Elliot Chess – Wikipedia, wolna encyklopedia

Elliot William Chess

porucznik pilot
Data i miejsce urodzenia	25 grudnia 1899 El Paso
Data i miejsce śmierci	27 grudnia 1962 El Paso
Przebieg służby
Siły zbrojne	US Army Wojsko Polskie
Formacja	Royal Flying Corps, Lotnictwo Wojska Polskiego USAAF
Jednostki	7 eskadra myśliwska
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Odznaczenia

Elliot William Chess (ur. 25 grudnia 1899 w El Paso, zm. 27 grudnia 1962 tamże) – porucznik pilot Wojska Polskiego. Amerykański ochotnik, uczestnik I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Autor godła 7. eskadry myśliwskiej, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Syn Louisa i May Chess. Ukończył liceum w El Paso, następnie rozpoczął naukę w Texas State School of Mines and Metallurgy^[1]. W 1917 roku wstąpił do Szkoły Lotniczej w Toronto, po jej ukończeniu w marcu 1918 roku został przetransportowany do Wielkiej Brytanii, a następnie został skierowany do jednostki bojowej Royal Flying Corps we Francji. W czasie służby wykonał 60 lotów bojowych^[2].

Po zakończeniu działań wojennych pozostał w Europie. Od znajomych amerykańskich lotników dowiedział się o formowaniu w Wojsku Polskim jednostki lotniczej złożonej z Amerykanów i zgłosił się do służby w polskim lotnictwie. Do Polski przybył w październiku 1919 roku i został przydzielony do 7. eskadry myśliwskiej (7. em)^[3], gdzie latał w kluczu dowodzonym przez Edwarda Corsiego. Był najmłodszym spośród amerykańskich ochotników^[4]. W listopadzie 1919 roku opracował projekt graficzny odznaki 7. eskadry myśliwskiej, który łączący symboliczne elementy służby wojskowej Tadeusza Kościuszki w kraju i za granicą. Znak ten został oficjalnie przyjęty jako godło eskadry i był malowany na samolotach 7. em do końca jej istnienia^[5]. W czasie II wojny światowej na bazie tej odznaki opracowano godło dywizjonu 303 w Polskich Siłach Powietrznych na Zachodzie. Obecnie ta odznaka jest używana jako godło lotnicze 23. Bazy Lotnictwa Taktycznego w Mińsku Mazowieckim^[6].

Był lotnikiem doświadczonym i odważnym, czego dał liczne dowody podczas wojny polsko-bolszewickiej. 28 stycznia 1920 roku, pomimo trudnych warunków pogodowych, dostarczył polskim oddziałom w Tarnopolu ważny meldunek. W wykonaniu tego zadania nie przeszkodziły mu dwie kraksy, w których rozbił dwa samoloty^[7].

27 maja 1920 roku przeprowadził rozpoznanie na trasie Taraszcza – Olszanica, podczas którego atakował z niskiej wysokości oddziały Armii Czerwonej^[8]. Jego samolot został uszkodzony ogniem broni przeciwlotniczej nieprzyjaciela, co na cztery dni wyłączyło go z lotów bojowych. Pozbawiony możliwości latania pracował w tym czasie przy zaopatrywaniu eskadry w potrzebny sprzęt i zaopatrzenie. W nocy z 30 na 31 maja, wspólne z mjr. Cedrikiem Fauntem le Royem, brał udział w całonocnym rozładowywaniu transportów kolejowych^[9]. Rankiem 31 maja, po naprawieniu maszyny, wystartował na zadanie wsparcia z powietrza polskich oddziałów walczących na linii Lipaniec – Nowochwastów. Podczas tego lotu został ranny w nogę^[10]. Szybko powrócił do latania bojowego i już 16 lipca brał udział w nalotach na kolumny kawalerii nieprzyjaciela^[11].

Jedenastego sierpnia 1920 roku, w parze z Edwardem Corsim, atakował konnicę Armii Czerwonej na wschód od Korczowa^[12]. Następnie brał udział w obronie Lwowa, podczas której atakował z niskiej wysokości oddziały wroga^[13]. Walki były bardzo intensywne, piloci wykonywali po kilka lotów bojowych dziennie, np. 16 sierpnia Chess startował do walki czterokrotnie^[14].

Drugiego października, wraz z innymi lotnikami 7. em, na lotnisku Lewandówka został odznaczony przez generała Stanisława Hallera Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari^[15]. 20 października 1920 roku otrzymał prawo noszenia odznaki pilota na czas służby w polskim lotnictwie^[16]. 10 maja 1921 roku, wraz z innymi amerykańskimi pilotami latającymi w 7. em, został przyjęty w Belwederze przez marszałka Józefa Piłsudskiego i odznaczony Krzyżem Walecznych^[17]. 11 listopada 1928 roku otrzymał prawo do noszenia Polowej Odznaki Pilota^[18].

Podczas służby w 7. em udało mu się dokonać ulepszenia mechanizmu synchronizatora karabinów maszynowych w myśliwcach Albatros D.III, co podniosło ich szybkostrzelność dwukrotnie^[19]. Ponadto zmodyfikował też stateczniki używanych bomb lotniczych, tak że podczas ich zrzucania wydawały „wrzeszczące” dźwięki, budzące popłoch w szeregach nieprzyjaciela^[2].

Po zakończeniu działań wojennych został zdemobilizowany i 2 maja 1923 roku zwolniony ze służby kontraktowej w Wojsku Polskim^[20]. Powrócił do Stanów Zjednoczonych, gdzie rozpoczął pracę jako dziennikarz w lokalnej gazecie „El Paso Times”. Pod koniec lat dwudziestych przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie rozpoczął karierę literacką. Na podstawie swych doświadczeń pisał artykuły i opowiadania, m.in. o tematyce lotniczej. W 1941 roku wydał swą jedyną powieść Walk away from ‘em. W czasie II wojny światowej służył jako pilot transportowy w Ninth Air Force^[1]. 3 czerwca 1944 roku został zaproszony do Dywizjonu 303. Podczas oficjalnej uroczystości został udekorowany, jako były członek 7 Eskadry Myśliwskiej, Bojową Odznaką Kościuszkowską Honorową^[21]. Zmarł na zawał serca 27 grudnia 1962 roku w El Paso^[1].

Za swą służbę w lotnictwie polskim został odznaczony^[2][22]:

• Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 1958 – 8 kwietnia 1921^[23][24],
• Polową Odznaką Pilota nr 107,
• Krzyżem Walecznych,
• Krzyżem Polskich Żołnierzy z Ameryki,
• kanadyjską odznaką pilota.

W 1930 roku poślubił Jean Townley Wallace, z którą rozwiódł się po kilku latach małżeństwa^[1]. W 1946 roku związał się z Elaine Gottlieb, z którą miał córkę Nolę^[25].

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych z 20 października 1920. [dostęp 2020-02-29].
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych z 2 czerwca 1923. [dostęp 2020-02-29].
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych z 11 listopada 1928. [dostęp 2020-02-29].
• Robin Hemley: Nola: A Memoir of Faith, Art, and Madness. Iowa City: University of Iowa Press, 2013. OCLC 817736566.
• Robert F. Karolevitz: Dług honorowy: amerykańscy piloci Eskadry Myśliwskiej im. Kościuszki w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920: zapomniani bohaterowie. Warszawa: A.M.F. Plus Group, 2005. ISBN 83-921401-5-X. OCLC 749817462.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Początki, organizacja, personel i sprzęt. T. I. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.
• Krzysztof A. Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką: 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.
• Kazimierz Węgrzecki: Kosynierzy warszawscy. Historia 303 Dywizjonu Myśliwskiego Warszawskiego imienia Tadeusza Kościuszki. Londyn: Veritas, 1968. OCLC 877575754.