Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Biblioteka Naukowa PAU i PAN
w Krakowie
Ilustracja
siedziba biblioteki
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kraków

Adres

ul. Sławkowska 17
31-016 Kraków

Dyrektor

dr Agnieszka Fluda-Krokos

Data założenia

13 maja 1856

Siglum

KR PAU

Wielkość zbiorów

735 477 wol. i jedn. inw.

Rodzaje zbiorów

druki, stare druki, mapy, druki ulotne, rękopisy, grafika, exlibrisy

Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Naukowa PAU i PANw Krakowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Naukowa PAU i PANw Krakowie”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Naukowa PAU i PANw Krakowie”
Ziemia50°03′51,995″N 19°56′17,444″E/50,064443 19,938179
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Elewacja od ul. Sławkowskiej

Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie – agenda Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie powstała w 1856 roku. Zajmuje się gromadzeniem, opracowywaniem i udostępnianiem polskich i zagranicznych publikacji naukowych gromadzonych nieprzerwanie od połowy XIX w. Siedzibą biblioteki jest budynek Polskiej Akademii Umiejętności przy ul. Sławkowskiej 17 w Krakowie.

Historia[edytuj | edytuj kod]

1856–1872[edytuj | edytuj kod]

Biblioteka została założona na mocy statutu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (TNK) z 13 maja 1856 r. Od początku swego istnienia gromadziła polskie i zagraniczne publikacje naukowe, a także rękopisy, stare druki i mapy. W pierwszym okresie swojej działalności zbiory Biblioteki były udostępniane tylko członkom Towarzystwa. W 1871 r. zbiory Biblioteki liczyły 9180 druków i 570 rękopisów[1].

1873–1918[edytuj | edytuj kod]

Po przekształceniu TNK w Akademię Umiejętności w 1872, od 1873 r. Biblioteka funkcjonowała jako Biblioteka Akademii Umiejętności. W tym okresie nawiązała ona współpracę z pokrewnymi instytucjami zagranicznymi, co pozwoliło jej na prowadzenie ożywionej wymiany. W 1892 r. Biblioteka otworzyła czytelnię i tym samym zaczęła udostępniać zbiory badaczom niebędącym członkami Akademii[1].

W 1914 r. zbiory Biblioteki liczyły 44 108 druków, 778 map i atlasów, 1820 rękopisów i 330 dyplomów pergaminowych[1].

1918–1952[edytuj | edytuj kod]

W okresie międzywojennym Biblioteka przemianowanej na Polską Akademię Umiejętności instytucji rozwijała się prężnie. W tym czasie pozyskano nowe zbiory dzięki wymianie, zakupom oraz licznym darom i zapisom. W 1939 r. zbiory Biblioteki liczyły 196 000 druków i 2074 rękopisy[1].

W listopadzie 1939 r. Biblioteka została zamknięta przez władze okupacyjne, a księgozbiór został w całości przewieziony do Biblioteki Jagiellońskiej, gdzie włączono go do kolekcji Staatsbibliothek Krakau. Dzięki temu, Biblioteka poniosła w wyniku działań wojennych stosunkowo niewielkie straty, które objęły ok. 7,5 tys. tomów, w większości wypożyczonych przed wybuchem wojny do innych instytucji naukowych, gdzie uległy zniszczeniu, a także 17 rękopisów, 2 dyplomy oraz nieokreśloną liczbę rycin[1].

W latach 1948–1952 księgozbiór sukcesywnie wracał z Biblioteki Jagiellońskiej do budynku przy ul. Sławkowskiej 17.

1953–1999[edytuj | edytuj kod]

W roku 1953 majątek Polskiej Akademii Umiejętności został skonfiskowany. Biblioteka została przejęta przez nowo utworzoną Polską Akademię Nauk. W okresie PRL działała jako Biblioteka PAN w Krakowie. W tym czasie kontynuowano prace nad katalogowaniem zbiorów (m.in., od 1962 r., systematycznie ukazywały się kolejne tomy Katalogu Rękopisów, a od 1987 r. Katalogu Rycin[2]) oraz rozpoczęto, z inicjatywy Biblioteki Narodowej, mikrofilmowanie zbiorów rękopiśmiennych[3].

W roku 1989, po reaktywacji Polskiej Akademii Umiejętności, instytucja ta podjęła starania o odzyskanie swej dawnej własności. 20 października 1999 roku, po pertraktacjach, podpisane zostało porozumienie o utworzeniu placówki pod nazwą: Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie[4].

2000-[edytuj | edytuj kod]

W XXI w. Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie zajmuje się gromadzeniem, opracowaniem i udostępnianiem zbiorów, opieką nad Gabinetem Rycin PAU oraz zbiorami specjalnymi. W 1991 r. rozpoczęto katalogowanie elektroniczne nowych książek, sukcesywnie prowadzone są też prace retrospektywne katalogujące książki XIX- i XX-wieczne. Od 2011 r. do katalogu elektronicznego wprowadzane są również stare druki. Kontynuowane są też prace nad katalogami rękopisów i rycin[2]. Biblioteka zajmuje się też działalnością wydawniczą, wystawienniczą i digitalizacyjną, które mają popularyzować jej zbiory.

Zbiory[edytuj | edytuj kod]

Czasopisma i książki XIX-XXI w.[edytuj | edytuj kod]

Od 1856 r. Biblioteka gromadzi dzieła z zakresu nauk humanistycznych i przyrodniczych. Wśród zbiorów Biblioteki znajduje się także kompletny zasób wydawnictw jej macierzystych instytucji: Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności oraz krakowskiego oddziału Polskiej Akademii Nauk. Uzupełniają ją monografie ze wszystkich dziedzin wiedzy, gromadzone dzięki darom członków i członków korespondentów. Aktualnie (stan na koniec 2017 r.) Biblioteka posiada 213 345 wol. wydawnictw zwartych i 347 672 wol. wydawnictw ciągłych[5].

Gabinet Rycin[edytuj | edytuj kod]

W 1935 r. PAU utworzyła w oparciu o gromadzone od XIX w. zbiory graficzne Gabinet Rycin. Podstawę zasobu nowej jednostki organizacyjnej stanowiły ryciny przekazane z Biblioteki Polskiej w Paryżu oraz zakupiona w 1929 r. kolekcja rodziny Moszyńskich[6]. W 1954 r. Gabinet Rycin został włączony do struktur Biblioteki PAN w Krakowie jako jej Dział Zbiorów Graficznych a po odzyskaniu zasobów przez PAU funkcjonuje w strukturach Biblioteki pod nazwą „Gabinet Rycin PAU”.

Kolekcja Gabinetu Rycin obejmuje przede wszystkim zbiory nowożytnej grafiki północnoeuropejskiej. Najliczniejszy zespół stanowi grafika niderlandzka (flamandzka, przede wszystkim antwerpska, oraz holenderska). Poczesne miejsce w zbiorach Gabinetu Rycin zajmuje XV- i XVI-w. grafika niemiecka. Wśród rycin francuskich przeważają prace XVII-XVIII w., a wśród dzieł angielskich grafiki XVIII w., w tym bogaty zespół mezzotint i rycin barwnych. Nowożytną grafikę włoską ukazują przekrojowo dzieła XV-XVIII w. Kolekcję uzupełniają zespoły grafiki polskiej, czeskiej, rosyjskiej, hiszpańskiej i szwajcarskiej z XVI-XIX wieku[7].

Zbiory Specjalne[edytuj | edytuj kod]

W Zbiorach Specjalnych biblioteki są gromadzone, opracowywane i udostępniane rękopisy, dyplomy pergaminowe, fotografie, pocztówki, stare druki, mapy, atlasy i druki ulotne.

Rękopisy[edytuj | edytuj kod]

Gromadzenie rękopisów rozpoczęło Towarzystwo Naukowe Krakowskie od 1856 roku, z chwilą odłączenia się od Uniwersytetu Jagiellońskiego i założenia własnej biblioteki. Na ukształtowanie właściwego zasobu w dużym stopniu wpłynęły inicjatywy kolekcjonerskie i wystawiennicze Towarzystwa oraz ranga naukowa i ogólnopolski zasięg oddziaływania późniejszej Akademii Umiejętności, skutkujące licznym napływem darów rękopiśmiennych, nie tylko z Galicji, ale i z pozostałych dwóch zaborów. Darowizny do czasów obecnych pozostają głównym źródłem powiększania zasobu, co sprawia, że jest on dość różnorodny. Tworzą go m.in.: źródła do historii politycznej, gospodarczej, społecznej, Kościoła, prawa, literatury, teatru, sztuki i muzyki ze szczególnym uwzględnieniem cracovianów i Małopolski.

Zbiór rękopisów liczy ponad 16 608 jednostek rękopiśmiennych (stan na koniec 2017[5]). Zapoczątkowały go kolekcje rękopisów XIX-w. badaczy (m.in. Jana Wincentego Smoniewskiego, Michała Konarskiego, Ferdynanda Kojsiewicza, Ambrożego Grabowskiego, Cypriana Walewskiego, Jana Ambrożego Wadowskiego, Franciszka Paszkowskiego, Bolesława Ulanowskiego i Hieronima Łopacińskiego) oraz spuścizny uczonych, literatów, polityków, czy artystów (m.in. Joachima Lelewela, Jana Chrzciciela Albertrandy, Jerzego Samuela Bandtkie, Teofila Lenartowicza, Antoniego Zygmunta Helcla, Józefa Majera, Oskara Kolberga, Hanny Rudzkiej-Cybisowej, Józefa Hieronima Retingera, Jana Fijałka, Bronisława Piłsudskiego, czy Jana Łosia oraz archiwa rodzinne: Chodkiewiczów, Czartoryskich, Jabłonowskich, Lubomirskich, Łubieńskich, Ossolińskich, Poniatowskich, Potockich, Rzewuskich, Sapiehów, Szembeków, Tyszkiewiczów, Walewskich, Wiśniowieckich, Załuskich). Spośród archiwów urzędów i instytucji w gronie najważniejszych znajdują się materiały Komisji Historycznej PAU, zawierające odpisy z, niekiedy niezachowanych, źródeł do historii Polski (XVI-XIX w.) z archiwów i bibliotek zagranicznych, odpisy do kodeksu dyplomatycznego Polski, laudów sejmikowych i innych materiałów źródłowych zgrupowanych w zespołach: „Hosiana”, „Prussica”, Teki Cieszkowskiego, Teki Kurpiela, Teki Londyńskie, Teki Niecia, Teki Paryskie, Teki Pawińskiego (akta sejmików ziemskich), Teki Rzymskie, Teki Staszewskiego (materiały dotyczące powstań listopadowego i styczniowego oraz dziejów Księstwa Warszawskiego), Teki Ulanowskiego, Teki Waliszewskiego, Teki Wołyńskiego, Teki Zielińskiego (materiały dotyczące działalności Stronnictwa Narodowego).

Zbiór rękopisów jest nieustannie uzupełniany kolejnymi darami. W XXI w. wzbogacił się o spuścizny: Wawrzyńca Dayczaka i Marii Dayczak-Domanasiewicz, Leszka Dutki, Jerzego Gota, Konstantego Grzybowskiego, Stanisława Grzybowskiego, Jerzego Świecimskiego, archiwum rodziny Żulińskich, przekazane przez Annę Żulińską-Dutka oraz ofiarowaną przez Bożenę Wyrozumską kolekcję filatelistyczną z okresu stanu wojennego[8].

Z zespołu rękopiśmiennego wydzielony został zbiór średniowiecznych i nowożytnych dokumentów pergaminowych liczący ponad 600 sygnatur oraz druków ulotnych zawierający ok. 11 tys. obiektów[5].

Stare Druki[edytuj | edytuj kod]

W Bibliotece znajduje się obecnie ponad 17 000 dzieł wydanych w XV-XVIII w.[5] Większość z nich stanowią dzieła naukowe z zakresu nauk humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych. Uzupełnia je bogata kolekcja książek o sztuce: traktatów architektonicznych, biografii artystycznych oraz dzieł z zakresu XVIII-wiecznego starożytnictwa i prahistorii sztuki. Prócz tego w kolekcji Biblioteki poczesne miejsce zajmują dzieła teologiczne, liturgiczne i dewocyjne. Interesujące są też zbiory konstytucji sejmowych z XVI-XVIII w., druków urzędowych i ulotnych, w tym unikatowa kolekcja XVIII-wiecznych polskich polemik politycznych stanowiąca źródło do badań ostatnich lat Rzeczypospolitej. Na uwagę zasługuje niewielki, ale ciekawy zespół druków zawiązanych z odsieczą wiedeńską, liczne staropolskie mowy pogrzebowe i kazania żałobne, a także kolekcja scandinavianów przekazanych Bibliotece przez sztokholmskiego antykwariusza Henryka Bukowskiego obejmująca dzieła z zakresu historii i kultury Półwyspu Skandynawskiego[9]. Większość z nich pochodzi z darów uczonych i kolekcjonerów. Są to m.in. zbiory Jana Wincentego Smoniewskiego, Juliana Bayera, Floriana Sawiczewskiego, Cypriana Walewskiego, Maksymiliana Marszałkowicza. Dzięki takiej proweniencji do biblioteki trafiły cenne, niejednokrotnie wręcz unikatowe egzemplarze starych druków z polskich i zagranicznych oficyn.

Perłą kolekcji Biblioteki jest zbiór 155 inkunabułów, które szczegółowo opisano w wydanym w 2015 r. katalogu[10]. W większości pochodzą one z biblioteki krakowskiego klasztoru kanoników regularnych i z tego powodu przeważają wśród nich dzieła o tematyce teologicznej, filozoficznej i religijnej.

Kartografia[edytuj | edytuj kod]

Zbiór kartograficzny Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie liczy 12 226 atlasów, map i planów, o bardzo zróżnicowanej tematyce od map historycznych po najnowsze opracowania[5]. Znajdują się w nim nowożytne atlasy i mapy najsłynniejszych kartografów europejskich (m.in. Sebastiana Münstera, Abrahama Orteliusa, Gerarda Mercatora, rodziny Blaeu i Hondiusów, Matthäusa Meriana, Erika Dahlbergha, Guillauma le Vasseur de Beauplana, Tobiasa Mayera). Wśród map XVIII-w. wyróżniają się trzy polonika: zespół map województw Rzeczypospolitej wykonanych przez Karola Perthéesa na zlecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego, opracowana przez Giovanniego Rizzi-Zannoniego Carte de Pologne, wydana nakładem Józefa Aleksandra Jabłonowskiego w końcu XVIII w. oraz unikatowy egzemplarz dwubarwnej mapy odbitej na płótnie: Neue Landcharte des Koenigreichs Pohlen, Grosherzogthums Lithauen, und des Koenigreichs, und Herzogthums Westpreussen z 1775 r. W kolekcji znajduje się też jeden z trzech zachowanych na świecie egzemplarzy Carte d'Amerique divisée en ses principaux pays Jeana Cloueta z wydania paryskiego z 1785 r.

Mapy i atlasy XIX-w. dotyczą przede wszystkim ziem dawnej Rzeczypospolitej, jak opracowana przez Stanisława Staszica Carta geologica totius Poloniae z 1806 r., Atlas statystyczny Polski Stanisława Platera (Poznań, 1827), mapy historyczne Joachima Lelewela, liczne plany Krakowa oraz Atlas Geologiczny Galicji, wydawany przez Akademię Umiejętności w latach 1887–1912. Istotną część kolekcji stanowią też dzieła wspierających TNK i AU emigrantów, m.in. Ignacego Domeyki i Wojciecha Chrzanowskiego.

Wśród dzieł XX-wiecznych należy wymienić zbiór americanów: wieloarkuszowych map topograficznych Stanów Zjednoczonych, wydawanych przez U.S. Geological Survey w latach 1885–1945 oraz map geologicznych Kanady, wydawanych przez Geological Survey of Canada w latach 1978–1980.

W zbiorach Biblioteki przechowywane są trzy egzemplarze opracowanych przez Karola Buczka Monumenta Poloniae Cartographica. Prawie cały nakład tego, wydanego przez PAU w 1939 r. dzieła został zniszczony przez okupanta niemieckiego.

Działalność[edytuj | edytuj kod]

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Biblioteka wydaje katalogi swoich zbiorów: rękopisów (1906-), dokumentów pergaminowych (1966–1970), rycin (1987–), map i atlasów (1959, 1966, 2010), inkunabułów (2015)[10] oraz mikrofilmów (1976, 1995)[2]. Ponadto, od 1955 r. ukazuje się „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie (w latach 1955–1999 pod nazwą „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie”). W 2006 r., z okazji 150-lecia istnienia Biblioteki opublikowano bibliografię zawartości rocznika i innych publikacji Biblioteki pt. Wydawnictwa biblioteki 1856–2006 opracowaną przez Małgorzatę Kremer i Annę Srokę[11].

Wystawy[edytuj | edytuj kod]

Biblioteka organizuje i współorganizuje wystawy rycin, rękopisów i druków w oparciu o swoje zbiory. We współpracy z Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie organizowane są od 1995 wystawy grafik z Gabinetu Rycin: Francesco Bartolozzi (1995), Arcydzieła grafiki XV i XVI wieku (1997), Rembrandt, Rubens i inni (1999), Hogarth i jego wiek (2001), Siedem grzechów głównych (2004), Rembrandt i konkurenci (2006), Wina i kara. Sprawiedliwość w grafice europejskiej XVI-XIX w. (2008), My i oni. Zawiła historia odmienności (2011), Praca kobiety nigdy się nie kończy (2013), Tempus fugit. O czasie i przemijaniu (2016). We współpracy z Archiwum Nauki PAN i PAU organizowane są od 2010 r. wystawy dzieł grafiki XX i XXI w. ze zbiorów Gabinetu Rycin: Hic liber mihi est – ekslibrisy uczonych i instytucji naukowych (2010), Secesja, Młoda Polska, Art Déco. Ekslibrisy ze zbiorów Biblioteki Naukowej PAU PAN w Krakowie (2011), Krzysztof Skórczewski. Kolekcja miedziorytów z lat 2010–2014 (2015), Krzysztof Skórczewski – Miedzioryty (2016), Bogna Krasnodębska-Gardowska (1900–1986) (2017), Seria oryginalnych grafik artystów polskich w opracowaniu Aliny Kalczyńskiej 1984–2014 (2018)[12].

Projekty[edytuj | edytuj kod]

W Bibliotece prowadzone są prace nad katalogowaniem zasobu, badaniem proweniencji, digitalizacją (PAUart, od 2014 r.) i konserwacją[13].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Oficjalna strona Biblioteki

Katalog elektroniczny Biblioteki

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Danuta Rederowa, Zbigniew Jabłoński, Zarys dziejów Biblioteki PAN w Krakowie w latach 1856–1956, „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie”, T. 1, 1957, s. 7-46.
  2. ↑ a b c Katalogi zbiorów [online], biblioteka.pau.krakow.pl [dostęp 2018-05-11].
  3. ↑ Józef Dużyk i inni red., Katalog mikrofilmów. rękopisy Biblioteki PAN w Krakowie, t. 1–2, Warszawa 1976–1995.
  4. ↑ Karolina Grodziska, Od redakcji, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, 45, 2000, s. 5-8.
  5. ↑ a b c d e Małgorzata Kremer, Sprawozdanie z działalności Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie za okres od 1 I do 31 XII 2017 r., „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, 63, 2018, s. 361.
  6. ↑ Magdalena Adamska, Gabinet Rycin Polskiej Akademii Umiejętności – karta z dziejów polskiej historii sztuki, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN”, 60, 2015, s. 259–272, ISSN 0079-3140 [dostęp 2018-05-07].
  7. ↑ Gabinet Rycin [online], biblioteka.pau.krakow.pl [dostęp 2018-05-07].
  8. ↑ Zbiory Specjalne [online], biblioteka.pau.krakow.pl [dostęp 2018-05-07].
  9. ↑ Henryk Bukowski, Catalogus librorum quos ex urbe Holmia Academiae Litterarum Cracoviensi dono misit, Kraków 1889.
  10. ↑ a b Teresa Dąbrowa, Elżbieta Knapek, Jacek Wojtowicz, Katalog inkunabułów Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, Kraków 2015.
  11. ↑ Małgorzata Kremer, Anna Sroka (red.), Wydawnictwa Biblioteki 1856–2006 : bibliografia, Kraków 2006.
  12. ↑ Wystawy. [dostęp 2018-05-11].
  13. ↑ Projekty [online], biblioteka.pau.krakow.pl [dostęp 2018-05-11].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biblioteka_Naukowa_Polskiej_Akademii_Umiejętności_i_Polskiej_Akademii_Nauk_w_Krakowie&oldid=72635146”