کی (عنوان) - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

سکه ضرب آذربادگان از دوره پیروز یکم با عنوان «کَی‌پیروز»

کَی[۱] یا کَوی[۲] (به اوستایی: 𐬐𐬀𐬎𐬎𐬌 ت.ت.'کَوی'، به پارسی میانه: 𐭪𐭣 ت.ت.'کَی')؛ به معنای «شاه»، عنوان پادشاهان اسطوره‌ای کیانیان در اوستا است که بعدها به‌دست ساسانیان هند و شاهنشاهان ساسانی نیز استفاده شد. از جمله پادشاهان کیانی دارای این عنوان کی‌قباد، کی‌کاووس، کی‌خسرو، کی‌لهراسپ، کی‌گشتاسپ و کی‌بهمن هستند.[۳][۴][۵]

جنگ‌های ساسانیان با قبایل مهاجم خیونان، کیداریان و هپتالیان در مرزهای شرقی ایران، برای آن‌ها یادآور نبردهای پادشاهان کیانی با تورانیان بود و درنتیجه شاهنشاهان ساسانی را به استفاده از عنوان کیانی «کَی» ترغیب کرد.[۶] این عنوان بر سکه‌های یزدگرد دوم، پیروز یکم و قباد یکم به‌صورت «کَی‌یزدگرد» (کَوی‌یَزْدَکِرْتُ)، «کَی‌پیروز» (کَوی‌پیروئوزَت) و «کَی‌قباد» (کَوی‌کَوات) ثبت شده‌است[۷][۸][۹] و همچنین عنوان کَی واپسین بار در سکه‌های قباد یکم در سال ۵۱۳ م. استفاده شد.[۱۰]

ساسانیان هند حداقل یک سده پیش از شاهنشاهان ساسانی ایران و تا زمان سرنگونی به دست کیداریان در میانه سده چهارم میلادی، از این عنوان استفاده می‌کردند.[۳]

ز تخم کیان بی گمان کس نبودکه هرگز پیاده نبرد آزمود [۱۱]

فردوسی

در اوستا

[ویرایش]

در اوستا نام عده‌ای از پادشاهان و نام‌آوران با واژهٔ کوی همراه است. مانند کوی‌ائیپی ونگهو (کَی‌اپیوه)، کوی‌ارشن (کَی‌آرش) کَوی‌ویشتاسپَ (کَی‌گُشتاسپ)، کَوی‌هوُسْرَوَه (کَی‌خسرو).[۱۲]

در گاتاها

[ویرایش]

در گاتاها کوی آمر و پادشاه است چرا که هم برای امرای مزدیسنا آمده و هم برای امرای دیویسنا. بیشتر با گرهم، کرپن و اوسیج که از دیوان هستند، همگروه است.

پانویس

[ویرایش]
  1. «کی». لغت‌نامه دهخدا، واژه‌یاب.
  2. اوشیدری، دانشنامهٔ مزدیسنا، ۳۹۸.
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ Rezakhani 2017, pp. 79, 83.
  4. Schindel 2013, pp. 836–837.
  5. اوشیدری، دانشنامهٔ مزدیسنا، ۳۹۸.
  6. Shayegan 2013, p. 807.
  7. Numista: Drachm - Peroz I.
  8. Numista: Drachm - Peroz I.
  9. Numista: Drachm - Kavadh I.
  10. Schindel 2013b, pp. 141–143.
  11. شاهنامه. جلد پنجم. جنگ بزرگ کیخسرو، ص ۳۰۹
  12. دانشنامه مزدیسنا، ص ۳۹۸

منابع

[ویرایش]
  • اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۱دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه‌نامهٔ توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز، شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵
  • Rezakhani, Khodadad (2017). "East Iran in Late Antiquity". ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity. Edinburgh University Press. pp. 1–256. ISBN 978-1-4744-0030-5. JSTOR 10.3366/j.ctt1g04zr8. (نیازمند ثبت‌نام)
  • Sauer, Eberhard (2017). Sasanian Persia: Between Rome and the Steppes of Eurasia. London and New York: Edinburgh University Press. pp. 1–336. ISBN 978-1-4744-0102-9.
  • Schindel, Nikolaus (2013). "Sasanian Coinage". In Potts, Daniel T. (ed.). The Oxford Handbook of Ancient Iran. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-973330-9.
  • Shayegan, M. Rahim (2013). "Sasanian political ideology". In Potts, Daniel T. (ed.). The Oxford Handbook of Ancient Iran. Oxford University Press. pp. 1–1021. ISBN 978-0-19-066866-2.
  • حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
  • اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۱دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه‌نامهٔ توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز، شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵