Żmigród – Wikipedia, wolna encyklopedia

Żmigród
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Panorama Żmigrodu (2021)
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	trzebnicki
Gmina	Żmigród
Aglomeracja	wrocławska
Prawa miejskie	1253
Burmistrz	Robert Lewandowski (od 2008)
Powierzchnia	9,49 km²
Wysokość	85 – 103[potrzebny przypis] m n.p.m.
Populacja (30.06.2023); • liczba ludności; • gęstość	; 6 205; 653,84 os./km²
Strefa numeracyjna	71
Kod pocztowy	55-140
Tablice rejestracyjne	DTR
	Położenie na mapie gminy Żmigród Żmigród
	Położenie na mapie Polski Żmigród
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Żmigród
	Położenie na mapie powiatu trzebnickiego Żmigród
	51°28′13″N 16°54′18″E/51,470278 16,905000
TERC (TERYT)	0220064
SIMC	0987503
	Urząd miejskipl. Wojska Polskiego 2-3; 55-140 Żmigród
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Żmigród (niem. Trachenberg, dawna polska nazwa: Straburek^[3] lub Stramburek^[4]) – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie trzebnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Żmigród, leży nad rzekami Baryczą i Sąsiecznicą.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 9,49 km²^[1] (579. miejsce w kraju).

Obszar miasta jest położony na wysokości od 85 do 103 m n.p.m.^{[potrzebny przypis]}

Żmigród historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego, obecnie jest jednym z miast aglomeracji wrocławskiej.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa miasta składa się z dwóch polskich słów żmija oraz gród i oznacza „gród żmij”^[5]. Wywód ten przedstawił śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o znaczeniu nazw na Śląsku wydanej w Bytomiu w 1896. Zanotował on nazwę miasta w polskim brzmieniu „Żmijgród” podając jej znaczenie „von żmija – Schlange und gród – Burg”^[5]. Pogląd ten podzielał również polski językoznawca Stanisław Rospond^[6]. Niektórzy utożsamiają nazwę żmija ze staropolskim określeniem smoka, którego wizerunek utrwalono w herbie miasta.

Pierwsze zanotowane nazwy miejscowości pochodzą z bulli wrocławskiej z 1155, gdzie jest mowa o villa super vadum Zunigrod^[7]. Nazwę Smigrod notowano również w łacińskim dokumencie z 1228. Konstanty Damrot podaje również dwie kolejne nazwy wynotowane ze średniowiecznych dokumentów gdzie miejscowość wymieniona jest w 1245 Zmigrod oraz z 1358 Smigrod^[5]. Niemcy początkowo zgermanizowali nazwę na „Schmiegrode”^[5], a później na „Trachenberg”. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Trachenberga^[8].

Niemcy wywodzili nazwę miasta od średnio-wysoko-niem. Trache, od którego pochodzi niem. Drache, oznaczające smoka + berg = góra (częste w niemieckich nazwach miejscowych), dosłownie przetłumaczyć można by na smoczą górę powołując się na nazwę Trachenberg z (1322).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Najstarsze źródła mówią o osadzie istniejącej w III okresie epoki brązu. Pierwsze wzmianki pojawiają się w bulli papieża Hadriana IV z 1155. Obecne miasto zostało ulokowane przez Henryka III Białego w 1253 nad brzegami Baryczy, w miejscu, gdzie brodem przekraczano rzekę (obecny Żmigródek). Nowa osada powstała, naprzeciw dawnej osady słowiańskiej Zunigrod. Gród został ufortyfikowany, otoczony solidną palisadą, wałem i fosą, zbudowano dwie bramy, które zlikwidowano dopiero w 1819. Od południa była to Brama Wrocławska, od północy Brama Polska. W latach 1294-1312 miasto było własnością księstwa głogowskiego, a następnie oleśnickiego. Po wygaśnięciu linii książąt oleśnickich w 1492 przeszło we władanie króla czeskiego Władysława Jagiellończyka, który dwa lata później sprzedał je z okolicznymi dobrami Zygmuntowi Kurzbachowi, powstał wówczas baronat żmigrodzki^[9].

W 1560 wzniesiono nowy zamek z wieżą, później modernizowany, który w czasie wojny trzydziestoletniej był kilkakrotnie oblegany. Od 1592 Żmigród należał do Schaffgotschów, od 1641 do Hatzfeldtów. W 1642 zamek został zdobyty przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Lennarta Torstenssona^[10]. Szwedzi władali zamkiem do 1650. W tym czasie rozbudowano zamek. Następna rozbudowa miała miejsce w latach 1655–1657 z inicjatywy ówczesnego właściciela Żmigrodu, Melchiora von Hatzfeldta. W 1691 wzniesiono nowe fortyfikacje.

W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Żmigrodu, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego^[11]. Miasto było niszczone przez wojny i pożary^[9].

W 1813 w barokowym pałacu Hatzfeldtów doszło do spotkania króla Prus Fryderyka Wilhelma III z cesarzem Rosji Aleksandrem I, podczas którego podpisano protokół trachenberski(inne języki) (żmigrodzki), którego celem było ostateczne pokonanie Napoleona Bonapartego^[12]^[10].

23 stycznia 1945 sowiecki XI Korpus Pancerny 4 Armii Pancernej gen. Dmitrija Leluszenki zdobył Żmigród broniony przez garnizon niemiecki. Miasto zostało zniszczone z wyjątkiem zamku, który został podpalony już po zakończeniu walk. Miasto zostało przyłączone do Polski, zaś jego dotychczasowa ludność wysiedlona do Niemiec.

W 1996 uruchomiono Tor doświadczalny Instytutu Kolejnictwa, na który wjeżdża się ze stacji Żmigród.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

W okresie PRL w mieście funkcjonowało szereg zakładów produkcyjnych w tym m.in. roszarnia lnu oraz filia wrocławskiego „Pafawagu”^[13]. Po transformacji ustrojowej część zakładów postawiona została w stan upadłości.

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Żmigród należy do Stowarzyszenia Gmin Turystycznych Wzgórz Trzebnickich i Doliny Baryczy, które promuje lokalne atrakcje i zachęca turystów do korzystania ze szlaków rowerowych, pensjonatów, restauracji, kąpielisk, basenów, łowisk wędkarskich i innych atrakcji turystycznych.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[14]:

ośrodek historyczny miasta
kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, z 1599, 1723 – XVIII w.
kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki fil. pw. św. Stanisława Kostki, ul. Rybacka 1, z lat 1854–1861
wieża mieszkalna – baszta, kamienna z 1560, 1642, zachowała się z dawnego założenia pozostałości zamku z XIV w. z herbami von Kurzbach i von Maltzahn nad wejściem oraz datą 1560^[15]
zespół pałacowy, z XVIII w., XIX w., ul. Parkowa:
- pałac Hatzfeldów, z lat 1656–1658, obecnie w ruinie
- park

inne zabytki:

wieża ciśnień
nadbarycki park z cennym starodrzewem
figura św. Jana Nepomucena
kapliczka
zabytkowe kamieniczki
kolumna Maryjna.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia Trójcy Świętej
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
- parafia św. Jerzego
Świadkowie Jehowy:
- zbór Żmigród z salą królestwa^[16]

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Żmigrodu w 2014 roku^[17].

Administracja[edytuj | edytuj kod]

Miasto należy do Związku Miast Polskich.

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Miasta i gminy partnerskie:

Bargteheide, Niemcy^[18]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-13] (pol.).
↑ Straburek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 379 .
↑ Wilh.W. Pokorny Wilh.W., AdamA. Tomaszewski AdamA., Mapa Polski, Lwów: Księgarnia Polska Bernarda Połonieckiego, 1921 .
↑ ^a ^b ^c ^d Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 188.
↑ Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 460.
↑ Henryk Łowmiański. Przemiany feudalne wsi polskiej do 1138 r.. „Przegląd Historyczny”. 1974 (tom 65 zesz. 3). s. 453. ISSN 0033-2186. (pol.).
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ ^a ^b JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 439 .
↑ ^a ^b Izabela Kaczyńska, Tomasz Kaczyński: Polska. Najciekawsze zamki. Warszawa: Sport i Turystyka, 2001, s. 59. ISBN 83-7200-871-X.
↑ DorotaD. Borowicz DorotaD., Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 33, ISBN 83-229-2569-7, OCLC 69318732 .
↑ Żmigród. Protokół trachenberski. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2012-02-16].
↑ Praca zbiorowa: Hasło Żmigród w: Mały przewodnik po Polsce. Warszawa: 1980, s. 353.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 181. [dostęp 2014-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
↑ Tablica nad wejściem do wieży.. [dostęp 2023-08-29]. (pol.).
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04] .
↑ Żmigród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ zmigrod.com.pl.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Historia Żmigrodu
Straburek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 379 .

[populacja-1] GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).

[populacja2023-2] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-13] (pol.).

[strab-3] Straburek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 379 .

[stram-4] Wilh.W. Pokorny Wilh.W., AdamA. Tomaszewski AdamA., Mapa Polski, Lwów: Księgarnia Polska Bernarda Połonieckiego, 1921 .

[Damrot-5] Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 188.

[etym-6] Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 460.

[zuni-7] Henryk Łowmiański. Przemiany feudalne wsi polskiej do 1138 r.. „Przegląd Historyczny”. 1974 (tom 65 zesz. 3). s. 453. ISSN 0033-2186. (pol.).

[8] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.

[dolnyslask-9] JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 439 .

[Kaczyńscy2001s59-10] Izabela Kaczyńska, Tomasz Kaczyński: Polska. Najciekawsze zamki. Warszawa: Sport i Turystyka, 2001, s. 59. ISBN 83-7200-871-X.

[borowicz-11] DorotaD. Borowicz DorotaD., Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 33, ISBN 83-229-2569-7, OCLC 69318732 .

[protokol-12] Żmigród. Protokół trachenberski. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2012-02-16].

[Przewodnik-13] Praca zbiorowa: Hasło Żmigród w: Mały przewodnik po Polsce. Warszawa: 1980, s. 353.

[zabytki-14] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 181. [dostęp 2014-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

[15] Tablica nad wejściem do wieży.. [dostęp 2023-08-29]. (pol.).

[s-16] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04] .

[populacja2016-17] Żmigród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[bargt-18] zmigrod.com.pl.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Wsie	Barkowo Borek Borzęcin Bychowo Chodlewo Dębno Dobrosławice Garbce Gatka Grądzik Kanclerzowice Karnice Kaszyce Milickie Kędzie Kliszkowice Korzeńsko Książęca Wieś Laskowa Łapczyce Morzęcino Niezgoda Osiek Powidzko Przedkowice Przywsie Radziądz Ruda Żmigrodzka Sanie Węglewo Żmigródek
Osady	Bukołowo Gola Góreczki Jamnik Nowe Domy Nowik Rogożowa Sieczków Stróże Szarlotka Szarzyna Żmigród
Osady leśne	Borek Łabuzki
Integralne części wsi	Barkówko Biedaszkowo Bukołowo Chodlewo-Leśnictwo Czarny Las Dąbki Dębno-Cegielnia Hucisko Kliszkowice Małe Łaźnica Niezgoda-Majątek Osiek Mały Ruda Żmigrodzka-Kolonia Sanie-Rybakówka Szydłów Wierzbina Zielony Dom Żmigródek pod Lasem Żmigród-Wodociągi

Miasta	Oborniki Śląskie Prusice Trzebnica Żmigród
Gminy miejsko-wiejskie	Oborniki Śląskie Prusice Trzebnica Żmigród
Gminy wiejskie	Wisznia Mała Zawonia

Przynależność wojewódzka	woj. wrocławskie
Miasta (1945–75)	Milicz Prusice (do 1951) Sułów (do 1945) Żmigród
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Cieszków Gądkowice Krośnice Milicz Prusice (do 1954) Sułów Żmigród Żmigródek (do 1954)
Gromady (1954–72)	Barkowo (1954–72) Bartniki (1954–59) Borzęcin (1954–59) Bukowice (1954–72) Cieszków (1954–72) Czatkowice (1954–61) Gądkowice (1954–72) Korzeńsko (1954–72) Krośnice (1954–72) Kuźnica Czeszycka (1954–72) Olsza (1954–59) Pierstnica (1954–59) Piotrkosice (1954–61) Postolin (1954–59) Powidzko (1954–59) Prusice (1954–57 →) Radziądz (1954–59) Rakłowice (1954–59) Sławoszowice (1954–72) Stawiec (1954–61) Sułów (1954–72) Trzebicko (1954–59) Żmigród (1960–72) Żmigródek (1954–68)