Joris Ivens

Joris Ivens
	Joris Ivens op de set van De Onvergetelijken in 1971
Volledige naam	George Henri Anton
Geboren	Nijmegen, 18 november 1898
Overleden	Parijs, 28 juni 1989
Geboorteland	Nederland
Beroep	Filmregisseur
Films	o.m. De Brug, Regen, The Spanish earth, The 400 million, Indonesia calling
Onderscheidingen
Gouden Kalf cultuurprijs	1985
	(en) IMDb-profiel
	(nl) Moviemeter-profiel
	(mul) TMDB-profiel
Portaal	Film

George Henri Anton (Joris) Ivens (Nijmegen, 18 november 1898 – Parijs, 28 juni 1989) was een Nederlands filmregisseur en filmmaker, met name gericht op documentaires. Hij behoort naast Paul Verhoeven, Johan van der Keuken en Bert Haanstra tot de internationaal bekende Nederlandse filmmakers. In eigen land raakte hij onder meer omstreden vanwege zijn film ter ondersteuning van de Indonesische onafhankelijkheidsbeweging. Ivens was de zoon van Kees Ivens en kleinzoon van Wilhelm Ivens.

Bekendheid[bewerken | brontekst bewerken]

Ivens werd bekend met avant-garde documentaires als De brug (1928) (over De Hef in Rotterdam), Regen (1929) en Zuiderzee (1930), waarin hij experimenteerde met bewegingen en ritmes. Hij behoorde tot de voormannen van de internationale filmavant-garde van die jaren. Later raakte hij steeds meer geïnteresseerd in sociale kwesties en werd hij overtuigd communist. Zo was Ivens onder andere betrokken bij de Vereeniging van Arbeiders-Fotografen, waarvoor hij arbeiders schoolde in de fotografie, om zo misstanden te kunnen vastleggen ten behoeve van de strijd tegen het kapitalisme. Ook kon hij fotomateriaal ter beschikking stellen, afkomstig uit de fotozaak van zijn vader. Ivens maakte onder meer films over een mijnwerkersstaking in België (Borinage, 1934), over de Spaanse Burgeroorlog (The Spanish Earth, 1937) en over de strijd die China voerde tegen de Japanse bezetting (De vierhonderd miljoen, 1939). Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakte hij diverse films in de Verenigde Staten, waaronder Power and the Land (1941) voor het Amerikaanse ministerie van landbouw en Action Stations! (1943) voor de Canadese marine.

Controverses[bewerken | brontekst bewerken]

Ivens heeft zijn talent meerdere malen in dienst gesteld van communistische dictaturen. In 1931 vertrok hij naar de Sovjet-Unie om voor het bewind van Stalin de propagandafilm Het lied van de helden te maken, over de bouw van de nieuwe stad Magnitogorsk in de Oeral. Deze stad werd voor een belangrijk deel gebouwd door Goelag dwangarbeiders, veelal slachtoffers van Stalins collectivisering van de landbouw (die gericht was tegen de boeren). Ivens richtte zijn camera liever selectief op de duizenden Komsomol-vrijwilligers en partijleden die eveneens in Magnitogorsk werkten. De dwangarbeiders zou hij later vergelijken met 'onkruid'.^[1]^[2] Ook het maoïstische China heeft Ivens gediend; in 1976 voltooide hij Hoe Yukong de bergen verzette, een film waarin Mao's Culturele Revolutie wordt verheerlijkt.

Ivens kreeg een conflict met de regering van Nederland, toen hij in Australië een film maakte ter ondersteuning van de onafhankelijkheidsbeweging in het toenmalige Nederlands-Indië. Bij terugkeer uit Australië in februari 1947 kreeg Ivens diverse aanbiedingen, waaronder een aanbod van het ministerie van Kunsten en Wetenschappen om de Nederlandse filmindustrie weer op te zetten. Ivens wees deze aanbiedingen af en vertrok in 1947 naar het toen nog niet communistische Praag.^[3] Het was Den Haag daarnaast een doorn in het oog dat Ivens van 1947 tot 1956 onafgebroken voor Oost-Europese dictaturen werkte. Dit en zijn aanvaring met de koloniale autoriteiten bij het maken van de film Indonesia calling leidde ertoe dat hij van 1948 tot 1957 verplicht werd elke drie of vier maanden zijn paspoort opnieuw te laten verlengen. Daarvoor heeft de Nederlandse staat in 1985 zijn verontschuldigingen aangeboden.

Filmografie[bewerken | brontekst bewerken]

1912 - 1949

De Wigwam (1912, remake 1931)
Études des mouvements à Paris (1927)
De Brug (1928)
Regen (1929 met Mannus Franken)
- idem met muziek Lou Lichtveld (1932)
- idem met muziek Hanns Eisler (1941)
- idem met muziek Lou Lichtveld (2002)
Branding (1929)
Ik-film (1929)
Schaatsenrijden (1929)
Arm Drenthe (1929)
Heien (1929)
Wij Bouwen (1930 met Jan Hin)
Van Strijd, Jeugd en Arbeid (1930)
Zuiderzee (1930)
VVVC Journaals (1930)
Breken en bouwen (1930)
Donogoo Tonga (1931)
Philips-Radio (1931)
Creosoot (1932)
Komsomol (1933)
Nieuwe Gronden (1933)
- idem met muziek Hanns Eisler (2005)
Ellende in de Borinage (1934)
Saarabstimmung und Sowjetunion (1934)
Kämpfer (1936)
The Russian School in New York (1936)
The Spanish Earth (1937)
The Four Hundred Million (1939)
New Frontiers (1940)
Power and the Land (1940)
Oil for Aladdin's Lamp (1941)
Our Russian Front (1941)
Action Stations! (1943)
Know your Enemy: Japan (1945)
The Story of GI Joe (1945)
Indonesia Calling (1946)
The First Years (1949)

1951 - 1988

Pokój Zwyciezy Swiat (1951)
Freundschaft Siegt (1952)
Vredeskoers Warschau-Berlijn-Praag (1952)
Das Lied der Ströme (1954, met muziek van Dmitri Sjostakovitsj)
Eenheid (1954, met muziek van Dmitri Sjostakovitsj)
Mein Kind (1955)
Les Aventures de Till l'Espiègle (1956)
Die Windrose (1957)
La Seine a rencontré Paris (1957)
Before Spring (1958)
Six Hundred Million With You (1958)
L'Italia non è un paese povero (1960)^[4]
Demain a Nanguila (1960)
Carnet de Viaje (1961)
Pueblo Armado (1961)
Chagall (1962)
...À Valparaiso (1963)
Le Petit Chapiteau (1963)
Le Train de la Victoire 1964)
Aah...Tamara (1965)
Pour le Mistral (1965)
Le Ciel, la Terre (1966)
Rotterdam Europoort (1966)
Loin du Vietnam (1967)
Le 17e parallèle: La guerre du peuple (1968)
Le Peuple et ses Fusils (1970)
Rencontre avec le President Ho Chi Minh (1970)
De Onvergetelijken (1971)
La Pharmacie No. 3: Shanghai (1976, deel van Comment Yukong deplaça les Montagnes (1976))
Une Histoire de Ballon (1976, deel van Comment Yukong deplaça les Montagnes (1976))
Comment Yukong deplaça les Montagnes (1976, 12 delen, speelduur 763 minuten)
Les Kazaks - Minorité Nationale - Sinkiang (1977)
Les Ouigours - Minorité Nationale - Sinkiang (1977)
Commémoration à Paris de la Mort de la Mao Ze-Dong (Journal) (1979)
Hâvre (1986)
Une Histoire de Vent (1988)

Bijzonderheden[bewerken | brontekst bewerken]

Joris Ivens was getrouwd met Marceline Loridan-Ivens, een Frans filmmaker.^[5]
In 1968 ontving Ivens de Internationale Lenin-Vredesprijs, toegekend door de Sovjet-Unie.
In 1969 ontving hij de Penning van de Leuve van de Rotterdamse Kunststichting.
In 1988 werd Ivens het ereburgerschap van de gemeente Nijmegen toegekend en werd een plein in zijn geboorteplaats naar hem vernoemd; het Joris Ivensplein waarop in 1990 het Joris Ivensmonument van Bas Maters onthuld werd.
Tot 2009 werd jaarlijks op het documentairefestival IDFA de Joris Ivens Award uitgereikt. Daarna veranderde de naam van de prijs in VPRO IDFA Award
In 2007 schreef Oscar van Dillen muziek bij de film De Hef, het String Quartet 2.
In mei 2010 is in het westen van Parijs een twaalf meter hoog standbeeld voor Ivens onthuld. Het beeld van Bryan McCormack toont een naakte man met een wereldbol in zijn handen en twee bewegende lange vleugels.

Werk in openbare collecties (selectie)[bewerken | brontekst bewerken]

Rijksmuseum Amsterdam^[6]

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Zie de categorie Joris Ivens van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen

Hans Schoots, Gevaarlijk leven, een biografie van Joris Ivens. Uitgeverij Jan Mets, Amsterdam 1995, ISBN 90-5330-162-3
André Stufkens e.a., Rondom Joris Ivens, wereldcineast. Nijmegen 1989.
Joris Ivens en Robert Destanque, Aan welke kant en in welk heelal (dit zijn de memoires van Ivens). Amsterdam 1983.
André Stufkens, '“Materiële dingen weten op te geven om het ideële te bereiken”: Joris Ivens’ Nijmegen en Jan Toorop, Charley Toorop, Pyke Koch en Henri Pieck', Desipientia: Zin & Waan, Jaargang 12, nr. 1 (April 2005), pp. 20-27.
Joris Ivens, Wereldcineast. DVD 1, 1912/1933. DVD 2, 1934/1940. DVD 3, 1946/1966. DVD 4, 1968/1976. DVD 5, 1980/1988. Europese Stichting Joris Ivens. [Chicago] : Facets Multimedia [U.S. distributor], ©2008. Berlin : Absolut MEDIEN, ©2009

Noten

↑ Joris Ivens en Robert Destanque, Aan welke kant en in welk heelal, De geschiedenis van een leven, DNBL (2008), Citaat op pagina 107: "Ik vervloekte ze (koelakken in de Goelag van Magnitogorsk) ook weleens, zoals je onkruid in je tuin vervloekt. Volgens de mensen in Moskou waren ze daar om het socialisme te ‘leren’, in werkelijkheid zonnen ze slechts op middelen om het te vernietigen."
↑ Magnitogorsk, jeugd van de hoogovens, Pieter Jan Smit (1996; documentaire)
↑ Hans Schoots (1995), Gevaarlijk leven. Een biografie van Joris Ivens Amsterdam: Uitgeverij Jan Mets, p. 290
↑ (fr) w:fr:L'Italie n'est pas un pays pauvre, Frans wikipedia artikel over de film L'Italia non è un paese povero, documentaire uit 1960 over de Italiaanse chemische industrie. De Italiaanse openbare tv RAI wilde deze film niet uitzenden. (fr) w:fr:Quand l'Italie n'était pas un pays pauvre, documentaire uit 1997 over de censuur tegen de eerdere film.
↑ Filmmaker Marceline Loridan-Ivens (90) overleden, Christiaan Paauwe, nrc.nl, 19 september 2018. Gearchiveerd op 27 augustus 2023.
↑ Objecten in het Rijksmuseum

[1] Joris Ivens en Robert Destanque, Aan welke kant en in welk heelal, De geschiedenis van een leven, DNBL (2008), Citaat op pagina 107: "Ik vervloekte ze (koelakken in de Goelag van Magnitogorsk) ook weleens, zoals je onkruid in je tuin vervloekt. Volgens de mensen in Moskou waren ze daar om het socialisme te ‘leren’, in werkelijkheid zonnen ze slechts op middelen om het te vernietigen."

[2] Magnitogorsk, jeugd van de hoogovens, Pieter Jan Smit (1996; documentaire)

[3] Hans Schoots (1995), Gevaarlijk leven. Een biografie van Joris Ivens Amsterdam: Uitgeverij Jan Mets, p. 290

[4] (fr) w:fr:L'Italie n'est pas un pays pauvre, Frans wikipedia artikel over de film L'Italia non è un paese povero, documentaire uit 1960 over de Italiaanse chemische industrie. De Italiaanse openbare tv RAI wilde deze film niet uitzenden. (fr) w:fr:Quand l'Italie n'était pas un pays pauvre, documentaire uit 1997 over de censuur tegen de eerdere film.

[5] Filmmaker Marceline Loridan-Ivens (90) overleden, Christiaan Paauwe, nrc.nl, 19 september 2018. Gearchiveerd op 27 augustus 2023.

[6] Objecten in het Rijksmuseum

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]