گویش الیکایی یا طبری الیکایی (به مازندرانی : اَلیکایی) گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد که ریشه در زبان طبری قدیم دارد و در شهرستان‌های ساری ، بهشهر ، گلوگاه ،هزارجریب ، آمل ، نوشهر ،نور ، چالوس ، آرادان ، شاهرود ، گرمسار ، شهمیرزاد و مجن در استان سمنان و شهرستان شمیرانات ، ورامین در استان تهران گویش می‌شود.[۱] گویش قصرانی ، گویش دماوندی و گویش مرکزی مازندرانی شبیه است و در حروف اضافه با گویش شهمیرزادی و گویش مرکزی مازندران دارای شباهت است. گویش الیکایی شبیه به مازندرانی به ویژه گویش ساروی است.[۲] دماوند دارد.[۳] [۴] زبان مازندرانی می‌داند و به گفتهٔ وی عشایر الیکایی به زبان مازندرانی صحبت می‌کنند.[۵] [۶] [۷]
در گویش الیکایی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۸]
ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع فاعلی، الیکایی men/a tu vi amâ šemâ ōšun/unâhân مفعولی، الیکایی meyre teyre veyre ameyre šemeyre ōšunre ملکی، الیکایی mey tey veyne amey šemey ōšune/unâhâne
در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته حال گذشته ، حال ساده و حال التزامی .[۹]
۱. گذشته :
بن ماضی ساده: -baxord = خورد بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه ema i a/∅ emi enin enan شناسه (پس از واکه) ma i a/∅ mi nin nan
۲. حال ساده :
بن مضارع اخباری: -xo = می‌خورَد حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه ema/emba eni/endi ena/enda emi/embi enin enan شناسه (پس از واکه) ma/mba ni/ndi na/nda mi/mbi nin nan
۳. حال التزامی :
بن مضارع التزامی: -baxor = بخورد حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه am i/∅ a im in an شناسه (پس از واکه) m i/∅ a im in n
در جدول زیر فعل خوردن (baxordan) بر اساس گویش الیکایی آرادان در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۰]
زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع گذشته ساده baxordema baxordi baxorda baxordemi baxordenin baxordenan گذشته کامل baxorda-bima baxorda-bi baxorda-bia baxorda-bimi baxorda-binin baxorda-binen گذشته التزامی baxorda-bum baxorda-bui baxorda-bu baxorda-buim baxorda-buin baxorda-bun گذشته التزامی کامل baxorda-bi-bum baxorda-bi-bui baxorda-bi-bu baxorda-bi-buim baxorda-bi-buin baxorda-bi-bun گذشته استمراری xordema xordi xorda xordemi xordenin xordenan گذشته در حال انجام dayma-xordema dayi-xordi daya-xorda daymi-xordemi daynin-xordenin daynan-xordenan حال ساده/آینده xoma xoni xona xomi xonin xonan حال در حال انجام darma-xoma dari-xoni dara-xona darmi-xomi darnin-xonin darnan-xonan حال التزامی baxoram baxori baxora baxorim baxorin baxoran آینده xâma baxoram xâni baxori xâna baxora xâmi baxorim xânin baxorin xânen baxoran
در جدول زیر فعل رفتن (burden) بر اساس گویش الیکایی فروان شهرستان آرادان در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۱]
زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع گذشته ساده burdema burdi burda burdemi burdenin burdenan گذشته کامل burda-bima burda-bi burda-bia burda-bimi baxorda-binin burda-binen گذشته التزامی burda-bum burda-bui burda-bu burda-buim burda-buin burda-bun گذشته التزامی کامل burda-bi-bum burda-bi-bui burda-bi-bu burda-bi-buim burda-bi-buin burda-bi-bun گذشته استمراری šima ši šiya šimi šinin šinan گذشته در حال انجام dayma-šima dayi-ši daye-šiya daymi-šimi daynin-šinin daynan-šinan حال ساده/آینده šuma šuni šuna šumi šunin šunan حال در حال انجام darma-šuma dari-šuni dara-šuna darmi-šumi darnin-šunin darnan-šunan حال التزامی buram buri bura burim burin buran آینده xâma buram xâni buri xâna bura xâmi burim xânin burin xânen buran
در گویش الیکایی از نشانه‌های [un] و [kun] برای جمع استفاده می‌شود.[۱۲]
بچه‌ها yâl un دخترها kijâ un پسرها rikâ kun
صفت ملکی در گویش الیکایی.[۱۳]
ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع ملکی، الیکایی mey tey veyne amey šemey ōšune/unâhâne
برادرم mey berâr خانه‌ات tey xona پسرش veyne rikâ بچه‌مان amey yâl تخم مرغ‌تان šemey čulu شترشان ōšune ešter
فارسی معیار الیکایی برادرت گرمسار هست tey berâr garmsâr dara پسرم چالوس رفت mey rikâ čâles burda بچه اش از تهران آمد veyne yâl tehrâne jân bumma
صرف فعل گذاشتن (bešten/bielden) در گویش الیکایی و مقایسه آن با گویشهای فیروزکوهی و چالوسی.[۱۴]
زمان حال گویش الیکایی گویش فیروزکوهی گویش چالوسی اول شخص مفرد eylemba elembe eleme دوم شخص مفرد eylendi eleni eleni سوم شخص مفرد eylenda elene elene اول شخص جمع eylembi elembi elemi/elemin دوم شخص جمع eylenin elenni elenni سوم شخص جمع eylenan elenne elenne
صرف فعل دادن (hedâen/hâdâen) در گویش الیکایی و مقایسه آن با گویشهای فیروزکوهی و چالوسی.[۱۵]
زمان حال گویش الیکایی گویش فیروزکوهی گویش چالوسی اول شخص مفرد deyma dembe deme دوم شخص مفرد deyni deni deni سوم شخص مفرد deyna dene dene اول شخص جمع deymi dembi demi/demin دوم شخص جمع deynin denni denni سوم شخص جمع deynan denne denne
صرف فعل رفتن (burdan/burden/buārden) در گویش الیکایی و مقایسه آن با گویشهای فیروزکوهی و چالوسی.[۱۶]
زمان گذشته گویش الیکایی گویش فیروزکوهی گویش چالوسی اول شخص مفرد burdema burdeme buārdeme دوم شخص مفرد burdi burdi buārdi سوم شخص مفرد burda burde buārde اول شخص جمع burdemi burdemi buārdemi دوم شخص جمع burdenin burdeni buārdeni سوم شخص جمع burdenan burdene buārdene
جملات الیکایی [ ویرایش ] در جدول زیر برخی جملات گویش الیکایی با گویش ساروی و چالوسی مقایسه شده‌است.[۱۷]
فارسی معیار گویش الیکایی گویش ساروی گویش چالوسی باران نیامده شولا را بر دوش گرفته‌است vâreš nomo šoylâ re doš haite vâreš niamo šoylâ re doš baeite vâreš nimâ šoylâ re doš baite وسط دانه گندم خط وجود دارد gandom vasateš xat dâne gandeme vasat xat dârne ganneme vasat xat dârne پدرش را نمی‌شناسد dadiš nošnâsene še piyere nešnâsene še piyare našnâsene شنیده‌است زن شکم دار (حامله) گل می‌خورد ولی چطور گل می‌خورد را نمی‌داند bošnota eškem dâr zan gel xone âmbâ nadonda ču jur gel xone bešnose eškem dâr zan til xerne âmâ nadonde čiti til xerne bešnose eškem dâr zan gel xorne âmâ naone četi gel xorne
جستارهای وابسته [ ویرایش ] پیوند به بیرون [ ویرایش ] معنای مازندران
باستان
میانه
نو
واژگان خوابیده زبان‌های منقرضشده را نشان میدهند.
مازندرانی شرقی
مازندرانی مرکزی
مازندرانی غربی
گویشهای فارسی-مازندرانی
French
Deutsch
ایران
