Diecezja tarnowska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Diecezja tarnowska
Ilustracja
Katedra diecezjalna w Tarnowie
Państwo

 Polska

Siedziba

Tarnów
ul. Legionów 30

Data powołania

13 marca 1786

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Metropolia

krakowska

Katedra diecezjalna

Katedra w Tarnowie

Biskup diecezjalny

Andrzej Jeż

Biskup pomocniczy

Stanisław Salaterski
Leszek Leszkiewicz
Artur Ważny

Biskup senior

Władysław Bobowski

Dane statystyczne (2017[1])
Liczba wiernych

1.111.156

Liczba kapłanów
• w tym diecezjalnych
• w tym zakonnych

1 701
1 556
145

Liczba osób zakonnych

930

Liczba dekanatów

43

Liczba parafii

455

Powierzchnia

7.566 km²

Mapa
50°00′47,1″N 20°59′13,5″E/50,013083 20,987083
Strona internetowa
Herb Diecezji tarnowskiej
Ilustracja
Typ herbu

diecezjalny

Diecezja tarnowska (łac. Dioecesis Tarnoviensis) – jedna z 4 diecezji rzymskokatolickich metropolii krakowskiej. Praktykuje prawie 60% "wiernych zobowiązanych"[2] (ok. 40% populacji)[3], co czyni ją najbardziej religijną diecezją w Polsce i jedną z najbardziej religijnych na świecie.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Po I rozbiorze Polski część diecezji krakowskiej znalazła się w zaborze austriackim. 20 września 1783 na tym obszarze zorganizowano diecezję tarnowską[4]. Biskupem nominatem Józefa II został Jan Duwall, zmarł 13 grudnia 1785, nie doczekawszy się prekonizacji[5]. 24 grudnia 1785 Józef II mianował biskupem Floriana Amanda Janowskiego, 3 kwietnia 1786 papież Pius VI go prekonizował[6]. Utworzenie diecezji potwierdził papież Pius VI, dnia 13 marca 1786, bullą In suprema beati Petri cathedra. Diecezja tarnowska została włączona do archidiecezji lwowskiej[4].

Zajęcie Krakowa przez Austrię, w wyniku III rozbioru Polski w 1795, zadecydowało w głównej mierze o zniesieniu diecezji tarnowskiej. Kapitułę katedralną przeniesiono do Kielc, na mocy bulii Indefessum personarum regia dignitate fulgentium Piusa VII, z dnia 13 czerwca 1805. Kolejna bulla Operosa atque indefessa, z dnia 24 września 1805, podzieliła terytorium diecezji tarnowskiej między dwa biskupstwa: krakowskie i przemyskie. Oba papieskie rozporządzenia weszły w życie 17 września 1807[4].

W 1821 bullą Studium paterni affectus, z dnia 20 września 1821, Pius VII erygował diecezję w Tyńcu[4]. W granicach diecezji znalazły się cztery cyrkuły Królestwa Galicji i Lodomerii: bocheński, myślenicki, nowosądecki i tarnowski. Diecezja liczyła 278 parafii zgrupowanych w 18 dekanatach[7]. Biskup Grzegorz Ziegler rozpoczął starania, by przenieść stolicę biskupstwa do Tarnowa[8]. Na mocy bulli Sedium episcopalium translationes Leona XII, z dnia 23 kwietnia 1826, stolicę diecezji przeniesiono z Tyńca do Tarnowa i diecezja otrzymała nazwę tarnowskiej. Przeniesiono również seminarium diecezjalne z Bochni. Gmach Seminarium Duchownego w Tarnowie otwarto 1 września 1838. Pół wieku później, 25 października 1888, w części budynku seminarium utworzono tarnowskie Muzeum Diecezjalne[4].

W 1880, 1886 i 1925 następowały zmiany granic diecezji, w 1925 diecezję tarnowską przeniesiono z archidiecezji lwowskiej do nowo utworzonej archidiecezji krakowskiej. Została wtedy również powiększona o dekanaty biecki, ołpiński i rzepiennicki oraz parafie: Jodłowa, Przeczyca, Sędziszów Małopolski i Będziemyśl. Do archidiecezji krakowskiej przyłączono 6 parafii dekanatu tymbarskiego[9]. Ostatnia zmiana granic miała miejsce w 1992, za sprawą dekretu Stolicy Apostolskiej O ustanowieniu i określeniu granic diecezji i prowincji kościelnych w Polsce przyłączono do nowo tworzącej się diecezji rzeszowskiej 49 parafii z dekanatów: Biecz, Gorlice-Południe, Gorlice-Północ, Kolbuszowa, Ropczyce i Sędziszów Małopolski, zaś do diecezji sandomierskiej dekanat Baranów Sandomierski[4].

W diecezji tarnowskiej dotychczas odbyły się cztery synody; pierwszy, zwołany przez bpa Leona Wałęgę, zakończył się w 1928 roku. Drugi synod zwołał bp Franciszek Lisowski w dniach 25 marca 1938 - 5 lipca 1938, kolejny trzeci synod od 27 listopada 1947 - 7 lipca 1948 zarządził bp Jan Stepa, a czwarty (3 listopada 1980 - 11 lutego 1986) bp Jerzy Ablewicz. 21 kwietnia 2018 roku odbyła się uroczysta inauguracja piątego synodu diecezjalnego, zwołanego przez bpa Andrzeja Jeża[10][11]. Uroczyste zakończenie odbyło się 2 grudnia 2023 w katedrze tarnowskiej[12].

Instytucje[edytuj | edytuj kod]

Biskupi[edytuj | edytuj kod]

Biskup diecezjalny

Biskupi pomocniczy

Biskup senior

 Zobacz też: Biskupi tarnowscy.

Dekanaty[edytuj | edytuj kod]

Diecezja tarnowska jest drugą w Polsce (po archidiecezji krakowskiej) pod względem liczby dekanatów (43) wchodzących w skład diecezji. W granicach diecezji tarnowskiej mieści się najwięcej parafii - 455[2][15][16] (w tym 17 parafii zakonnych[17]) spośród wszystkich diecezji. Obecna diecezja składa się z następujących dekanatów:

dekanat liczba parafii
1 Dekanat Bochnia Wschód 9
2 Dekanat Bochnia Zachód 8
3 Dekanat Bobowa 9
4 Dekanat Brzesko 10
5 Dekanat Ciężkowice 10
6 Dekanat Czchów 13
7 Dekanat Dąbrowa Tarnowska 11
8 Dekanat Dębica Wschód 9
9 Dekanat Dębica Zachód 9
10 Dekanat Grybów 10
11 Dekanat Krościenko nad Dunajcem 8
12 Dekanat Krynica-Zdrój 16
13 Dekanat Limanowa 13
14 Dekanat Lipnica Murowana 14
15 Dekanat Łącko 10
16 Dekanat Łużna 9
17 Dekanat Mielec Południe 9
18 Dekanat Mielec Północ 10
19 Dekanat Nowy Sącz Centrum 11
20 Dekanat Nowy Sącz Wschód 13
21 Dekanat Nowy Sącz Zachód 10
22 Dekanat Ołpiny 8
23 Dekanat Pilzno 16
24 Dekanat Piwniczna 8
25 Dekanat Porąbka Uszewska 9
26 Dekanat Pustków-Osiedle 10
27 Dekanat Radłów 14
28 Dekanat Radomyśl Wielki 14
29 Dekanat Ropa 8
30 Dekanat Stary Sącz 12
31 Dekanat Szczepanów 8
32 Dekanat Szczucin 10
33 Dekanat Tarnów Południe 12
34 Dekanat Tarnów Północ 12
35 Dekanat Tarnów Wschód 11
36 Dekanat Tarnów Zachód 10
37 Dekanat Tuchów 11
38 Dekanat Tymbark 13
39 Dekanat Ujanowice 11
40 Dekanat Uście Solne 8
41 Dekanat Wojnicz 8
42 Dekanat Zakliczyn 11
43 Dekanat Żabno 10
Razem:
43 dekanaty 455 parafii

Główna świątynia[edytuj | edytuj kod]

  • Bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tarnowie - rocznica poświęcenia: 29 stycznia. Wcześniej była obchodzona w dniu 21 października. Datę w kalendarzu liturgicznym zmieniła Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów dekretem z dnia 4 maja 2018 roku[18]. Zmiana nastąpiła przez odkrycie dokumentów, które zaświadczają, że 28 stycznia 1663 roku sufragan krakowski bp Mikołaj Oborski dokonał konsekracji trzech ołtarzy w kolegiacie tarnowskiej. Świadczyć to może o konsekracji lub rekonsekracji kościoła katedralnego (ówczesne przepisy liturgiczne). 28 stycznia obchodzone jest wspomnienie obowiązkowe św. Tomasza z Akwinu dlatego Kongregacja wyraziła zgodę, aby rocznica poświęcenia świątyni była obchodzona w pierwszym wolnym dniu liturgicznym tj. 29 stycznia[19].

Bazyliki mniejsze[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość Świątynia Rok ogłoszenia
Tarnów Bazylika Katedralna pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny 1972
Limanowa Bazylika pw. Matki Bożej Bolesnej 1991
Nowy Sącz Bazylika pw. św. Małgorzaty 1992
Bochnia Bazylika pw. św. Mikołaja 1997
Szczepanów Bazylika pw. św. Marii Magdaleny i św. Stanisława 2003
Mielec Bazylika pw. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty 2005
Tuchów Bazylika pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny 2010
Grybów Bazylika pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej 2013

Patroni[edytuj | edytuj kod]

Pierwszorzędni

Drugorzędni

Kult świętych i błogosławionych[edytuj | edytuj kod]

Miejsca kultu świętych i błogosławionych związanych z diecezją tarnowską (na terenie tejże diecezji)[20][21]

Sanktuaria[edytuj | edytuj kod]

Sanktuaria Pańskie[22]:

Sanktuaria Maryjne[23]:

Sanktuaria świętych i błogosławionych[24][25]:

Zakony[edytuj | edytuj kod]

Zakony męskie[edytuj | edytuj kod]

Zakony żeńskie[edytuj | edytuj kod]

Świeckie Instytuty Życia Konsekrowanego[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Konferencja Episkopatu Polski, Informator 2017, Biblos 2017, ISBN 978-83-7793-478-4
  2. ↑ a b c Admin, Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia. Dane za rok 2021 [online], www.iskk.pl [dostęp 2023-01-14] (pol.).
  3. ↑ ISKK przyjmuje, że 82% wiernych to "wierni zobowiązani" i wskaźniki dominicantes i communicantes podaje w odniesieniu do tej wartości. Od 2017 nieuwzględniani są też emigranci.
  4. ↑ a b c d e f Historia diecezji, „tarnow.gosc.pl”, 9 sierpnia 2012 [dostęp 2018-01-27].
  5. ↑ DUWALL Jan (1720-1785) [online], www.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2018-01-27] (pol.).
  6. ↑ JANOWSKI Florian Amand (1725-1801) [online], www.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2018-01-27] (pol.).
  7. ↑ Likwidacja opactwa benedyktyńskiego, diecezja tyniecka - Tyniec.eu [online], www.tyniec.eu [dostęp 2018-01-29] (pol.).
  8. ↑ ZIEGLER Grzegorz Tomasz (1770-1852) [online], www.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2018-01-29] (pol.).
  9. ↑ Historia diecezji [online], gosc.pl, 10 sierpnia 2012 [dostęp 2022-02-11].
  10. ↑ Historia Synodów Diecezji Tarnowskiej [online], synodtarnow.pl [dostęp 2018-04-22] (pol.).
  11. ↑ Inauguracja V Synodu Diecezji Tarnowskiej [online], tarnow.gosc.pl [dostęp 2018-04-22].
  12. ↑ https://tarnow.naszemiasto.pl/zakonczono-v-synod-diecezji-tarnowskiej-w-tarnowskiej/ar/c1-9541847
  13. ↑ Instytut Gość Media, Nowa kapituła i nowi kanonicy!, „tarnow.gosc.pl”, 29 grudnia 2017 [dostęp 2018-10-09].
  14. ↑ Instytut Gość Media, Na większą chwałę Boga, „tarnow.gosc.pl”, 9 października 2018 [dostęp 2018-10-09].
  15. ↑ Instytut Gość Media, Żdżary. Nowa parafia [online], Instytut Gość Media, 25 czerwca 2022 [dostęp 2023-09-30].
  16. ↑ Instytut Gość Media, Rozwija się i będzie się rozwijać [online], Instytut Gość Media, 26 września 2023 [dostęp 2023-09-30].
  17. ↑ https://bochnia.naszemiasto.pl/diecezja-tarnowska-najbardziej-pobozna-w-kraju-jednak-czasy/ar/c15-8584711
  18. ↑ Instytut Gość Media, Tarnowska katedra świętuje [online], tarnow.gosc.pl, 29 stycznia 2019 [dostęp 2022-02-04].
  19. ↑ Instytut Gość Media, Rzeka Bożych łask i prośba biskupa [online], Instytut Gość Media, 29 stycznia 2019 [dostęp 2023-12-14].
  20. ↑ Święci i błogosławieni [online], Święci i błogosławieni diecezji tarnowskiej [dostęp 2022-10-25] (pol.).
  21. ↑ Modlitwa do świętych i błogosławionych [online], Święci i błogosławieni diecezji tarnowskiej [dostęp 2022-10-25] (pol.).
  22. ↑ Sanktuaria Pańskie [online], Święci i błogosławieni diecezji tarnowskiej [dostęp 2022-11-05] (pol.).
  23. ↑ Sanktuaria Maryjne [online], Święci i błogosławieni diecezji tarnowskiej [dostęp 2022-11-05] (pol.).
  24. ↑ Szlak Sanktuariów Diecezji Tarnowskiej [online], tarnow.pttk.pl [dostęp 2022-11-05].
  25. ↑ Święta Rita Nowy Sącz – Sanktuarium św. Rity [online] [dostęp 2023-07-05] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Dekanaty diecezji tarnowskiej

Diecezje metropolii krakowskiej
Diecezje katolickie w Polsce
rzymskokatolickie
archidiecezje
diecezje
greckokatolickie
archieparchie
eparchie

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Diecezja_tarnowska&oldid=73454557”