Działanie (socjologia) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Działanie – w socjologii: takie ludzkie zachowanie, z którym osoby działające wiążą pewne subiektywne znaczenie (sens). Takie ujęcie działania rozpowszechnione zostało dzięki socjologii Maxa Webera i obecnie uznaje się je za jedno z elementarnych pojęć socjologicznych.

Działanie u Maxa Webera[edytuj | edytuj kod]

Weber podaje swoją definicję działania we wstępnych fragmentach Gospodarki i społeczeństwa, uznające je za kluczowe pojęcie socjologii. „Działanie oznacza ludzkie zachowanie (zewnętrzny lub wewnętrzny czyn, zaniechanie lub znoszenie), jeśli i o ile działający, bądź wielu działających, wiąże z nim pewien subiektywny sens”[1].

Socjologia Webera opiera się na przeświadczeniu, że wszelkie fenomeny społeczne dadzą się sprowadzić do takich jednostkowych działań, które w konsekwencji tworzą bardziej skomplikowane struktury społeczne (indywidualizm metodologiczny). Z tego powodu zrozumienie subiektywnych sensów działających jednostek jest konieczne dla wyjaśniania zjawisk społecznych. Polegać to ma na wskazaniu interesów, wartości czy celów, którymi kieruje się jednostka.

Typy działań[edytuj | edytuj kod]

Weber rozróżnił cztery typy działań:

  • działania racjonalne ze względu na cel (zweckrational), w którym działający kieruje się racjonalnością instrumentalną: ze zbioru wartości podmiot wybiera cele i przy uwzględnieniu alternatywnych kosztów i korzyści dobiera odpowiednie środki,
  • działania racjonalne ze względu na wartości (wertrational), w odróżnieniu od powyższych, działający podmiot nie kieruje się kalkulacją następstw działania (w myśl zasady „cel uświęca środki”),
  • działania afektywne, odpowiadające aktualnym stanom uczuciowym,
  • działania tradycjonalne, opierające się na nawyku.

Są one traktowane jako typy idealne; rzeczywiste działania wyczerpują znamiona więcej niż jednego typu.

Działanie społeczne[edytuj | edytuj kod]

Działaniem społecznym jest takie działanie, którego znaczenie odnosi się do zachowań innych ludzi i jest na nie nakierowane[1]. Nie są działaniami społecznymi jednoczesne działania wielu osób (Weber podaje przykład otwierania parasoli na deszczu[2]) czy też takie działania, na które jedynie wpływa zachowanie innych ludzi (na przykład psychologia tłumu Le Bona). Działanie społeczne jest podstawowym elementem, z którego zbudowane są wszelkie struktury i instytucje społeczne, na przykład grupy czy organizacje.

Działanie w innych teoriach socjologicznych[edytuj | edytuj kod]

Teorię działania społecznego Webera rozwinął Talcott Parsons, starając się zintegrować ją z teoriami innych klasyków socjologii (takimi jak Pareto czy Durkheim). W Theory of Social Actions (1937) Parsons pokazuje jak na pojęciu działania można oprzeć całą teorię socjologiczną. W przeciwieństwie jednak do Webera ważniejsze są dla niego role społeczne, a nie pojedyncze jednostki. Role określają interesy, normy i wartości, które z kolei są bodźcem i ograniczeniem dla działań.

Podobnym do Webera pojęciem działania posługują się również symboliczny interakcjonizm oraz teoria racjonalnego wyboru. Debata dotycząca miejsca działania społecznego w budowaniu teorii socjologicznej jest jednym z podstawowych sporów w socjologii. Podejście odwołujące się do wyjaśniania działań ludzkich przez odwoływanie się do ich intencji (symboliczny interakcjonizm) czy racjonalnych kalkulacji kosztów i korzyści (teoria racjonalnego wyboru) bywa wiązane z metodologicznym indywidualizmem i jest przedmiotem krytyki niektórych teoretyków nauk społecznych. Część socjologów twierdzi, że zachowania ludzkie lepiej wyjaśniają teorie opierające się na pojęciu struktury społecznej (zob. też: strukturalizm).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Max Weber: Gospodarka i społeczeństwo, s. 6
  2. Max Weber: Gospodarka i społeczeństwo, s. 17

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Max Weber; Gospodarka i społeczeństwo; tłum. Dorota Lachowska, PWN, Warszawa 2002.