Anton de Kom

Anton de Kom
De Kom (ca. 1924)
Algemene informatie
Bijnaam Anton
Volledige naam Cornelis Gerhard Anton de Kom
Pseudoniem(en) Adekom
Ook bekend als Papa De Kom
Geboren 22 februari 1898
Geboorteplaats Paramaribo
Overleden 24 april 1945
Overlijdensplaats Kamp Sandbostel (Neuengamme)
Land Vlag van Suriname Suriname
Vlag van Nederland Nederland
Beroep schrijver, nationalist en verzetsstrijder
Werk
Jaren actief ca. 1933 - 1944
Genre Historie, politiek, essays
Thema's Kolonie Suriname, anti-kolonialisme
Bekende werken Wij slaven van Suriname
Uitgeverij Contact
Onderscheidingen Verzetsherdenkingskruis (1982)
Dbnl-profiel
Canon van Nederland
Portaal  Portaalicoon   Suriname
Literatuur
Tweede Wereldoorlog
Beeld van Anton de Kom in Paramaribo

Cornelis Gerhard Anton de Kom (Paramaribo, 22 februari 1898 – Kamp Sandbostel (Neuengamme), 24 april 1945) was een Surinaamse anti-koloniale schrijver en nationalist. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij verzetsstrijder in Nederland.

Leven tot 1939[bewerken | brontekst bewerken]

De Kom werd geboren aan de Pontewerfstraat (later naar hem genoemd als de Anton de Komstraat)[1] als zoon van de boer Adolf Damon de Kom en Judith Jacoba Dulder. Zijn vader was nog geboren in slavernij en behoorde toe aan de slavenmacht van plantage Molhoop, in eigendom toebehorend aan Hendrik Jan Veldwijk. Zijn naam is waarschijnlijk afgeleid van een plantage-eigenaar Mok.[2] Zijn moeder kwam uit een familie die in 1841 werd vrijgekocht[3][4] en had een winkel.[5]

De Kom volgde de lagere school en de Mulo, en haalde het diploma boekhouden. Hij werkte bij de Balata Compagnieën Suriname en Guyana. Op 29 juli 1920 nam hij ontslag en verhuisde naar Haïti, waar hij ging werken bij de Societé Commerciale Hollandaise Transatlantique. Eind 1920 vertrok hij naar Nederland. Hij deed een jaar vrijwillig dienst bij de Huzaren.[6][7] In 1922 ging hij bij een adviesbureau in Den Haag werken. Daar werd hij een jaar later wegens een reorganisatie ontslagen, waarna hij vertegenwoordiger in koffie, thee en tabak werd voor de Haagse koffiebranderij Reuser en Smulders. Hier leerde hij Petronella (Nel) Borsboom kennen, zijn latere echtgenote. Naast zijn werk was hij in tal van linkse organisaties actief, onder meer bij nationalistische organisaties van Indische studenten[8], en bij Links Richten. In deze periode begon Anton de Kom met het schrijven van Wij slaven van Suriname. De eerste versie hiervan was in 1931 gereed.[9] Tot een publicatie kwam het echter niet, omdat De Kom vanwege de gezondheidstoestand van zijn moeder terugging naar Suriname.[10]

De Kom vertrok op 20 december 1932 met zijn gezin naar Suriname, waar hij op 4 januari 1933 aankwam. Vanaf dat moment werd hij door het koloniale gezag scherp in de gaten gehouden. Hij vestigde een adviesbureau op het erf van het huis van zijn ouders, waar hij arbeiders adviseerde over hun rechten.[11] Op 1 februari werd hij gearresteerd terwijl hij met een grote groep aanhangers op weg was naar gouverneur A.A.L. Rutgers. Op beschuldiging van een revolutiepoging werd De Kom diezelfde dag in Fort Zeelandia gevangen gezet.[7] Zowel op 3 februari als een dag daarna verzamelden zijn aanhangers zich voor het kantoor van de procureur-generaal, om vrijlating van De Kom te eisen. Op dinsdag 7 februari kwam een grote menigte bijeen op het Gouvernementsplein (later Oranjeplein en tegenwoordig het Onafhankelijkheidsplein). Het gerucht ging dat De Kom zou worden vrijgelaten. Toen de menigte het plein niet wilde verlaten opende de politie het vuur. Er vielen twee doden en dertig gewonden. Deze dag staat sindsdien bekend als Zwarte Dinsdag.[12][13]

Zwarte Dinsdag in Paramaribo, 7 februari 1933

Op 10 mei werd De Kom op een schip naar Nederland gezet. Hij had weinig keuze; nog maandenlang vastzitten zonder vorm van proces, of met zijn gezin weer terugkeren naar Nederland. De zaak van Anton de Kom zorgde in die tijd voor opschudding in de politiek en de media. Anton de Kom werd hierbij voornamelijk gezien als onruststoker.[14][15] Ook media die kritisch was op de regering volgde de situatie van Anton de Kom. Zo werd hij op de dag van zijn terugkomst geïnterviewd door de Tribune[16] en werd over Anton de Kom geschreven in De Banier van Waarheid en Recht. Jaargangen waarin artikelen over Anton de Kom stonden waren in familiebezit en zijn door zijn familie aan het literatuurmuseum geschonken. Anton de Kom las deze kranten en artikelen over hem zijn door hem gemarkeerd.[17]

Anton de Kom vond in Nederland geen regulier werk en schreef verder aan zijn boek Wij slaven van Suriname. Op 25 juni 1933 vond in Utrecht het Anti-Fascisme congres plaats. Anton de Kom was een van de sprekers op het congres. Hij sprak over kolonialisme en fascisme en refereerde naar zijn boek Wij slaven van Suriname.[18][19] Het jaar daarop, in 1934, verscheen Wij Slaven van Suriname, in gecensureerde vorm.[20] In 1939 had hij een inzinking en werd hij 3 maanden opgenomen in de Ramaerkliniek in Den Haag vanwege zijn woedeaanvallen.[21] Karin Amatmoekrim schreef over die periode in haar roman De man van veel (2013).[22] De Kom deed mee aan werklozenacties en werd in 1939 ingezet bij de Werkverschaffing. Voor de oorlog hield hij op communistische bijeenkomsten lezingen over het kolonialisme; hij had regelmatig contact met de Haagse communistische auteur Nico Wijnen.

De Kom als verzetsstrijder[bewerken | brontekst bewerken]

Na de Duitse inval in 1940, sloot De Kom zich aan bij het communistisch georiënteerde Nederlands verzet. Hij schreef op verzoek van Nico Wijnen artikelen voor het communistische verzetsblad De Vonk en later voor het Revolutionair Socialistische blad met dezelfde naam, waarvan hij een van de oprichters, de schrijver Jef Last kende.

Op 7 augustus 1944 werd hij gearresteerd voor de deur van zijn woning aan de Johannes Camphuysstraat 296 in het Haagse Bezuidenhout. Hij werd gevangengezet in de gevangenis van Scheveningen (Oranjehotel)[23], en werd diezelfde maand overgeplaatst naar Kamp Vught. Begin september 1944 kwam hij in Sachsenhausen terecht, waar hij moest werken voor de Heinkel vliegtuigfabriek.

Overlijden[bewerken | brontekst bewerken]

De Kom en zijn vrouw Nel Borsboom (1926)

De Kom overleed op 24 april 1945 aan tuberculose in Kamp Sandbostel bij Bremervörde, een zogeheten buitenkamp van concentratiekamp Neuengamme. Hij werd begraven in een massagraf.

Na de Tweede Wereldoorlog raakte hij in vergetelheid, maar hij werd in de jaren 1960 herontdekt en omarmd door onder andere Surinaamse studenten die in Nederland studeerden.[24]

Pas in 1960 werden zijn stoffelijke resten gevonden en overgebracht naar Nederland. Ze zijn bijgezet op de erebegraafplaats te Loenen.[25] Postuum werd hem in 1982 het Verzetsherdenkingskruis toegekend.

De Kom was gehuwd met Petronella Borsboom. Het echtpaar had vier kinderen. Hun zoon Cees de Kom woont in Suriname. Judith de Kom kreeg bekendheid als voordrachtskunstenares. Hun kleinzoon is de dichter en psychiater Antoine de Kom.[26]

De Koms geschriften[bewerken | brontekst bewerken]

Manuscript Ik haat het alledaagse zwoegen (1942)
(Uit de collectie van het Literatuurmuseum)

Van De Koms werken is veel verdwenen. Zijn belangrijkste werk is een historisch essay dat voor de nationale bewustwording van Surinamers van groot belang is geweest: Wij slaven van Suriname (1934). Van zijn ongepubliceerde roman Ons bloed is rood verschenen fragmenten (De vergadering en een later fragment) in het tijdschrift Buiten de Perken (1965, nrs. 50 en 54) naar aanleiding van de bewering van Jef Last in Het Vaderland dat híj de eigenlijke schrijver was - wat tot een heftige controverse leidde. Later verscheen een fragment in het tijdschrift Adek (1983, nr. 5), van het filmscript Tjiboe is een stuk opgenomen in de bloemlezing Verhalen van Surinaamse schrijvers (1989). In 1969 verschenen gedichten onder de titel Strijden ga ik (Stichting tot behoud en stimulatie van Surinaamse Kunst, Kultuur en Wetenschap). Zijn politieke geschriften en toespraken werden aangekondigd onder de titel A. De Kom spreekt door het Anton de Kom/Abraham Behr-Instituut, maar die uitgave is nooit verschenen.

Eind 2008 zorgde de Vereniging Ons Suriname ervoor dat een groot aantal literaire manuscripten boven water kwam. In de jaren zestig waren ze in leen gegeven aan Surinaamse studenten in Leiden en sindsdien spoorloos verdwenen. Het ging om enkele versies van het filmscenario Tjiboe, om delen van twee romans (Ons bloed is rood en Om een hap rijst).

Op 24 februari 2009 vond de overdracht plaats van het literaire archief van Anton de Kom - door zijn kinderen Ad en Judith - aan prof.dr. Michiel van Kempen van de Universiteit van Amsterdam. Het archief, dat ook de handschriften van De Koms gedichten bevat, werd beschikbaar gesteld voor onderzoekers middels digitalisering. Dit archief is overgedragen aan het Nederlands Letterkundig Museum in Den Haag.

In 2022 verscheen Anangsieh Tories, een bundel verhalen over de spin Anansi. De verhalen waren door De Kom in schriften opgetekend en werden door hem voor het slapengaan van zijn kinderen voorgelezen. De schriften zijn onderdeel van de collectie van het Literatuurmuseum.[27]

In 2022 verscheen bij de Amsterdam University Press ook een editie in de reeks Tekst in context, waarmee het boek beschikbaar kwam in een reeks bestemd voor de hogere klassen van het voortgezet onderwijs, en waardoor de tekst dus uitkwam in een reeks groten van de Nederlandse letteren als Hooft, Vondel en Multatuli. De full-color uitgave werd verzorgd door Henna Goudzand Nahar en Michiel van Kempen en bevat uitvoerige commentaren op het leven van De Kom en op allerlei aspecten van de tekst, alsook uitvoerige literatuurverwijzingen en didactische vragen en opdrachten, met een afzonderlijke docentenhandleiding.

Canon van Nederland[bewerken | brontekst bewerken]

Op 22 juni 2020 werd de persoon Anton de Kom toegevoegd aan de Canon van Nederland, een overzicht van onderwerpen die iedere Nederlander over de Nederlandse geschiedenis zou moeten weten. In het kader daarvan schilderde Hedy Tjin de Muurschildering Anton de Kom aan het Anton de Komplein in Amsterdam.[28]

Muurschildering Anton de Kom

In dezelfde zomer schilderde Tjin samen met Dewy Elsinga de muurschildering De muur van Surinaamse en zwarte helden naast de ingang van het Hugo Olijfveldhuis, waar The Black Archives en Vereniging Ons Suriname gevestigd zijn. Op de muurschildering zijn, naast De Kom, de Surinaamse en zwarte helden Perez Jong Loy, Cindy Kerseborn, Sophie Redmond en Hugo Kooks afgebeeld.[29] Deze muurschildering werd op 3 december 2020 beklad met witte verf en stickers met de tekst Roetveeg Piet = Genocide.[30]

Excuses en leerstoel (2023)[bewerken | brontekst bewerken]

Op 19 juni 2023 bood Wopke Hoekstra, de minister van Buitenlandse Zaken, officieel excuses aan aan de nazaten van Anton de Kom namens het kabinet. Daar waren onder andere de twee nog levende kinderen van De Kom, Ad (96 jaar oud) en Judith (92 jaar oud) bij aanwezig.[31][32] Daarnaast werd aangekondigd dat er vanaf september 2023 een Anton de Kom-leerstoel wordt ingesteld aan de Vrije Universiteit (Amsterdam).[31][32]

Eerbetoon[bewerken | brontekst bewerken]

In 1985 werd bij het geboortehuis van Anton de Kom aan de Anton de Komstraat (voorheen Pontewerfstraat) in Paramaribo een monument onthuld met de tekst Sranang mijn vaderland eenmaal hoop ik u weer te zien op de dag waarop alle ellende uit u weggewist zal zijn (foto uit 2016).[33]

Anton de Kom kreeg een aantal eerbetonen op zijn naam: Een incompleet overzicht:

  • Monument voor Anton de Kom, Amsterdam-Zuidoost (beeld: Jikke van Loon), foto:2007
    Monument voor Anton de Kom, Amsterdam-Zuidoost (beeld: Jikke van Loon), foto:2007
  • Anton de Komplein, Amsterdam-Zuidoost
    Anton de Komplein, Amsterdam-Zuidoost
  • Naambordje van de Anton de Komstraat in Paramaribo
    Naambordje van de Anton de Komstraat in Paramaribo
  • Gedenksteen van Anton de Kom in de Nieuwe Kerk in Amsterdam
    Gedenksteen van Anton de Kom in de Nieuwe Kerk in Amsterdam

Publicaties[bewerken | brontekst bewerken]

  • Wij slaven van Suriname (eerste uitgave 1934, [40]eerste ongecensureerde uitgave 1971), 10e druk, 2003, met een voorwoord van John Jansen van Galen en een extra voorwoord van Mildred Caprino, RVU i.s.m. Uitgeverij Contact, ISBN 90-254-9605-9, 16e druk, 2020, met inleidingen van Tessa Leuwsha, Duco van Oostrum en Mitchell Esajas, Uitgeverij Atlas/Contact, ISBN 978-90-450-4109-4.
    • Wij slaven van Suriname, in makkelijke taal, bewerking in eenvouding Nederlands: Jet Doedel; Amsterdam, Uitgeverij eenvoudig communiceren, 2018.
    • Een editie voor het onderwijs kwam uit in 2022 in de reeks Tekst in context, bezorgd door Henna Goudzand Nahar en Michiel van Kempen.
  • Strijden ga ik (1969). Paramaribo, Stichting tot behoud en stimulatie van Surinaamse Kunst, Kultuur en Wetenschap.
  • Gedichten en teksten van Anton de Kom. Utrecht, Surinaams Volkscultureel Assemblee, 1981
  • Anangsieh tories. Verhalen van de spin uit Suriname. Geïllustreerd door Brian Elstak. Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam, 2022. ISBN 978-90-450-4588-7
  • Vandaag vrij, altijd vrij. De gedichten. Voorwoord door Babs Gons. Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam, 2023. ISBN 9789025474737

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

  • Boots, Alice en Woortman, Rob: Anton de Kom. Biografie, Amsterdam/Antwerpen 2009, Uitgeverij Contact ISBN 978-90-254-3248-5
  • Bruijning, C.F.A. en Voorhoeve, J. (hoofdredactie): Encyclopedie van Suriname, Amsterdam/Brussel 1977, Uitgever Elsevier, blz. 489 (over de couppoging van Simon Sanches in 1947)
  • Ten Hove, Okke & Heinrich Helstone: Suriname en de Nederlandse Antillen: Vrijverklaarde slaven (Emancipatie 1863). Database ondergebracht bij het Nationaal Archief in Den Haag
  • A. de Kom zijn strijd en ideeën. Samengesteld door het Anton de Kom/Abraham Behr Instituut, Amsterdam 1989, Sranan Buku
  • Over zijn letterkundige werk: Van Kempen, Michiel: Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Breda 2003, De Geus, deel II, pp. 435, 480-481, 599-605.
  • Van Kempen, Michiel: 'Menschen zijn er nauwelijks om van deze schoonheid te genieten; Anton de Koms "Ons bloed is rood" als bron van literariteit.' In: Oso, tijdschrift voor Surinamistiek en het Caraïbisch gebied, jrg. 29 (2010), nr. 1, pp. 74-88.
  • Van Lier, Rudolf: Samenleving in een grensgebied. Een sociaal-historische studie van Suriname, Deventer 1971, Van Loghum Slaterus, pp. 278–282.
  • Op 24 april 2006 werd er een biografische documentaire over De Kom uitgezonden onder de titel Wij slaven van Suriname op Nederland 3.
  • Het Amsterdamse Stadsdeel-Zuidoost maakte een lespakket met dvd over Anton de Kom in 2009.
  • Ida Does, journaliste en documentairemaker, maakte in 2012 de documentaire Vrede, herinneringen aan Anton de Kom, over het leven van Anton de Kom, verteld door zijn kinderen, inmiddels tachtigers. De film werd op het Trinidad & Tobago Festival 2012 uitgeroepen tot beste korte film.
  • Amatmoekrim, Karin: De man van veel, Amsterdam 2013, Uitgeverij Prometheus, ISBN 9789044621266, roman, waargebeurd.[22]

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Zie de categorie Anton de Kom van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Anton_de_Kom&oldid=67395464"