گویش کتولی یا طبری کتولی [۱] مازندرانی : کَتولی) گویشی از زبان مازندرانی [۲] شهرستان علی‌آباد کتول و نواحی شرقی شهرستان گرگان در استان گلستان گویش می‌شود و ریشه در زبان طبری قدیم دارد.[۳] زبان مازندرانی می‌باشد.[۴] محمود بی‌جن‌خان گویش کتولی در منطقه کتول استان گلستان تکلم می شود و در زمره گویش های زبان طبری شمرده شده است.[۵] گویش زیارتی بسیار نزدیکی دارد. به گزارش روابط عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان، علی‌آباد کتول از نظر جغرافیایی، شرقی ترین منطقه تبری زبان و یکی از اصلی ترین بلوک های استرآباد قدیم محسوب می شود.[۶] [۷] [۸] [۹] [۱۰]
محدوده گویش کتولی [ ویرایش ] محدوده گویش کتولی شامل نواحی روستایی کوهستانی شمال شاهوار و مناطقی چون کتول، پیچک محله، محمودآباد، فاضل آباد و جلگه‌های غیرترکمن‌نشین بلوک استارآباد قدیم می‌شود و نواحی شرقی شهرستان گرگان همچون نوده ملک توسکستان و شاهکوه به گویش کتولی صحبت می‌شود.[۱۱] مردمان طبری به خود کتول و به زبان خود کتولی می‌گویند.
در گویش کتولی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۱۲] [۱۳]
ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع فاعلی، کتولی men te vi mâ šemâ unâ مفعولی، کتولی mere tere vere mâre šemâre unâre ملکی، کتولی (نوع اول) meni teni veni mâni šemâni unâni ملکی، کتولی (نوع دوم) em et eš mon ton šon
شناسه(نوده کتول) [ ویرایش ] در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته حال گذشته ، حال ساده و حال التزامی .[۱۴]
۱. گذشته :
بن ماضی ساده: -buard = رفت بن ماضی استمراری: -šu-kerd = می‌رفت گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه em/emb i ∅/e im in en
۲. حال ساده :
بن مضارع اخباری: -(šund)šun = می‌رود حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه m i ∅/e im in en
۳. حال التزامی :
بن مضارع التزامی: -ber = برود حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه om i oe im in on
صرف فعل (نوده کتول) [ ویرایش ] در جدول زیر فعل رفتن (buarden) بر اساس گویش کتولی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۵]
زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع گذشته ساده buardem buardi buard buardim buardin buarden گذشته کامل buarde-bem buarde-bi buarde-be buarde-bim buarde-bin buarde-ben گذشته التزامی buarde-bum buarde-bui buarde-bu buarde-buim buarde-buin buarde-bun گذشته التزامی کامل buarde-bi-bum buarde-bi-bui buarde-bi-bu buarde-bi-buim buarde-bi-buin buarde-bi-bun گذشته استمراری šu-koerd-em šu-koerd-i šu-koerd šu-koerd-im šu-koerd-in šu-koerd-en گذشته در حال انجام dâštem-šukoerdem dâšti-šukoerdi dâšt-šukoerd dâštim-šukoerdim dâštin-šukoerdim dâšten-šukoerden حال ساده/آینده šumb šundi šund šundim šundin šunden حال در حال انجام darem-šumb dari-šundi dare-šund darim-šundim darin-šundin daren-šunden حال التزامی berom beri bero berim berin beron آینده xâmb berom xândi beri xând bero xândim berim xândin berin xânden beron
شناسه (علی آباد کتول) [ ویرایش ] در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته حال گذشته ، حال ساده و حال التزامی .[۱۶]
۱. گذشته :
بن ماضی ساده: -buard = رفت بن ماضی استمراری: -šu-kerd = می‌رفت گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه mbe/mb i ∅/e im/imb in en
۲. حال ساده :
بن مضارع اخباری: -(šund)šun = می‌رود حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه m i ∅/e im in en
۳. حال التزامی :
بن مضارع التزامی: -ber = برود حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع شناسه om i oe im in on
صرف فعل (علی آباد کتول) [ ویرایش ] در جدول زیر فعل رفتن (buarden) بر اساس گویش کتولی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۷] [۱۸]
زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع گذشته ساده buardem buardi buard buardim buardin buarden گذشته کامل buarde-bim buarde-bi buarde-bie buarde-bim buarde-bin buarde-bin گذشته التزامی buarde-bum buarde-bui buarde-bu buarde-buim buarde-buin buarde-bun گذشته التزامی کامل buarde-bi-bum buarde-bi-bui buarde-bi-bu buarde-bi-buim buarde-bi-buin buarde-bi-bun گذشته استمراری šu-koerd-em šu-koerd-i šu-koerd šu-koerd-im šu-koerd-in šu-koerd-en گذشته در حال انجام dâštem-šukoerdem dâšti-šukoerdi dâšt-šukoerd dâštim-šukoerdim dâštin-šukoerdim dâšten-šukoerden حال ساده/آینده šumbe šundi šund šundim šundin šunden حال در حال انجام darem-šumbe dari-šundi dare-šund darim-šundim darin-šundin daren-šunden حال التزامی berom beri bero berim berin beron آینده xâmbe berom xândi beri xând bero xâmdim berim xândin berin xânden beron
در جدول زیر فعل کردن (hâkoerden) بر اساس گویش کتولی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۹] [۲۰]
زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع گذشته ساده hâkoerdem hâkoerdi hâkoerde hâkoerdim hâkoerdin hâkoerden گذشته کامل hâkoerde-bem hâkoerde-bi hâkoerde-be hâkoerde-bim hâkoerde-bin hâkoerde-ben گذشته التزامی hâkoerde-bum hâkoerde-bui hâkoerde-bâ hâkoerde-buim hâkoerde-buin hâkoerde-bun گذشته التزامی کامل hâkoerde-bi-bum hâkoerde-bi-bui hâkoerde-bi-bu hâkoerde-bi-buim hâkoerde-bi-buin hâkoerde-bi-bun گذشته استمراری hâkoerde-koerd-em hâkoerde-koerd-i hâkoerde-koerde hâkoerde-koerd-im hâkoerde-koerd-in hâkoerde-koerd-en گذشته در حال انجام dâštem-hâkoerdekoerdem dâšti-hâkoerdekoerdi dâšt-hâkoerdekoerde dâštim-hâkoerdekoerdim dâštin-hâkoerdekoerdim dâšten-hâkoerdekoerden حال ساده/آینده kumbe kundi kunde kundim kundin kunden حال در حال انجام darem-kumbe dari-kundi dare-kunde darim-kundim darin-kundin daren-kunden حال التزامی hâkonem hâkoni hâkone hâkonim hâkonin hâkonen آینده xâmbe hâkonem xândi hâkoni xând hâkone xâmdim hâkonim xândin hâkonin xânden hâkonen
در جدول زیر فعل شدن (hâbuen/hâbien) بر اساس گویش کتولی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۲۱] [۲۲]
زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع گذشته ساده hâbiem hâbi hâbie hâbim hâbin hâbien گذشته کامل hâbi-bim hâbi-bi hâbi-bie hâbi-bim hâbi-bin hâbi-bin گذشته التزامی hâbi-bum hâbi-bui hâbi-bu hâbi-buim hâbi-buin hâbi-bun گذشته التزامی کامل hâbi-bi-bum hâbi-bi-bui hâbi-bi-bu hâbi-bi-buim hâbi-bi-buin hâbi-bi-bun گذشته استمراری bo-koerd-em bo-koerd-i bo-koerd bo-koerd-im bo-koerd-in bo-koerd-en گذشته در حال انجام dâštem-bokoerdem dâšti-bokoerdi dâšt-bokoerd dâštim-bokoerdim dâštin-bokoerdim dâšten-bokoerden حال ساده/آینده bumbe bundi bunde bundim bundin bunden حال در حال انجام darem-bumbe dari-bundi dare-bund darim-bundim darin-bundin daren-bunden حال التزامی hâbuem hâbui hâbue hâbuim hâbuin hâbuen آینده xâmbe hâbuem xândi hâbui xând hâbue xâmdim hâbuim xândin hâbuin xânden hâbuen
در گویش کتولی صفت ملکی به دو صورت می آید.[۲۳]
ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع ملکی، کتولی em et eš mon ton šon
صورتش dim-eš پدرشان piyar-ešon
فارسی معیار گویش کتولی برادرم کنارم هست meni berâr palu-em dare او صورتش را شست vi dim-eš re bašušte
ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع ملکی، کتولی meni teni uni mâni šemâni unâni
برادرم meni berâr پدرت teni piyar
فارسی معیار گویش کتولی برادرم کار کرد meni berâr kâr hâkoerde غدا بده بچه ات بخورد qezâ hâde teni vače boxoere
شماری از افعال کتولی و مقایسه آن با گویش ساروی، چالوسی و فارسی:[۲۴]
گویش کتولی گویش ساری گویش چالوس فارسی gonden/goend gânne/gonne gonne می‌گویند hâkoerdem hâkârdeme/hâkordeme hâkordeme کردم hâkoerde koerdem kordeme/kondeseme kordeme/komame می‌کردم kom/komb/kombe kâmbe/kombe kome می‌کنم koend kânde/konde kone می‌کند hâkoen hâkân/hâkon hâkon بکن našo koerdem našime/naši bom našime/našemame نمی‌رفتم noardam/našim našime našime/našiyame نرفتم boardam bordeme boardeme رفتم našom/našomb/našombe našombe našeme نمی‌روم našondi našoni našeni نمی‌روی vinamb vimbe vime می‌بینم baxšend baxšende baxšene می‌بخشد biâmioim biâmome bimâme آمدم vayelam biyelem belem بگذارم beniš heniš beniš بشین badiyen badine badine/badiyane دیدند bait baite baite/haite گرفت nened nene nene نمی‌آید baxšendi baxšendi baxšeni می‌بخشید davue dave davu باشد hâbiem bavime/baime baveme/bavume شدم bumbe/bumb vumbe/bumbe vume/bume شدم dari dari dari هستی
شماری از واژه‌های کتولی و مقایسه آن با گویش ساروی، چالوسی و فارسی:[۲۵]
گویش کتولی گویش ساری گویش چالوس فارسی piyar piyer piyar پدر mâr mâr mâr مادر peser rikâ/peser rikâ/pesar پسر doxter/deter kijâ/deter kijâ/detar دختر berâr berâr berâr برادر xoer xâxer xâxor خواهر vače vače vače بچه kote kote kote کودک kondes kondes kones ازگیل dâr dâr dâr درخت telâ telâ telâ خروس morqâne merqâne morqâne تخم مرغ gat/pille gat gat بزرگ vâri vâri vâre/jur مانند dele dele dele داخل az je/jâ/de/das je/az/das از
جستارهای وابسته [ ویرایش ] ↑ [https://iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation = The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi) ↑ واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی ، سال 1377، جلد اول، ص 31 ↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳ ). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول . ضیاء میردیلمی = ۱۰. ↑ وحیدفر، سعید (۱۴۰۱ ). «فعل در گویش کتولی» (PDF) . زبان‌ها و گویش‌های ایرانی . ۷ (۱): ۲۶۵ . ↑ بی‌جن‌خان، محمود (۱۳۹۶ ). «تبیین وجود واکۀ /ɔ/ در گویش کتولی» . ویژه نامه نامه فرهنگستان (زبان ها و گویش های ایرانی) خرداد 1396 (۷): ۱۴۶ . ↑ «ترانه های کتول، مطلوب اهل هنر و مایه جذب بیگانه با آن، است=» .[پیوند مرده ↑ نصراشرفی، جهانگیر؛ صمدی، حسین (۱۳۷۷ ). واژه‌نامه بزرگ تبری . نشر خانه سبز. ص. ۳۱ . ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸ ). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان . ۱ (۱): ۴۱۲ . ↑ [https://iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation = The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi) ↑ «زبان و گویش کتولی» . اداره کل میراث فرهنگ گردشگری و صنایع دستی استان گلستان.[پیوند مرده ↑ واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی ، سال 1377، جلد اول، ص 31 ↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳ ). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول . ضیاء میردیلمی = ۱۴۸. ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸ ). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان . ۱ (۱): ۴۱۶ . ↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳ ). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول . ضیاء میردیلمی = ۱۴۸. ↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳ ). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول . ضیاء میردیلمی = ۱۴۸. ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸ ). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان . ۱ (۱): ۴۱۷–۴۲۱ . ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸ ). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان . ۱ (۱): ۴۱۷–۴۲۱ . ↑ وحیدفر، سعید (۱۴۰۱ ). «فعل در گویش کتولی» (PDF) . زبان‌ها و گویش‌های ایرانی . ۷ (۱): ۲۷۲ . ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸ ). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان . ۱ (۱): ۴۱۷–۴۲۱ . ↑ وحیدفر، سعید (۱۴۰۱ ). «فعل در گویش کتولی» (PDF) . زبان‌ها و گویش‌های ایرانی . ۷ (۱): ۲۶۵ . ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸ ). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان . ۱ (۱): ۴۱۷–۴۲۱ . ↑ وحیدفر، سعید (۱۴۰۱ ). «فعل در گویش کتولی» (PDF) . زبان‌ها و گویش‌های ایرانی . ۷ (۱): ۲۸۳ . ↑ شکی، حسین (۱۳۹۸ ). «گویش کتولی». دانشنامه گلستان . ۱ (۱): ۴۱۶ . ↑ حسین شکی، دانشنامه گلستان، گویش کتولی ، ۴۱۶ .↑ میردیلمی، ضیاء (۱۳۷۳ ). تاریخ کتول شامل: تاریخچه و اسناد تاریخی علی‌آباد کتول . ضیاء میردیلمی = ۱۸۲. پیوند به بیرون [ ویرایش ] معنای مازندران
باستان
میانه
نو
واژگان خوابیده زبان‌های منقرضشده را نشان میدهند.
مازندرانی شرقی
مازندرانی مرکزی
مازندرانی غربی
گویش‌های فارسی-مازندرانی
French
Deutsch
