Andrzej Pronaszko – Wikipedia, wolna encyklopedia

Andrzej Pronaszko
Data i miejsce urodzenia

31 grudnia 1888
Derebczyn

Data i miejsce śmierci

15 stycznia 1961
Warszawa

Zawód, zajęcie

malarz

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Medal Niepodległości Medal 10-lecia Polski Ludowej
Grób Andrzeja Pronaszki na cmentarzu Stare Powązki

Andrzej Pronaszko (ur. 31 grudnia 1888 w Derebczynie, zm. 15 stycznia 1961 w Warszawie) – malarz, scenograf, pedagog; reprezentant awangardowej sztuki lat 20. i 30. XX wieku, członek ugrupowań Formiści i Praesens.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Derebczynie na Podolu. Był synem Franciszka, dyrektora cukrowni, i Feliksy Bony z Sawickich, starszym bratem Stefana Pronaszki. Ukończył szkołę realną w Kijowie. Edukację artystyczną rozpoczął w 1906 w Wyższej Szkole Przemysłowej w Krakowie. Studia odbył w latach 1909–1910 w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie był uczniem Leona Wyczółkowskiego i Stanisława Dębickiego. Następnie wyjechał doskonalić swój warsztat artystyczny w Monachium i Paryżu. W czasie I wojny światowej przebywał w Zakopanem, gdzie zrealizował z bratem, Zbigniewem Pronaszko pierwsze projekty scenograficzne (Lilla Weneda i Legion). Należał wtedy do konspiracyjnej Rady Teatralnej. W 1917 wraz z bratem i Tytusem Czyżewskim założył grupę Ekspresjonistów Polskich (przemianowaną w 1919 na Formistów). Wraz z grupą organizował w Krakowie wystawy Niezależnych wzorowane na paryskim Salon des Indépendants.

W 1927 związał się z grupą Praesens skupiającą architektów i malarzy o konstruktywistycznym rodowodzie. Wspólnie z Szymonem Syrkusem wykonał w 1928 projekt Teatru Symultanicznego. W dekoracji scenicznej główny nacisk kładł na kwestie funkcjonalności. W 1934 zaprojektował ze Stefanem Bryłą Teatr Ruchomy z obrotową widownią otoczoną sceną. W latach 1924–1937 zaprojektował kilkadziesiąt scenografii do sztuk w lwowskim Teatrze Wielkim.

Pronaszko swoje prace malarskie prezentował w warszawskim Salonie Sztuki Czesława Garlińskiego (1929, 1930), Muzeum Miejskim w Gdańsku (1930) i salonie Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków we Lwowie (1935). W 1937 otrzymał srebrny medal za kompozycję W sklepie instrumentów muzycznych na Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i Technika” w Paryżu. W czasie II wojny światowej był członkiem konspiracyjnej Rady Teatralnej. Po wojnie osiadł w Warszawie i w 1957 został mianowany profesorem tamtejszej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej (obecnie Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza).

Zmarł w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-110)[1].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

We wczesnej fazie twórczości na artystę oddziaływała sztuka Młodej Polski. Jego pierwsze prace były stylistycznie pokrewne malarstwu symbolicznemu (Autoportret na tle gałęzi drzewa). Okres formistyczny był dla Pronaszki lekcją dyscypliny i szkołą budowania form. Wykorzystał swe ówczesne doświadczenia w późniejszych kompozycjach scenograficznych – prace jego były oszczędne w formie, pozbawione zbytecznych szczegółów, mocne i pełne treści (Procesja). W 1921 pojawia się szaro-niebieskawa dominacja kolorystyczna (Ucieczka Marii do Egiptu), stopniowo odchodzi od formizmu na rzecz zagadnień kolorystycznych – tworzy prace o tematyce batalistycznej i rodzajowej oraz martwe natury i portrety. Podróż do Francji i Włoch pod koniec lat 20. owocuje pejzażami wykonanymi techniką akwarelową (Kościół w Fort Vendre). Przystępując do grupy Praesensu tworzy kompozycje odzwierciedlające założenia konstruktywizmu (Scena. Kompozycja konstruktywistyczna) – ograniczone do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej, wzajemnie oddziałujących wewnątrz obrazu. W latach 50. powraca do martwych natur, których częstym tematem stały się instrumenty muzyczne.

Andrzej Pronaszko zajmował się również grafiką użytkową. W 1930 roku przy współpracy z Adolfem Szyszko-Bohuszem i Włodzimierzem Padlewskim, zaaranżował wnętrza do Zameczku Prezydenckiego w Wiśle.

Malarstwo[edytuj | edytuj kod]

  • Autoportret na tle gałęzi drzewa (1908) – Lwowska Galeria Obrazów
  • Akrobaci (1921)
  • Chrystus Nauczający
  • Kuszenie
  • Triumf śmierci
  • cykl Złożenie do grobu m.in. Procesja (1916) – Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Mnich (1917) – Muzeum Sztuki w Łodzi
  • Podpalacz (1918)
  • Taniec (1920)
  • Ucieczka Marii do Egiptu (1921)
  • W pracowni
  • Portret żony
  • Poranek na folwarku (1927)
  • Upalny podwieczorek
  • Kościół w Fort Vendre
  • Pałac w Trouville
  • Przystań w Collioure
  • cykl Pejzaże sentymentalne
  • Scena. Kompozycja konstruktywistyczna (1927)
  • Pożegnanie z muzą (1949–1951)
  • Martwa Natura z gwiazdami (1952–1953)

Scenografia[edytuj | edytuj kod]

Sztuki w reżyserii Stefana Żeromskiego w czasie I wojny światowej:

Teatr Polski (obecnie Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi) w latach 1917–1918:

tr Słowackiego w Krakowie w latach 1922–1924:

Sztuki w reżyserii Leona Schillera we Lwowie w latach 1924–1932:

Sztuki w reżyserii Wilama Horzycy we Lwowie w latach 1932–1937:

  • ponad 50 projektów

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

  • 1947: nagroda na Ogólnopolskim Festiwalu Szekspirowskim za scenografię do „Snu nocy letniej” Williama Szekspira w Teatrze im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach[6]
  • 1955: Nagroda Państwowa I stopnia za całość twórczości scenograficznej[6]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Cmentarz Stare Powązki: ANDRZEJ PRONASZKO, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19].
  2. M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie kultury i sztuki”.
  3. M.P. z 1946 r. nr 114, poz. 212 „za wybitne zasługi w dziedzinie Teatru i Sztuki na terenie całego kraju”.
  4. M.P. z 1933 r. nr 258, poz. 276 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  5. M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 - Uchwała Rady Państwa z dnia 28 stycznia 1955 r. nr 0/245 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  6. a b Andrzej Pronaszko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2020-05-22].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Sylwetki. Andrzej Pronaszko Irena Kossowska. Instytut im. Adama Mickiewicza: Kultura polska. ISSN 1734-0624.
  • Malarstwo polskie między wojnami 1918–1939 Jolanta Pollakówna, Wanda M. Rudzińska. Warszawa: Auriga, 1982. ISBN 83-221-0191-0.
  • Zofia Baranowicz, Polska awangarda artystyczna 1918–1939, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979, ISBN 83-221-0074-4, OCLC 749529098.
  • Artola, Inés R., Formiści: la síntesis de la modernidad (1917–1922). Conexiones y protagonistas, Granada: Libargo, 2015, ISBN 978-84-938812-7-6.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]