Alfred Tarski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Alfred Tarski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

14 stycznia 1901
Warszawa, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

26 października 1983
Berkeley, Kalifornia

Miejsce spoczynku

Berkeley

Zawód, zajęcie

logik

Miejsce zamieszkania

Warszawa/Berkeley

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

profesor

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Uczelnia

Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Harvarda, Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley.

Wydział

Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego

Stanowisko

wykładowca akademicki

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Alfred Tarski (ⓘodsłuchaj), dawniej Alfred Tajtelbaum (ur. 14 stycznia 1901 w Warszawie, zm. 26 października 1983 w Berkeley w stanie Kalifornia) – polski logik, członek Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. Od 1939 r. pracował w Stanach Zjednoczonych. Twórca m.in. teorii modeli i semantycznej definicji prawdy. Bywa wymieniany jako jeden z czterech najwybitniejszych logików wszech czasów – obok Arystotelesa, Gottloba Fregego oraz Kurta Gödla[1][2][3].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Alfred Tarski urodził się 14 stycznia 1901 jako Alfred Tajtelbaum w Warszawie. Był starszym synem z dwojga dzieci Róży i Ignacego Tajtelbaumów. Jego ojciec pochodził z rodziny zamożnych warszawskich Żydów i zajmował się przemysłem drzewnym, zaś matka z rodziny znanych żydowskich przemysłowców z Łodzi, Prussaków. Tajtelbaumowie zachowywali tradycje żydowskie, w związku z czym w domu obchodzone były tradycyjne święta, a dzieci uczyły się hebrajskiego oraz Tory. Jednak rodzina obracała się też w głównym nurcie społeczno-kulturowym Warszawy i była na tyle zasymilowana, że młodzi jej członkowie uczęszczali do szkół z językiem polskim czy rosyjskim.

W roku 1915 Tajtelbaum wstąpił do gimnazjum w mieszczącej się przy ul. Klonowej Szkole Mazowieckiej. W jego zakresie nauczania były wtedy niemiecki, francuski, łacina, historia, religia, prawo, logika, matematyka, fizyka, kosmografia (obejmująca astronomię, geografię i geologię) oraz higiena. W gimnazjum tym nauczano też nowo wprowadzonego języka polskiego i polskiej literatury. Chociaż świadectwo końcowe Alfreda nie wymieniało języka greckiego, to niewątpliwie wtedy zapoznał się on z greką. Posługiwał się też płynnie językiem rosyjskim. W zapiskach nauczycieli przedstawiany był jako uczeń o niezwykłych zdolnościach.

W 1923 Alfred Teitelbaum – wraz z bratem Wacławem – zmienił nazwisko na „Tarski”[4]. Oprócz zmiany nazwiska na polskie bracia zmienili religię z wiary żydowskiej na katolicyzm[5]. W przypadku Tarskiego miało to wyłącznie znaczenie symboliczne, bo faktycznie pozostał on do końca życia ateistą[6]. Tarski był polskim patriotą, który uważał siebie za Polaka, jednocześnie nie chcąc być Żydem także z powodu międzywojennego antysemityzmu, który blokował Żydom możliwość zrobienia kariery uniwersyteckiej[5]. Wszędzie popierał on polskich logików, a jego dom w Berkeley zawsze otwarty był dla Polaków[7]. Do końca życia w tym domu mówiono w języku polskim[6].

Uniwersytet Warszawski[edytuj | edytuj kod]

W 1918 na dopiero co ponownie otwartym Uniwersytecie Warszawskim zaczął studiować biologię. Tam został dostrzeżony przez Stanisława Leśniewskiego, który wówczas kierował na UW katedrą filozofii matematyki. Leśniewski przekonał Teitelbauma, by ten porzucił studia biologiczne na rzecz filozoficznych[8].

W 1924 r. Tarski doktoryzował się na podstawie rozprawy O wyrazie pierwotnym logistyki, pisanej pod kierunkiem Leśniewskiego. Habilitował się rok później. W latach 1925–1939 był docentem Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie prowadził wykłady z podstaw matematyki i logiki. Ponieważ jako docent nie otrzymywał pensji, równocześnie uczył w Liceum im. Stefana Żeromskiego w Warszawie[8].

Działalność poza Polską[edytuj | edytuj kod]

Alfred Tarski w Berkeley

Tuż przed wybuchem wojny Tarski wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał już do końca życia. Tarski przyjął obywatelstwo amerykańskie w czerwcu 1945.

Oto spis posad, które obejmował podczas pobytu w Stanach:

Był także profesorem wizytującym na uczelniach w Meksyku, Los Angeles, Chile, Londynie i na Sorbonie.

Dokonania[edytuj | edytuj kod]

Alfred Tarski zajmował się wieloma dziedzinami matematyki, m.in. teorią mnogości, algebrą, metamatematyką, a także logiką i filozofią.

Największą zasługą Tarskiego był zainicjowany przez niego program algebraizacji i topologizacji logiki matematycznej, co nadało tej dyscyplinie nową moc i naukową świeżość. Z teori o mnogościowych dokonań Tarskiego najbardziej znany jest tzw. paradoks Banacha-Tarskiego, którego współautorem jest polski matematyk Stefan Banach. Nie jest to właściwie paradoks, lecz paradoksalnie brzmiące twierdzenie, mówiące że (zakładając aksjomat wyboru) kulę można rozłożyć na części, z których złożyć można dwie kule, każdą o tej samej objętości co wyjściowa. Twierdzenie to kazało wielu matematykom ostrożniej podchodzić do aksjomatu wyboru, który wydaje się być na pozór zgodny z intuicją.

Najważniejszym filozoficznie osiągnięciem Tarskiego była tzw. semantyczna definicja prawdy[9]. Tarski wyprowadził pojęcie prawdy jako cechę zdań logicznych należącą do języka będącego metajęzykiem wobec języka, w jakim zdania te są wypowiadane[10]. Ten krok uporządkował rozważania semantyczne i pozwolił na rozwój badań nad semantyką, logiką i filozofią matematyki.

Tarski zapoczątkował w ten sposób nowy dział logiki matematycznej – teorię modeli. Prowadził też badania w zakresie algebry uniwersalnej – interesowały go zwłaszcza tzw. algebry cylindryczne.

Rozważania Tarskiego na temat prawdy wpłynęły na wielu filozofów, spośród których wymienić należy Karla Poppera, Willarda Van Orman Quine’a oraz Donalda Davidsona.

W 2000 r. Komisja Nazewnictwa Międzynarodowej Unii Astronomicznej nadała imię Alfreda Tarskiego odkrytej w 1997 r. planetoidzie nr 13672.

Tarski w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Tarski jest jednym z bohaterów epizodycznych w powieści Jacka Dukaja pt. Lód.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Anita Burdman Feferman, Solomon Feferman: Alfred Tarski: Life and Logic. Cambridge University Press, 2004, s. 1. ISBN 978-0-521-80240-6. (ang.).
  2. ↑ Robert L. Vaught. Alfred Tarski’s Work in Model Theory. „Journal of Symbolic Logic”. 51 (4), s. 869–882, Gru 1986. ASL. DOI: 10.2307/2273900. JSTOR: 2273900. 
  3. ↑ Greg Restall: Great Moments in Logic. 2002–2006. [dostęp 2009-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-06)].
  4. ↑ Marek Rembierz, Krzysztof Śleziński: Studia z Filozofii Polskiej (tom 5, 2010). itbielsko.edu.pl, 2010. s. 27, 28. [dostęp 2015-01-02].
  5. ↑ a b J.J. O’Connor, E.F. Robertson: Tarski biography. history.mcs.st-and.ac.uk. [dostęp 2015-01-02]. (ang.).
  6. ↑ a b Paweł Rzewuski: Alfred Tarski – twórca definicji prawdy. histmag.org, 23 marca 2012. [dostęp 2015-01-02].
  7. ↑ Wzór na prawdę. polityka.pl. [dostęp 2015-01-02].
  8. ↑ a b Andrzej Kajetan Wróblewski. Nocny logik. „Wiedza i Życie”. 11 (995), s. 71, listopad 2017. Warszawa: Prószyński Media. ISSN 0137-8929. 
  9. ↑ Tarski Alfred, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-10-03].
  10. ↑ J. Golińska-Pilarek, J. Porębska-Srebrna, M. Srebrny. Szczypta matematyki. „Rzeczpospolita”, 4–5 kwietnia 2009. 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Alfred Tarski, Wprowadzenie do logiki i do metodologii nauk dedukcyjnych, wydawca „ALEPH”, 1994. Tłumaczenie z ang. Monika Sujczyńska.
  • Alfred Tarski (1944): The Semantical Concept of Truth and the Foundations of Semantics, Philosophy and Phenomenological Research 4 – accessibile qui.
  • Alfred Tarski (1983) (1956): Logic, Semantics, Metamathematics, J. Corcoran ed., Hackett, 1st edition edited and translated by J. H. Woodger, Oxford University Press.
  • Alfred Tarski (1986): What are Logical Notions?, Corcoran, J. ed., History and Philosophy of Logic, 7, s. 143–154.
  • Alfred Tarski (2002): On the Concept of Following Logically. Tłumaczenie Magda Stroińska i David Hitchcock History and Philosophy of Logic 23: 155–196.
  • Alfred Tarski, Steven Givant (1987): A Formalization of Set Theory Without Variables, American Mathematical Society.

Literatura[edytuj | edytuj kod]

  • Alfred Tarski: dedukcja i semantyka [déduction et sémantique] (red. Jacek Jadacki). Warszawa 2003

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Polskojęzyczne

Anglojęzyczne

publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-08-20]:

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Alfred_Tarski&oldid=72974107”