمام گذاشت. محمدشاه قاجار نیز کوششی برای فتح هرات کرد که ناکام ماند. در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار، دوست‌محمد خان، حاکم کابل و قندهار هرات را گرفت. نیروهای ناصرالدین شاه تحت فرمان حسام‌السلطنه هرات را محاصره کردند و در سال ۱۲۷۳ این شهر را گرفتند. معاهده پاریس در مارس ۱۸۵۷ میلادی پس از دومین نبرد بریتانیا با ایران برسر مسئله هرات جهت صلح بین دو کشور در پاریس منعقد گردید.

بریتانیا با تصرف بخش‌هایی از جنوب ایران (بنادر خرمشهر و بوشهر و جزایر جنوب در خلیج فارس) ناصرالدین شاه را مجبور به قبول معاهده پاریس کرد. بر طبق این پیمان، ایران از مالکیت خود بر هرات چشم پوشی کرد و هرات در ۱۸۵۷ از از خاک ایران انتزاع و در ۱۸۶۳ به افغانستان ملحق گشت و ایران موجودیت کشوری به نام افغانستان را به رسمیت شناخت.

تقسیمات[ویرایش]

در تقسیمات کشوری گذشته همواره تا قبل از دوره ظاهرشاه، ولایت هرات بسیار بزرگتر از دوره فعلی بود و ولایت‌های غربی یعنی بادغیس و غور و فراه و نیمروز را نیز شامل می‌شد، اما محمد ظاهرشاه به تدریج تا سال ۱۳۴۶ (۱۹۴۷ میلادی) این مناطق را از ولایت هرات جدا ساخت. همچنین در دوره حاکمیت اسماعیل خان بر غرب کشور که هرات به نوعی خودمختاری داشت، ولایت هرات بر مناطق بادغیس و فراه و غور هم توسعه داشت و مجموع این مناطق از مرکزیت هرات اداره می‌شد. هم‌اکنون بین مردمان این ولایت‌ها ارتباط بسیار نزدیک برقرار می‌باشد و تا هنوز هم برای بسیاری از این مردم، هِرات باستان به عنوان شهر مرکزی شناخته می‌شود.

تقسیمات کنونی[ویرایش]

ولسوالی‌های هرات

اقتصاد[ویرایش]

بزرگترین پالایشگاه افغانستان در هرات قرار دارد.[۳]

در هرات نُه معدن سنگ مرمر، پنج معدن مرمر گچی، شش معدن مواد ساختمانی، دو معدن زغال‌سنگ و معادن‌ دیگری مانند مس، سرب، نمک و گچ نيز در اين ولايت وجود دارد.[۴]

محصولات کشاورزی[ویرایش]

ولایت هرات با داشتن ۴۸ نوع انگور در سال ۱۳۹۹ از ۹ هزار هکتار باغ بالغ بر ۱۴۰ هزار تُن انگور بدست آمده‌است که نسبت به سال قبل ۱۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد. ۶۰ فیصد انگور ولایت هرات به کشمش تبدیل می‌شود و ۴۰ درصد دیگر به بازارهای محلی و سایر ولایت‌ها انتقال داده می‌شود.[۵]

ولایت هرات بستر خوب برای رشد درختان ناک است علاقه‌مندی زمین‌داران و باغداران به ناک‌پروری از چند سال به این‌سو زیاد شده و بازار محلی خوب نیز دارد. بر اساس ریاست احصائیه وزارت زراعت حاصلات ناک در ولایت هرات ۸ درصد افزایش یافته‌است. از ۷۸ هکتار باغ ساخته شده در ولایت هرات، سالانه ۸۷۴ تن ناک برداشت می‌شود.[۶]

برپایه سروی مشترک وزارت زراعت و ادارهٔ ملی احصاییه، هرات با تولید سالانه ۲۸ هزار تُن برنج در جایگاه پنجم تولید برنج افغانستان قرار دارد.[۷]

مردم[ویرایش]

جمعیت این ولایت بالغ بر ۳٬۷۸۰٬۰۰۰ است.[۸] بر پایهٔ آمار وزارت احیا و انکشاف دهات، ترکیب جمعیتی این ولایت به این صورت است:

تقریباً سه‌چهارم (۷۷٪) مردم ولایت هرات در روستاها زندگی می‌کنند و یک‌چهارم یعنی ۲۳٪ در شهرها هستند. نیمی از مردم مرد و نیمی دیگر زن هستند. فارسی و توسط ۹۸٪ از مردم گفتار می‌شود. همین‌طور این دو زبان در ۹۷٫۷٪ روستاهای این ولایت سخن گفته می‌شود. زبان گفتاری باقی مانده مردم ترکمنی است. زبان مادری اکثریت مطلق باشندگان ولایت هرات فارسی با لهجهٔ هراتی می‌باشد.[۹]

جمعیت برپایه مناطق[ویرایش]

این استان به حدود ۱۵ ولسوالی تقسیم شده و شامل بیش از ۲۰۰۰ روستا است.

مناطق ولایت هرات
منطقه مرکز جمعیت[۱۰] مساحت شمار روستاها و گروه‌های قومی
ولسوالی ادرسکن 52,200 10,070 km2 ۹۹٪ تاجیک‌ها[۱۱]
شهرستان چشت شریف ۲۳٬۱۰۰ ۱۰۰٪ تاجیک‌ها[۱۱]
ولسوالی فارسی ۲۹٬۸۰۰ ۱۰۰٪ تاجیک‌ها[۱۱]
ولسوالی غوریان 32,500 7,385 km2 ۲۰٪ پشتون‌ها، ۷۰٪ تاجیک‌ها[۱۱]
ولسوالی گلران ۹۱٬۵۰۰ ۲۰٪ پشتون‌ها، ۸۰٪ تاجیک‌ها، ۱۰٪ دیگر[۱۱]
ولسوالی گذره ۱۴۲٬۷۰۰ ۱۰۰٪ تاجیک‌ها[۱۱]
هرات (ولسوالی) هرات ۴۳۶٬۳۰۰ تاجیک‌ها، هزاره، پشتون‌ها، ترکمن‌ها و دیگران.[۱۲]
ولسوالی انجیل ۲۳۷٬۸۰۰ تاجیک‌ها وهزاره ها اکثریت، پشتون‌ها اقلیت[۱۱]
ولسوالی کروخ ۶۲٬۰۰۰ ۱۰۰٪ تاجیک‌ها[۱۱]
ولسوالی کهسان ۵۲٬۹۰۰ تاجیک‌ها، پشتون‌ها[۱۱]
ولسوالی کشک 121,000 2,909 km2 تاجیک‌ها اکثریت[۱۱]
ولسوالی کشک کهنه 44,400 1,671 km2 تاجیک‌ها اکثریت[۱۱]
ولسوالی اوبه 73,600 2,634 km2 تاجیک‌ها اکثریت[۱۱]
ولسوالی شافلان ۹۷٬۵۰۰ تاجیک‌ها اکثریت، دیگر اقوام اقلیت[۱۱]
ولسوالی سبزوار سبزوار ۱۷۳٬۸۰۰ ۱۰۰٪ تاجیک ها[۱۱]
ولسوالی زنده‌جان ۵۵٬۵۰۰ غالبا تاجیک‌ها[۱۱]

رسانه[ویرایش]

رسانه‌های تصویری ولایت هرات[ویرایش]

ولایت هرات دارای چند رسانه تصویری محلی است:

رسانه‌های صوتی ولایت هرات[ویرایش]

نشریه‌های چاپی ولایت هرات[ویرایش]

مناطق تفریحی[ویرایش]

نگارخانه[ویرایش]

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ "Estimated Population of Afghanistan 2021–22" (PDF). nsia.gov.af. National Statistic and Information Authority (NSIA). April 2021. Archived from the original (PDF) on June 24, 2021. Retrieved June 29, 2021.
  2. ↑ «درباره عباس میرزا | مرگ ولیعهد قاجار؛ اتفاق تلخ تاریخ ایران». خبرگزاری ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۲.
  3. ↑ «جمهور - بزرگترین پالایشگاه نفت افغانستان در هرات آغاز به کار کرد». خبرگزاری جمهور. ۲۰۱۴-۰۸-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۲.
  4. ↑ بارز، بنيامين (۲۰۲۲-۱۰-۱۵). «کار استخراج شش معدن در ولایت هرات جریان دارد». خبرگزاری پژواک. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۲.
  5. ↑ «حاصلات انگور در هرات، فاریاب و قندهار افزایش یافته‌است». هفته نامه دهقان. وزارت زراعت، آبیاری و مالداری. ١٩ میزان ١٣٩٩. دریافت‌شده در ٢٨ ثور ١۴۰۰.
  6. ↑ صدیقی، تمیم (٢٢ اکتبر ٢۰٢۰). «ناک افغانستان». وزارت زراعت افغانستان. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
  7. ↑ «کاشت و حاصلات برنج در ۱۳۹۹ نسبت به ۱۳۹۸ حدود ۱۵ درصد بیش‌تر شده‌است». هفته نامه دهقان. ٢٩ دسامبر ٢۰٢۰. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
  8. ↑ https://books.google.com/books?id=BIyVMkjat2MC&pg=PA73&dq=herat+majority+fars&ei=kGqCSqn1HouskASkw-CVBA#v=onepage&q=&f=false [full citation needed]
  9. ↑ "B. Demography and Population" (PDF). United Nations Assistance Mission in Afghanistan and Afghanistan Statistical Yearbook 2006, Central Statistics Office. Afghanistan's Ministry of Rural Rehabilitation and Development. Archived from the original (PDF) on 2012-03-21. Retrieved 2011-01-12.
  10. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام cso وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  11. ↑ ۱۱٫۰۰ ۱۱٫۰۱ ۱۱٫۰۲ ۱۱٫۰۳ ۱۱٫۰۴ ۱۱٫۰۵ ۱۱٫۰۶ ۱۱٫۰۷ ۱۱٫۰۸ ۱۱٫۰۹ ۱۱٫۱۰ ۱۱٫۱۱ ۱۱٫۱۲ ۱۱٫۱۳ ۱۱٫۱۴ "Hirat, A socio-economic and Demographic Profile Houshold listing - 2003" (PDF). 2003. Archived from the original (PDF) on 19 August 2020.
  12. ↑ "2003 National Geographic Population Map" (PDF). Thomas Gouttierre, Center For Afghanistan Studies, دانشگاه نبراسکا در لینکلن at Omaha; Matthew S. Baker, Stratfor. انجمن نشنال جئوگرافیک. 2003. Archived from the original (PDF) on 27 February 2008. Retrieved 2011-04-11.

پیوندها[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ولایت_هرات&oldid=39376761»