Ceratozamia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ceratozamia
Ilustracja
Ceratozamia miqueliana
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

telomowe

Gromada

naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

nagonasienne

Klasa

sagowcowe

Rząd

sagowce

Rodzina

zamiowate

Rodzaj

ceratozamia

Nazwa systematyczna
Ceratozamia Brongniart
Ann. Sci. Nat., Bot., sér. 3, 5: 7 (1846)[3][4]
Typ nomenklatoryczny

C. mexicana Brongniart[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Ceratozamia[5], różyca[6] (Ceratozamia Brongn.) – rodzaj roślin z rodziny zamiowatych (Zamiaceae) z klasy sagowcowych. Obejmuje 31 gatunków[3]. Większość z nich rośnie w górskich lasach mglistych i w suchszych lasach z dębami i sosnami w Meksyku na rzędnych od 800 do 1800 m n.p.m. (rzadko do 2500 m n.p.m.[7]), nieliczne schodzą w niższe położenia, rosną w wilgotnych lasach równikowych i mają szerszy zasięg, sięgając do: Belize, Gwatemali i Hondurasu[8][7]. W czasie kwitnienia w szyszkowatych strobilach wzrasta temperatura (np. w przypadku C. longifolia o 12 °C względem otoczenia), co wabi owady dokonujące zapylenia[9].

Rośliny nie mogą być pozyskiwane z natury – wszystkie gatunki ujęte są w załączniku I do Konwencji CITES[7]. Poza wykopywaniem tych roślin z ich stanowisk duże zagrożenie stanowi przekształcanie ich siedlisk, zwłaszcza pod plantacje kawy i bananów[10]. Kilka gatunków o bardzo ograniczonych zasobach i zasięgach uznawanych jest za zagrożone[10].

Liście ceratozamii wykorzystywane są w Meksyku do przystrajania świątyń[7]. Rozmaite gatunki uprawiane są także jako ozdobne[8]. Gatunki górskie bywają sadzone w ogrodach w regionach o łagodnym klimacie – znoszą niewielki mróz[7], niektóre bywają uprawiane jako doniczkowe[10]. Gatunkiem najbardziej popularnym w uprawie jest ceratozamia meksykańska C. mexicana[9].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Liść ceratozamii meksykańskiej
Liść Ceratozamia latifolia
Strobil C. mexicana
Pokrój
Większość gatunków ma krótki, walcowaty pień wzniesiony lub pokładający się. U części gatunków pień jest całkowicie podziemny i nad powierzchnię wystaje tylko wyrastający ze szczytu pióropusz liści. U najwyższych pień osiąga nad ziemią 1, rzadko 2 m długości, przy czym rzadko bywa prosto wzniesiony, często pokłada się i podnosi tylko w szczytowej części[7], rzadko pień bywa rozgałęziony[8]. Pień okrywają trwałe nasady liści[7].
Liście
Zróżnicowane na liście łuskowate i asymilacyjne[11]. Liście asymilacyjne są pierzaste[8], tworzą pióropusz na szczycie pnia i są bardzo zróżnicowane u różnych gatunków pod względem liczby, długości i szerokości. U mniejszych ceratozamii liście są pojedyncze, u największych są liczne, tworząc okazałą koronę z liśćmi przekraczającymi 3 m długości i 1 m szerokości. Część niewielkich gatunków ma liście bezbronne, ale większość wykształca na ogonkach haczykowate kolce[7]. Liście mają zwykle kolor żywozielony, ale u wielu gatunków młode liście są brązowe lub fioletowobrązowe (kolor określany bywa też mianem miedzianego[8]), a u niektórych te kolory utrzymują się także na dojrzałych liściach. Generalnie często młode rośliny mają odmienne liście od dorosłych – poza kolorami odmienne bywają kształty liści i listków, co utrudnia identyfikację gatunków[7]. Ogonki liściowe u nasady są zwykle zgrubiałe, dęte i owłosione. Oś liścia jest prosta lub skręcona. Listki osadzone są na osi naprzeciwlegle lub prawie naprzeciwlegle, w równych odstępach lub skupione w pęczki, proste lub sierpowato wygięte, całobrzegie, czasem podwinięte lub zawinięte, z wiązką przewodzącą wyraźnie widoczną lub zagłębioną wewnątrz listka i na zewnątrz trudno dostrzegalną[8]. Listki osiągają od 3 mm szerokości (C. zaragozae) do ponad 16 cm szerokości (C. euryphyllidia)[7].
Organy zarodnionośne
Rośliny dwupienne[12].
Mikrospory powstają w mikrosporangiach mających kształt kulisty i powstających w dużej liczbie na dolnej stronie mikrosporofili. Te łuskowate męskie liście zarodnionośne zebrane są w szyszkowaty mikrostrobil[12]. Tworzy się on pojedynczo lub parami, jest prosto wzniesiony, szypułkowy i walcowaty[8]. Charakterystyczne dla rodzaju jest zakończenie liści zarodnionośnych dwoma kolcami[7].
Zalążki rozwijają się parami w bocznej pozycji na makrosporofilach (żeńskich liściach zarodnionośnych)[12], także zakończonych parą kolców[7]. Liście zarodnionośne tworzą jajowaty, krótkoowłosiony makrostrobil, tworzący się pojedynczo. Z reguły jest większy niż strobile męskie[8].
Nasiona
Białe do kremowych, kuliste do jajowatych[8].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny zamiowatych (Zamiaceae) stanowiącej grupę siostrzaną względem sagowcowatych Cycadaceae z klasy sagowcowych Cycadopsida[2][12].

Rodzaj jest bazalny w grupie obejmującej rodzaje mikrocykas Microcycas i maczugowiec Zamia[13]. Za zróżnicowanie gatunkowe w obrębie rodzaju odpowiadać ma w dużym stopniu specjacja, która nastąpiła w wyniku stosunkowo niedawnej migracji tych roślin z refugiów plejstoceńskich[14].

Wykaz gatunków[3]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-12-04] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Lignophytes, and Cycadales in particular, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-12-04] (ang.).
  3. ↑ a b c Ceratozamia Brongn.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-04].
  4. ↑ a b Ceratozamia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-12-04].
  5. ↑ a b Sagowce. [w:] CITES [on-line]. Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego. [dostęp 2021-12-02].
  6. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 202, 236.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l Loran M. Whitelock: The Cycads. Portland: Timber Press, 2002, s. 57–58. ISBN 0-88192-522-5.
  8. ↑ a b c d e f g h i Christopher J. Earle: Ceratozamia. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2021-12-05].
  9. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 183, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  10. ↑ a b c Janet Marinelli (red.): Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 362–363. ISBN 83-7391-888-4.
  11. ↑ Divya Darshan Pant: An introduction to Gymnosperms, Cycas and Cycadales. Birbal Sahni Institute of Palaeobotany, 2002, s. 198–205. ISBN 81-86382-01-1.
  12. ↑ a b c d Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, London: Elsevier, 2010, s. 142–143. ISBN 978-0-12-374380-0.
  13. ↑ K.D. Hill, M.W. Chase, D.W. Stevenson, H.G. Hills, B. Schutzman. The Families and Genera of Cycads: A Molecular Phylogenetic Analysis of Cycadophyta Based on Nuclear and Plastid DNA Sequences. „International Journal of Plant Sciences”. 164, s. 933–948, 2003. DOI: 10.1086/378538. 
  14. ↑ Andrew P. Vovides, Dolores Gonzalez, Miguel Angel Perez-Farrera, Sergio Avendafio, Cristina Barcenas. A Review of Research on the Cycad Genus Ceratozamia Brongn. (Zamiaceae) in Mexico. „Taxon”. 53, 2, s. 291, 2004. DOI: 10.2307/4135609. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ceratozamia&oldid=70133035”