Żelu Żelew – Wikipedia, wolna encyklopedia

Żelu Żelew
Желю Желев
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 marca 1935
Weselinowo

Data i miejsce śmierci

30 stycznia 2015
Sofia

Prezydent Bułgarii
Okres

od 1 sierpnia 1990
do 22 stycznia 1997

Przynależność polityczna

Związek Sił Demokratycznych

Wiceprezydent

Atanas Semerdżiew
(1990–1992)
Błaga Dimitrowa
(1992–1993)

Poprzednik

Nikołaj Todorow (p.o.)

Następca

Petyr Stojanow

Przewodniczący Związku Sił Demokratycznych
Okres

od 7 grudnia 1989
do 1 sierpnia 1990

Przynależność polityczna

Związek Sił Demokratycznych

Następca

Petyr Beron

podpis
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Zasługi RP Order 8 Września

Żelu Mitew Żelew, bułg. Желю Митев Желев (ur. 3 marca 1935 w Weselinowie[1], zm. 30 stycznia 2015[2] w Sofii) – bułgarski filozof i polityk, dysydent, założyciel Związku Sił Demokratycznych (SDS), w latach 1990–1997 prezydent Bułgarii.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

W 1958 ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie Sofijskim im. św. Klemensa z Ochrydy (1958). Był aktywistą bułgarskiego Komsomołu i członkiem Bułgarskiej Partii Komunistycznej. W latach 1961–1964 pracował na macierzystej uczelni. Został pozbawiony pracy i wykluczony z partii za krytykę dogmatów filozofii marksistowskiej, przez kilka lat pozostawał bez stałego zatrudnienia. W 1974 uzyskał stopień kandydata nauk. W 1975 podjął zatrudnienie w Instytucie Kultury, w latach 1977–1982 kierował jedną z sekcji[1]. W 1982 opublikował książkę Faszizmyt (język pol. Faszyzm), ukończoną już w 1967[3]. Kilka tygodni później władze zdecydowały o jej wycofaniu ze sprzedaży z powodu nasuwających się porównań z komunizmem, do tego czasu rozprowadzono jednak około 60% z dziesięciotysięcznego nakładu[3].

W 1988 był jednym ze współzałożycieli organizacji „Kłub za podkrepa na głasnostta i preustrojstwoto” (nawiązującej nazwą do radzieckiej pieriestrojki), wraz z nią działał na rzecz odsunięcia Todora Żiwkowa od władzy. W grudniu 1989 został przewodniczącym nowo powstałego Związku Sił Demokratycznych, zrzeszającego ugrupowania i ruchy opozycyjne. W 1990 został posłem do konstytuanty. Przewodniczył reprezentacji SDS w trakcie rozmów tzw. okrągłego stołu[1].

1 sierpnia 1990 parlament powołał go na urząd prezydenta Bułgarii[1]. W 1992 kandydował w pierwszych bezpośrednich wyborach prezydenckich w parze z Błagą Dimitrową jako kandydatką na wiceprezydenta. W pierwszej turze uzyskali około 44,7% głosów, zwyciężając w drugiej turze głosowania z poparciem 52,9% głosujących[4]. W 1993 doszło do konfliktu prezydenta z macierzystym ugrupowaniem na tle wspierania przez niego rządu Lubena Berowa. Z tego samego powodu w 1993 do dymisji podała się wiceprezydent Błaga Dimitrowa[5]. W 1996 nie uzyskał nominacji ze strony SDS i nie ubiegał się o reelekcję[1]. Pięcioletnią kadencję zakończył 22 stycznia 1997[6].

W 1997 wspierane przez niego ugrupowanie liberalne poniosło porażkę w wyborach parlamentarnych. Żelu Żelew założył własną fundację, działał też w Międzynarodówce Liberalnej. Przewodniczył think tankowi skupiającemu polityków z krajów bałkańskich[1].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Samodejnoto izkustwo w usłowijata na nauczno-techniczeskata rewolucija (1976)
  • Modałnite kategorii (1978)
  • Fiziczeskata kułtura i sporta w urbaniziranoto obsztestwo (1979)
  • Faszizmyt (1982, 1990)
  • Czowekyt i negowite licznosti (1991)
  • Rełacionna teorija za licznostta (1993)
  • Inteligencija i politika. Statii, eseta, reczi, interwjuta (1995)
  • Nowata wynszna politika na Byłgarija i NATO (1995)

Odznaczenia i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Otrzymał odznaczenia państwowe, w tym francuskie, hiszpańskie, portugalskie i wenezuelskie, odznaczony również Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1994)[7] oraz Orderem 8 Września (2010)[8]. Wyróżniony ośmioma doktoratami honoris causa przyznanymi przez uczelnie z siedmiu krajów.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f Желю Желев. personi.dir.bg. [dostęp 2017-04-10]. (bułg.).
  2. Bulgaria's first democratically-elected president Zhelev dies. reuters.com, 30 stycznia 2015. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).
  3. a b Bulgaria's Former President Zhelyu Zhelev Dies. novinite.com, 30 stycznia 2015. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).
  4. ПРЕЗИДЕНТСКИ ИЗБОРИ 1992. president.bg. [dostęp 2021-01-16]. (bułg.).
  5. Human rights in Bulgaria in 1993. bghelsinki.org. s. 1. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).
  6. Leaders of Bulgaria. zarate.eu. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).
  7. M.P. z 1994 r. nr 49, poz. 400
  8. Macedonia President: Bulgaria Leader in Recognizing Our Independence. novinite.com, 5 stycznia 2010. [dostęp 2024-03-22]. (ang.).