Dewiza – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pałac w Kozłówce, dewiza Zamoyskich To mniey boli
Dewiza na Pałacu Tarnowskich w Tarnobrzegu

Dewiza (z fr. devisegodło, zawołanie”, z łac. sententia divisa „myśl wydzielona”) – krótkie zdanie definiujące ogólną zasadę postępowania osoby lub rodu osób, organizacji lub instytucji, wyrażone najczęściej w języku narodowym lub po łacinie, rzadziej w innych językach[1]; także rodzaj epigrafu.

Oprócz rodów, w których dewiza rodowa obejmowała członków rodu, dewizy najczęściej mają organizacje, jak państwa, miasta, uczelnie, siły zbrojne i ich części, instytucje państwowe, ordery, stowarzyszenia i inne. Rzadziej dewizy osobiste mają pojedyncze osoby – zwykle związane jest to wówczas z pełnionym urzędem, np. kardynał. Pojęcie dewizy używane jest także w znaczeniu potocznym lub żartobliwym, jako czyjejś cechy lub używanego powiedzenia.

Dewiza heraldyczna (herbowa)[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Dewiza herbowa.

Dewiza heraldyczna umieszczona jest zwykle na wstędze pod tarczą herbową.

Dewizy heraldyczne w herbach szlacheckich zaczęły pojawiać się w XV w. i pochodziły najczęściej od rycerskiego okrzyku bojowego, jak na przykład dewiza Ryszarda Lwie Serce „Dieu et mon droit” („Bóg i moje prawo”), która później stała się elementem herbu Wielkiej Brytanii. W Polsce, początkowo nieznane, dewizy heraldyczne zaczęły pojawiać się w XVIII w. i nawiązywały do tradycji rodzinnych, jak na przykład dewiza Radziwiłłów Bóg nam radzi czy dewiza Zamoyskich To mniej boli[2].

Dewizy heraldyczne w herbach miejskich również umieszczone są na wstędze, jak na przykład dewiza Nec temere, nec timide („Ani zuchwale, ani bojaźliwie”) w herbie wielkim Gdańska, Semper invicta („Zawsze niezwyciężona”) w herbie wielkim Warszawy czy Semper fidelis („Zawsze wierny”) w polskim herbie Lwowa.

Dewiza orderowa[edytuj | edytuj kod]

Dewizą orderu jest zazwyczaj myśl przewodnia towarzysząca danemu orderowi, może określać zasługi lub czyny za jakie jest lub był on przyznawany. Często znajduje się na odznakach lub gwiazdach orderowych[3].

Przykładowe dewizy[edytuj | edytuj kod]

Dewiza „Per aspera ad astra” w Kłodzku
Dewiza „Arbeit macht frei” w Auschwitz
Dewiza „Ora et labora” w Kamiennej Górze

Dewizy państw[edytuj | edytuj kod]

Na polskich sztandarach[edytuj | edytuj kod]

Dewizy miast[edytuj | edytuj kod]

Dewizy osobiste[edytuj | edytuj kod]

Inne dewizy[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Np. angielska dewiza narodowa wyrażona jest w języku francuskim.
  2. Dudziński P., Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997, s. 31.
  3. Mała Encyklopedia Wojskowa. T. 2 (K–Q). Warszawa: Wyd. MON, 1970, s. 534
  4. Herb Miasta Przemyśl – Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-11] (pol.).