کتاب‌شناسی احمد اقتداری - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

کتاب‌شناسی
احمد اقتداری

احمد اقتداری
کتاب‌ها↘	۱۷ عنوان
مقاله‌ها↘	۱۲۹ عنوان
شعرها↘	۴ قطعه
گفتگوها↘	۸ عنوان
نامه‌ها↘	۲۴ عنوان
ترجمه‌ها↘	۶ عنوان
ویراستاری کتاب‌ها↘	۱۱ عنوان
کتاب چاپ‌نشده↘	۲۱ عنوان
مقالهٔ چاپ‌نشده↘	۳۹ عنوان
مدخل‌نویسی↘	۴ عنوان
مقدمه‌نویسی↘	۵ عنوان
متن سخنرانی‌ها↘	۱۹ عنوان
یادداشت‌ها↘	۱۳ عنوان
منابع و پانوشت

کتاب‌شناسی احمد اقتداری فهرستی است از نوشته‌های احمد اقتداری (۱۳۹۸–۱۳۰۴)، ایران‌شناس و تاریخ‌نگار ایرانی. اقتداری در موضوع جغرافیا، فرهنگ عامّه، زبان‌شناسی، ادبیات و سندشناسی آثار فراوان دارد.

نخستین کتاب اقتداری فرهنگ لارستانی بود که آن را به تأثیر از منوچهر ستوده نوشت. یکی از مشهورترین کتاب‌های او خلیج فارس نام دارد و مطالبی در باب آداب و رسوم خطهٔ خلیج فارس، تجارت و کشتی‌رانی در این منطقه و نام خلیج فارس در متون و نقشه‌ها را دربرمی‌گیرد. اقتداری در سال ۱۳۷۲، زندگی‌نامهٔ خودنوشت خود را با نام کاروان عمر منتشر کرد. همچنین او چندین اثر چاپ‌نشده دارد. مجموعه‌ای از مقالات اقتداری در کتاب کِشتهٔ خویش جمع‌آوری شده و به سال ۱۳۵۷ چاپ شده‌است. او همچنین با همکاری دیگران آثاری از شرق‌شناسان را به چاپ رسانده‌است. انتقال میراث علمی و نوشته‌های محمدعلی سدیدالسلطنه به کتابخانهٔ ملی، از شاخص‌ترین فعالیت‌های اقتداری است. اقتداری طبعی شاعرانه داشت و در اشعار معدودش به تلاش‌هایش در راه ایران‌شناسی، تجربه‌های اجتماعی و برخی اتفاقات زندگانی‌اش اشاره کرده‌است.

سبک تاریخ‌نگاری اقتداری برگرفته از سبک حقوقی است. دوران اوج کارهای اقتداری مصادف با دوران جنگ سرد است که اتفاقات مهمی در خلیج فارس رخ داده‌است. از این رو می‌توان آثار او را متناسب با نیازهای زمانه و جامعهٔ علمی ایران برشمرد. یکی دیگر از خصوصیات مهم نوشته‌های اقتداری، بیان اطلاعات دست اول و مطالبی است که در منابع مکتوب وجود ندارد. او برای این کار بارها در کرانه‌های خلیج فارس و دریای عمان به سفر پرداخت و سوژه‌هایش را از نزدیک دید. بیشترین نمود این سبک تاریخ‌نگاری را می‌توان در کتاب آثار شهرهای باستانی دنبال کرد.

اقتداری در سال ۱۳۸۷ کتابخانهٔ خود را به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد. این کتابخانه هم‌اکنون با نام «کتابخانهٔ خلیج فارس» در آن مرکز قرار دارد. این مجموعه، کتاب‌هایی در موضوعات ادبیات و تاریخ، دورهٔ کاملی از برخی مجلات و عکس‌هایی است که او از جوامع و آثار مختلف برداشته‌است را شامل می‌شود.

سبک و سیاق[ویرایش]

زمینه‌های فعالیت[ویرایش]

اقتداری در زمینهٔ جغرافیا، فرهنگ عامه، زبان‌شناسی، ادبیات و سندشناسی آثار متعددی دارد. این در کنار ترجمه‌هایی است که با دخترش، امید اقتداری، منتشر کرده‌است. او نزدیک به ۳۰ کتاب و بالغ بر ۲۰۰ مقالهٔ علمی به چاپ رسانده‌است.^[۱] در میان آثار او از تصحیح و انتشار دیوان شاعران و ترجمهٔ آثار تحقیقی نویسندگان و پژوهشگران غیرایرانی تا چاپ قصه‌های مثنوی معنوی و منطق‌الطیر و همچنین تحقیقات علمی در زمینهٔ لهجه‌شناسی، زبان و فرهنگ مناطق مختلف ایران دیده می‌شود.^[۲] با این همه، دلیل عمدهٔ شهرت اقتداری، آثار و پژوهش‌هایش در حوزهٔ مطالعات خلیج فارس است.^[۳] به باور خیراندیش، از هزار سال پیش تا زمان اقتداری، آثار کاملی دربارهٔ سواحل جنوب ایران وجود نداشته‌است و او اولین کسی است که آثارش را متمرکز به این قسمت‌ها کرده‌است.^[۴]

اقتداری نوشتن را با کتاب فرهنگ لارستانی آغاز کرد. او این کتاب را به تأثیر از منوچهر ستوده که در آن روزها مشغول تألیف کتاب فرهنگ گیلکی بود، نوشت. در همان سال کتاب لارستان کهن نیز منتشر شد و مورد توجه و استناد شرق‌شناسانی چون مینورسکی، فلور و اوبن قرار گرفت.^[۵] کتاب خلیج فارس او، برگزیدهٔ جایزهٔ کمیسیون ملی یونسکو در ایران در سال ۱۳۴۶ شده‌است.^[۶] این کتاب دربرگیرندهٔ مطالبی در باب آداب و رسوم خطهٔ خلیج فارس، تجارت و کشتی‌رانی در این منطقه، نام خلیج فارس در متون و نقشه‌ها، مداخلات انگلیس و روسیه در خلیج فارس، تأثیرات انقلاب مشروطه بر خلیج فارس و مطالبی از این قبیل است.^[۷] همچنین در سال ۱۳۷۰ علی‌اکبر ولایتی، وزیر وقت امور خارجه، از کتاب تاریخ مسقط و عمان، بحرین و قطر و روابط آن‌ها با ایران تقدیر کرد.^[۸] نوشته‌های اقتداری دربارهٔ آثار تاریخی خوزستان و بخشی‌هایی از فارس و نیز سواحل جنوبی ایران، که حاصل سفرهای پیاده و یادداشت‌برداری از آبادی‌ها و آثار تاریخی آن نواحی است و در قالب کتاب‌های دیار شهریاران و آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان به چاپ رسیده‌است، از جمله مهم‌ترین مواردی است که در کارنامهٔ او وجود دارد.^[۹] اقتداری در سال ۱۳۷۲، زندگی‌نامهٔ خودنوشت خود را با نام کاروان عمر منتشر کرد که کتابی است در مورد خاطرات سیاسی و فرهنگی‌اش در سن ۷۰ سالگی.^[۱۰] همچنین او چندین اثر چاپ‌نشده دارد. کتاب وقایع انقلاب مشروطیت در لارستان و سواحل خلیج فارس یکی از مهم‌ترین آثار چاپ‌نشدهٔ اقتداری است که به اهمیت شهرهای جنوب فارس در عصر قاجار و انقلاب مشروطیت می‌پردازد.^[۱۱] او علاوه بر تألیف کتاب، نگارش مقاله‌های متعددی نیز در کارنامه دارد. بیشتر مقاله‌های او در مجله‌های یغما، راهنمای کتاب و آینده به چاپ رسیده‌است. کتاب کشتهٔ خویش که به سال ۱۳۵۷ توسط نشر توس منتشر شد، دربرگیرندهٔ ۵۰ عنوان از مقاله‌های پیش‌تر منتشرشدهٔ اقتداری است که به صورت یکجا بازنشر شده‌اند.^[۱۲]

احمد اقتداری در زمینهٔ شعر و ادبیات نیز به فعالیت پرداخته‌است. او با چاپ دیوان شیدای گراشی و منظومهٔ عرفانی باغستان از رستم‌خان گراشی و همچنین مقدمه‌نویسی بر کتاب‌های شعر، علاقهٔ خود را به ادبیات نشان داده و به فعالیت در این عرصه پرداخته‌است. او با این که خود را شاعر نمی‌دانست،^[۱۳] طبعی شاعرانه داشت و در اشعاری که به صورت پراکنده نوشته‌است، به مضامین مختلفی همچون تلاش‌هایش در راه ایران‌شناسی، تجربه‌های اجتماعی و برخی اتفاقات زندگانی‌اش اشاره کرده‌است.^[۱۴] بلندترین شعر اقتداری، غزلی شانزده‌بیتی است که به مرور زمان سروده شده و «به وطنم، ایران» نام دارد.^[۱۵]

انتقال میراث علمی و نوشته‌های محمدعلی سدیدالسلطنه به کتابخانهٔ ملی، از شاخص‌ترین فعالیت‌های اقتداری است. او سپس به تحقیق و تصحیح آثار سدیدالسلطنه پرداخت و حدود ۶ جلد از آن‌ها را به چاپ رساند. با این حال، هنوز آثاری چاپ‌نشده باقی مانده‌اند.^[۱۶] همچنین در سال ۱۳۵۴ اقدام به برپایی نمایشگاه آثار سدیدالسلطنه در دانشگاه تهران نموده‌است.^[۱۷] او همچنین با همکاری و ترجمهٔ دخترش امید اقتداری و سعید فرهودی، اقدام به تحشیه و انتشار سه کتاب از شرق‌شناسان اروپایی و هندی کرده‌است.^[۱۸]

سبک[ویرایش]

سبک تاریخ‌نگاری اقتداری برگرفته از سبک حقوقی است. در این سبک که در قرن هجدهم در اروپا مطرح بوده، سعی بر آن است که اخبار و اطلاعات تاریخی به مرحلهٔ اثبات و تبدیل‌شدن به شواهد محکمه‌پسند برسند؛ به گونه‌ای که بتوان غیر را مجاب به پذیرش آن کرد. دوران اوج کارهای اقتداری بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۶۰ و مصادف با دوران جنگ سرد است که اتفاقات مهمی در خلیج فارس رخ داده‌است. از این رو، عبدالرسول خیراندیش معتقد است آثار اقتداری متناسب با نیازهای زمانه و جامعهٔ علمی و در جهت تأمین منافع ملی و احقاق حقوق ایران خلق شده‌است.^[۱۹] یکی دیگر از خصوصیات مهم که در سبک نوشته‌های تاریخی اقتداری به چشم می‌خورد، بیان اطلاعات دست اول و مطالبی است که در منابع مکتوب وجود ندارد و او آن‌ها را با مشاهدات مستقیم، مصاحبه و تحقیقات میدانی به دست آورده‌است.^[۲۰] در واقع اقتداری هر چه را خوانده، با پای خود به سراغش رفته، دیده و به سپس به عنوان شاهد در آثارش منعکس کرده‌است.^[۲۱] او برای این کار بارها در کرانه‌های شمالی و برخی از کرانه‌های جنوبی خلیج فارس و دریای عمان به سفر پرداخت و سوژه‌هایش را از نزدیک دید؛ سپس با دانش تاریخی‌اش و تسلطی که به زبان‌های انگلیسی و عربی داشت، مشاهداتش را با اسناد بین‌المللی تطبیق داد. بیشترین نمود این سبک تاریخ‌نگاری را می‌توان در کتاب آثار شهرهای باستانی دنبال کرد؛^[۲۲] جایی که اقتداری، رابطه و تعامل میان پدیده‌هایی چون دریا، ساحل، پس‌کرانه‌ها، جزیره‌ها، شهرها و فلات مرکزی ایران را با یک سبک واحد مورد تحقیق قرار داده‌است.^[۲۳]

کتابخانهٔ خلیج فارس[ویرایش]

احمد اقتداری در سال ۱۳۸۷ حدود پنج هزار نسخه از کتاب‌ها، اسناد و تصاویری را که طی سالیان جمع‌آوری کرده بود، به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد.^[۲۴] این کتابخانه هم‌اکنون با نام «کتابخانهٔ خلیج فارس» در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی قرار دارد.^[۲۵] این مجموعه ۲۱۵۶ عنوان کتاب، ۷۶ عنوان مجله و ۲۳۰۰ را دربردارد که کتاب‌هایی در موضوعات ادبیات و تاریخ و نیز دورهٔ کاملی از مجلات آینده، یغما، راه و بار و فرهنگ ایران‌زمین را شامل می‌شود.^[۲۶] اقتداری استفاده از این کتاب‌ها را برای همگان مجاز دانسته و آن را منوط به نظارت آن مرکز کرده‌است.^[۲۷] به عقیدهٔ سید صادق سجادی، ارزشمندتر از کتاب‌ها و مقالات موجود در این کتابخانه که اقتداری طی حدود ۸۰ سال گردآورده بود، عکس‌هایی است که او از جوامع، مساجد، خانه‌ها، رودها و غیره برداشته‌است. اهمیت عکس‌ها نیز به آن است که اکنون بسیاری از سوژه‌هایش از بین رفته‌اند و دیگر اثری از آن‌ها باقی نمانده‌است.^[۲۸]

فهرست آثار[ویرایش]

^{راهنمای جداول: (      = کتاب‌های نوشتهٔ اقتداری،       = کتاب‌های ویراستهٔ اقتداری،       = کتاب‌های چاپ‌نشده،       = مقاله‌های چاپ‌شده،       = ترجمه‌ها،       = مدخل‌نویسی‌ها،       = مقدمه‌نویسی‌ها،       = گفتگوها،       = متن سخنرانی‌ها،       = نامه‌ها،       = یادداشت‌ها،       = شعرها،       ن/م = نامشخص)}

اقتداری حاصل عمر خود را کتاب‌های و مقالاتی که نوشته یا تصحیح کرده و به چاپ رسانده توصیف می‌کند.^[۲۹] آثار اقتداری را بر اساس نوع، می‌توان به کتاب‌ها (شامل کتاب‌های نوشته، ویراسته و چاپ‌نشده)، مقاله‌ها (شامل مقاله‌های تألیفی و ترجمه‌ها، مقدمه‌ها و مدخل‌نویسی‌ها)، گفت‌وگوها، متن سخنرانی‌ها، نامه‌ها، یادداشت‌ها و اشعار تقسیم کرد:

کتاب‌ها[ویرایش]

نوشته‌ها[ویرایش]

ویراسته‌ها[ویرایش]

چاپ‌نشده[ویرایش]

مقاله‌ها[ویرایش]

چاپ‌شده[ویرایش]

مقاله‌های چاپ‌نشده[ویرایش]

احمد اقتداری در کاروان عمر، مقاله‌هایی را فهرست کرده که هنوز چاپ نشده‌اند. او بسیاری از آن‌ها ذیل عنوان صد مقالهٔ دست‌نویس احمد اقتداری برشمرده‌است. این مقاله‌ها عبارت‌اند از:^[۸۰]

• «آتشکدهٔ کاریان»
• «آذرفرآوا، نام دیگر آذرفرنبغ»
• «آیا واژهٔ «لولی» را با درخت انجیر هندی «لیل» نسبتی است؟»
• «انزان و انشان»
• «اوشان و کوسان، آبشار و کوهسار»
• «ایران‌پرستی فردوسی و فردوسی‌پرستی فلسفی»
• «ایراهستان و کران»
• «باذرنگ، باذرنگیان»
• «ترانهٔ «هی گل، هی گل» در لهجهٔ مردم ماهشهر»
• «جای گور آریوبرزن سردار هخامنشی و مدافع دربند پارس»
• «داسه و پایه، دو واژه به جای رعد و برق»
• «دورانتاش، دورا اوروپوس، دور الراسبّی، دیر و دیّر»
• «دوش، دیشب، پریشب، پریدوش»
• «ده، پرد، پذهر، پذیر»
• «دیشموک»
• «دیل، دیلم، دیلمون»
• «ریشهٔ واژه‌های جغرافیایی «رأس مسندام» و «مسقط»»
• «ریواردشیر، شهر بندر ساسانی»
• «قلعهٔ اژدهاپیکر»
• «قلهٔ دئنا - کوه دیناران»
• «کُر، کوره، کارون، کوروش»
• «کیقباد و رستم، روایتی از شاهنامه به لهجهٔ لری آرندی»
• «گنو genow درست است نه guenas»
• «گوچئهر شاه بازرنگی»
• «لهجهٔ دیل و مارین»
• «ماندستان، رودموند، اومانه، عمان»
• «مثل‌ها و ترانه‌های کهگیلویه»
• «مضمون یک مثل‌اندرز لهجهٔ گراشی در ادب و عرفان شرقی، پندنامه‌های ساسانی، اندرزهای فلسفی افلاطون»
• «معنی پنج واژه‌های کهنه در اعلام جغرافیایی جنوب ایران»
• «نرنگ (Nerang)، یک واژهٔ لاری در یک متن صفوی»
• «نشانی از یک رمز حجاری چند هزار ساله، در کتاب فیه ما فیه مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»
• «نظری به لهجهٔ لری کهگیلویه و بویراحمدی»
• «نقش حروف «پ» و «ز» در لهجه‌های جنوب ایران»
• «نکته‌ای دربارهٔ موطن مؤلف اشکال الاقالیم یا صور الاقالیم و توضیح چند واژه و عبارت کتاب جهان‌نامه محمد بن نجیب بکران»
• «نکته‌هایی دربارهٔ مقالهٔ «سیستم صرف افعال در سه لهجهٔ فارس»»
• «نهر اولای، ابولوگوس، آپولوگوس، نهر ابلّه، اولیوس»
• «واژه‌های پهلوی بازمانده در لهجه‌های جنوب ایران»
• «وه‌آمد کواذ (به‌کواد، به‌قباد) شهر ساسانی بر کنار ارجان (بهبهان)»
• «یک بیت شیرازی»

ترجمه‌ها[ویرایش]

مدخل‌نویسی در دانشنامه[ویرایش]

مقدمه‌نویسی بر کتاب[ویرایش]

گفتگوها[ویرایش]

متن سخنرانی‌ها[ویرایش]

نامه‌ها[ویرایش]

یادداشت‌ها[ویرایش]

شعرها[ویرایش]

توضیحات[ویرایش]

منابع[ویرایش]

پانویس

مآخذ

پیوند به بیرون[ویرایش]

• آثار احمد اقتداری در کتابخانهٔ باز
• مقالات احمد اقتداری در پایگاه مجلات تخصصی نور
• مقالات احمد اقتداری در پرتال جامع علوم انسانی