French
DeutschEdward Wertheim – Wikipedia, wolna encyklopedia
 pułkownik lekarz | |
| Data i miejsce urodzenia | 13 października 1887 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 15 stycznia 1939 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | do 1939 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | 26 Pułk Artylerii Lekkiej |
| Stanowiska | starszy lekarz pułku |
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
    .jpg){kind=small} | |
.png){kind=small}
Edward Wertheim (ur. 13 października 1887 w Żarkach, zm. 15 stycznia 1939 w Łodzi) – pułkownik lekarz Wojska Polskiego II RP.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w żydowskiej rodzinie Mieczysława i Gustawy z Konów[1], osiadłej w Kieleckiem, zasłużonej dla Polski – jego pradziad był oficerem w armii Księstwa Warszawskiego, a babka – kurierką w powstaniu styczniowym 1863 roku[2]. Brat, Leopold, prawnik ze Skierniewic, w okresie okupacji członek Judenratu w tym mieście, został w 1942 roku rozstrzelany w getcie warszawskim wraz z synem Aleksandrem, synową Janiną oraz wnukami Bronisławem i Stanisławem[3].
Studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, w 1914 roku uzyskał dyplom lekarza. Będąc studentem, wstąpił do polskiej paramilitarnej organizacji społeczno-wychowawczej Związek Strzelecki „Strzelec”.
Po wybuchu I wojny światowej, 7 sierpnia 1914 roku wstąpił do 1 pułku piechoty Legionów Polskich, z którym przekroczył granice Królestwa Polskiego. Kampanię legionową odbył jako lekarz w I Brygadzie. Brał udział w walkach karpackich w 1915 roku. 26 maja 1915 roku został mianowany podporucznikiem, a 15 grudnia tego roku – porucznikiem lekarzem[4]. Uczestniczył w bitwie pod Kostiuchnówką. W trakcie odwrotu nad rzekę Stochód, 7 lipca 1916 roku został ranny pod Gródkiem i wzięty do niewoli rosyjskiej. W styczniu 1917 roku, po powrocie z niewoli, został przydzielony do 3 pułku piechoty w Zegrzu i wyznaczony na stanowisko lekarza III batalionu[1].
Latem 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, został przyjęty do Polskiego Korpusu Posiłkowego[1][5]. 2 lutego 1918 roku został lekarzem 2 pułku ułanów. 19 lutego został zatrzymany i skierowany do obozu internowania w Taraczköz. 16 lipca, po zwolnieniu z obozu, wstąpił do Polskiej Siły Zbrojnej. 12 października 1918 roku został mianowany kapitanem lekarzem[1]. W listopadzie 1918 roku został przyjęty do Wojska Polskiego i wyznaczony na stanowisko adiutanta szefa Departamentu Sanitarnego Ministerstwa Spraw Wojskowych[1][6]. Od 28 września 1919 roku był komendantem szpitala polowego nr 107. Na tym stanowisku wziął udział w wojnie z bolszewikami[1].
Po wojnie był komendantem szpitala wojskowego w Kielcach. W 1928 roku pełnił służbę w Garnizonowej Izbie Chorych w Skierniewicach[7]. 18 lutego 1930 roku został awansowany do stopnia podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1930 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów sanitarnych, w grupie lekarzy[8]. 26 marca 1931 roku został przeniesiony z 26 pułku artylerii lekkiej do 18 pułku piechoty na stanowisko starszego lekarza z równoczesnym pełnieniem obowiązków komendanta Garnizonowej Izby Chorych Skierniewice[9]. Z dniem 1 lipca 1932 roku został przeniesiony do 6 Szpitala Okręgowego im. Jana III we Lwowie na stanowisko pomocnika komendanta[10][11]. 7 czerwca 1934 roku został przeniesiony do 4 Szpitala Okręgowego w Łodzi na stanowisko komendanta[12][13]. Był jednym z inicjatorów budowy nowego gmachu 4 Szpitala Okręgowego przy ul. Żeromskiego 113. 23 listopada 1935 roku został wyznaczony na stanowisko szefa sanitarnego Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi[14]. Na stopień pułkownika został awansowany ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1936 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów sanitarnych (od 1937 roku – korpus oficerów zdrowia, grupa lekarzy)[15]. Działacz społeczny, w latach 1935–1938 był wiceprezesem Oddziału Łódzkiego PCK. Był także członkiem Związku Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski i komendantem Oddziału w Łodzi Koła 3 pułku piechoty Legionów Polskich[16].
Mieszkał przy ul. Gdańskiej 46[17]. Do końca życia gromadził materiały dotyczące udziału Żydów w walce o niepodległość Polski, ale nie napisał żadnej publikacji monograficznej na ten temat. Pisał pamiętniki, niewydane drukiem.
Zmarł 15 stycznia 1939 roku. Został pochowany na cmentarzu garnizonowym na Dołach[2][18].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Niepodległości (16 września 1931)[19]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie) „za czyny męstwa i odwagi wykazane w bojach toczonych w latach 1918–1921”
- Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 10 listopada 1928[20], 18 lutego 1939[21])
- Odznaka 18 Pułku Piechoty[22]
- Medal Zwycięstwa („Médaille Interalliée”)
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Na cmentarzu wojskowym w Łodzi 21 września 2017 roku odsłonięta została tablica pamiątkowa poświęcona płk. Edwardowi Wertheim.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Wykaz Legionistów ↓.
- ↑ a b Z żałobnej karty ↓.
- ↑ Lekarz na froncie [online], Przystanek Historia [dostęp 2022-11-02] (pol.).
- ↑ Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 54.
- ↑ Z żałobnej karty ↓, tu podano, że po kryzysie przysięgowym działał w Polskiej Organizacji Wojskowej na terenie Galicji.
- ↑ Z żałobnej karty ↓, tu podano, że wziął udział w obronie Lwowa i został odznaczony Odznaką Honorową „Orlęta”.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 711, 727.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 20 lutego 1930 roku, s. 65.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 109.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 427.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 323, 871.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 172.
- ↑ Jarno 2001 ↓, s. 192.
- ↑ Jarno 2001 ↓, s. 137, 190.
- ↑ Rybka i Stepan 2004 ↓, s. 338.
- ↑ Nekrolog ↓.
- ↑ Księga adresowa miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego (…). Rocznik 1937–1939, Zarząd Miejski w Łodzi, Łódź 1937 (?), s. 455 Dział II Wykaz mieszkańców m. Łodzi.
- ↑ „Republika” 1939 nr 16,17
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 218, poz. 296 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”.
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 45, poz. 76 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ Na podstawie fotografii [1].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Ś.p. płk dr Edward Wertheim. „Głos Poranny”. 16, s. 4, 1939-01-16. Łódź: Jan Urbach i Eugeniusz Kronman.
- Nekrolog ś.p. płk dr Edwarda Wertheima. „Głos Poranny”. 17, s. 8, 1939-01-17. Łódź: Jan Urbach i Eugeniusz Kronman.
- Fijałek Jan, Indulski Janusz Opieka zdrowotna w Łodzi do roku 1945. Studium organizacyjno-historyczne, Łódź 1990, s. 393.
- Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
- Kempa Andrzej, Szukalak Marek Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych. Tom III od A do Z, Łódź 2003, Oficyna Bibliofilów, ISBN 83-87522-62-7.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2004. ISBN 978-83-7188-691-1.
- Edward Wertheim. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2018-01-15].