Filip VI Hiszpański – Wikipedia, wolna encyklopedia

Filip VI
Felipe Juan Pablo Alfonso de la Santísima Trinidad y de Todos los Santos de Borbón y Grecia
Ilustracja
Filip VI, król Hiszpanii
Wizerunek herbu
podpis
Król Hiszpanii
Okres

od 19 czerwca 2014[1]

Koronacja

20 czerwca 2014

Poprzednik

Jan Karol I Burbon

Książę Asturii
Okres

od 21 stycznia 1977
do 19 czerwca 2014

Poprzednik

Jan Karol I

Następca

Eleonora

Dane biograficzne
Dynastia

Burbonowie

Data i miejsce urodzenia

30 stycznia 1968
Madryt

Ojciec

Jan Karol I

Matka

Zofia

Rodzeństwo

Helena, księżna de Lugo
Krystyna, infantka Hiszpanii

Żona

Letycja Ortiz Rocasolano
od 22 maja 2004

Dzieci

Eleonora, księżniczka Asturii
Zofia, infantka Hiszpanii

Odznaczenia
Order Złotego Runa (Hiszpania) Łańcuch Orderu Karola III (Hiszpania) Łańcuch Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania) Order św. Ferdynanda - Krzyż Wielki (Hiszpania) Krzyż Wielki Zasługi Wojskowej z Odznaką Białą (Hiszpania) Krzyż Wielki Zasługi Morskiej z Odznaką Białą (Hiszpania) Krzyż Wielki Zasługi Lotniczej z Odznaką Białą (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Świętego Hermenegilda (Hiszpania) Złoty Krzyż Orderu Zasługi Gwardii Cywilnej Krzyż Wielki Orderu Zasługi Cywilnej (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Alfonsa X Mądrego (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Krzyża Świętego Rajmunda z Penafort (Hiszpania) Order Kalatrawy (Hiszpania) Order Alcántara (Hiszpania) Order św. Jakuba od Miecza (Hiszpania) Order Montesy (Hiszpania) Dama Orderu Królowej Marii Luizy (Hiszpania) Order Cisneros (Hiszpania) Medal Plus Ultra Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN Krzyż Wielki Specjalnego Wykonania Orderu Zasługi RFN Kawaler Naszyjnika Orderu Grobu Świętego Naszyjnik Orderu Króla Abdulaziza Krzyż Wielki Orderu Maja za Zasługi (Argentyna) Łańcuch Orderu Wyzwoliciela San Martina (Argentyna) Klasa Specjalna Odznaki Honorowej za Zasługi Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Łańcuch Orderu Zasługi Chile Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Chile) Wielki Łańcuch Orderu Boyacá (Kolumbia) Order Zasługi Służby Dyplomatycznej Wielki Order Mugunghwa Krzyż Wielki Orderu Krzysztofa Kolumba (Dominikana) Łańcuch Orderu Narodowego św. Wawrzyńca (Ekwador) Order Krzyża Ziemi Maryjnej I Klasy (Estonia) Wielki Łańcuch Orderu Lakanduli (Filipiny) Wielki Łańcuch Orderu Sikatuny (Filipiny) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja) Order Francisco Morazána Krzyż Wielki Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy (1951-2001) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy z Wielkim Łańcuchem Order Chryzantemy (Japonia) Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia (Jordan) Order Trzech Gwiazd I klasy (Łotwa) Wielka Wstęga Orderu Zasługi (Liban) Krzyż Wielki Orderu Zasługi Adolfa de Nassau Wstęga Orderu Orła Azteckiego (Meksyk) Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Rycerz Krzyża Wielkiego Orderu Oranje-Nassau (Holandia) Medal Pamiątkowy Koronacji Wilhelma Aleksandra (Holandia) Krzyż Wielki Orderu Vasco Núñeza de Balboa (Panama) Krzyż Wielki Orderu Słońca Peru Order Zasługi za Wybitną Służbę (Peru) Krzyż Wielki Orderu Zasługi RP Wielki Oficer Orderu Wieży i Miecza (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Chrystusa Krzyż Wielki Orderu Avis (Portugalia) Oficer Orderu Wolności (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Rumunii Order Podwiązki (Wielka Brytania) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Królewskiego Wiktoriańskiego (GCVO) Krzyż Wielki ze Złotą Gwiazdą Narodowego Orderu Joségo Matiasa Delgado (Salwador) Order Królewski Serafinów (Szwecja) Baliw Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji – Zakon Maltański (SMOM) Łańcuch Orderu Pro Merito Melitensi Nagroda Serge'a Lazareffa Złoty Order Olimpijski

Filip VI (właśc. Felipe VI de España, wym. /feˈlipe ˈseɣsto/, Felipe Juan Pablo Alfonso de la Santísima Trinidad y de Todos los Santos de Borbón y Grecia, ur. 30 stycznia 1968 w Madrycie) – król Hiszpanii z dynastii Burbonów. Jest synem byłego króla Jana Karola I i królowej Zofii. Ma dwie starsze siostry – Helenę oraz Krystynę. W 2004 roku poślubił dziennikarkę telewizyjną Letycję Ortiz, z którą ma dwie córki – Eleonorę (następczynię tronu) oraz Zofię. Zgodnie z Konstytucją Hiszpanii, jako monarcha jest głową państwa oraz naczelnym dowódcą Sił Zbrojnych Hiszpanii w stopniu marszałka (Capitán general). Pełni także rolę najwyższego przedstawiciela w stosunkach międzynarodowych.

21 stycznia 1977 oficjalnie otrzymał tytuł księcia Asturii. Wstąpił na tron 19 czerwca 2014 roku[2] po abdykacji swojego ojca. Jego rządy naznaczone są rozwiązaniem Kortezów Generalnych w 2016, aby można było przeprowadzić nowe wybory, zdecydowanym potępieniem referendum niepodległościowego Katalonii w 2017, pandemią COVID-19 oraz dążeniem do większej przejrzystości w sprawach królewskich. Badanie z 2021 roku wykazało, że Hiszpanie o poglądach lewicowych pozostają skrajnie nieufni wobec monarchicznej instytucji i postrzegają Filipa VI jako dalekiego od oczekiwań neutralności politycznej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Rodzina i dzieciństwo[edytuj | edytuj kod]

Trzecie dziecko króla Hiszpanii Juana Carlosa I i królowej Zofii Glücksburg. Filip VI ma dwie siostry infantki: Helenę i Krystynę. Został ochrzczony przez arcybiskupa Madrytu Casimiro Morcillo Gonzáleza, jego rodzicami chrzestnymi byli dziadek Juan de Borbón i prababka królowa Wiktoria Eugenia Battenberg. Jego imiona mają wymowę symboliczną. Imię Felipe otrzymał na cześć pierwszego Burbona panującego w Hiszpanii Filipa V, Juan – po dziadku Juanie de Borbón, Pablo po dziadku Pawle I Glücksburgu, a Alfonso po pradziadku Alfonsie XIII.

1 listopada 2003 ogłoszono jego zaręczyny z dziennikarką Letizią Ortiz Rocasolano. Ślub odbył się 22 maja 2004 w Katedrze Almudena, w Madrycie.

8 maja 2005 para ogłosiła, że w listopadzie spodziewa się narodzin swojego pierwszego dziecka. 31 października 2005 – niemal miesiąc przed terminem, przyszła na świat córka, infantka Eleonora.

Prasa została poinformowana o narodzinach pierworodnej córki pary książęcej za pomocą SMS-a. 25 września 2006 pałac królewski poinformował – również za pomocą SMS-a[3], że Felipe i Letizia w początkach maja 2007 spodziewają się narodzin drugiego dziecka[4]. 29 kwietnia 2007 księżna Letizia urodziła córkę, infantkę Zofię.

Filip VI jest ojcem chrzestnym co najmniej ośmiorga dzieci:

  • księcia Ernesta Augusta VI Hanowerskiego (ur. 1983), syna Ernesta Augusta V, księcia Hanoweru
  • księcia Konstantyna Alexiosa Greckiego (ur. 1998), syna Pawła, księcia Grecji i Danii
  • księżniczki Sofii Bułgarskiej (ur. 1999), córki Konstantyna, księcia Widin
  • Miguela Urdangarín y de Borbón (ur. 2002), syna Krystyny, księżnej Palma de Mallorca, swojej siostry
  • księżniczki Ingrid Aleksandry Norweskiej (ur. 2004), córki Haakona, następcy tronu Norwegii
  • Luisa Felipe Gómez-Acebo y Ponte (ur. 2005), syna Beltrána, swojego brata ciotecznego
  • księcia Wincentego Duńskiego (ur. 2011), syna Fryderyka, króla Danii,
  • księżniczki Izabeli Orleańskiej (ur. 2012), córki Karola Filipa, księcia Andegawenii[5]

Książę Widin jest ojcem chrzestnym młodszej córki Filipa – też Sofii.

Studia i dalsze życie[edytuj | edytuj kod]

Filip rozpoczął naukę w Santa Maria de los Rosales. Szkołę średnią ukończył w kanadyjskim Ontario, w Lakefield College School, a następnie studiował prawo na Universidad Autónoma de Madrid. Ukończył również kilka kursów z zakresu ekonomii. Edukację zakończył tytułem magistra (Master of Science) w Edmund A. Walsh School of Foreign Service Uniwersytetu Georgetown – w czasie studiów tam dzielił pokój z kuzynem – Pawłem Greckim. Jako następca tronu Hiszpanii, Filip regularnie uczestniczył w oficjalnych imprezach, kluczowych dla kraju wydarzeniach i życiu publicznym Hiszpanii. Od października 1995, aby utrzymać lepszy kontakt z Hiszpanami i jak najlepiej poznać całą Hiszpanię, Filip złożył całą serię wizyt w wspólnotach, prowincjach i miastach autonomicznych Hiszpanii.

Filip jako następca ojca Jana Karola I w 1977 otrzymał tytuł księcia Asturii. 21 kwietnia 1990 został pierwszym Burbonem, który otrzymał tytuł kataloński księcia Girony. Tak jak większość jego rodziny, brał on udział w igrzyskach olimpijskich; podczas Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie w 1992 uczestniczył w regatach.

Filip posługuje się językami: hiszpańskim, katalońskim, francuskim, angielskim oraz zna trochę grecki[6].

Król Hiszpanii[edytuj | edytuj kod]

18 czerwca 2014 Juan Carlos I podpisał akt abdykacji, zgodnie z którym przestał być królem Hiszpanii o północy. Zgodnie z tym aktem 19 czerwca 2014 Filip objął panowanie i został zaprzysiężony w Kortezach Generalnych jako król Hiszpanii Filip VI[7][8].

Król przyjął sobie za cel przywrócenie zaufania społeczeństwa do instytucji monarchii oraz jej reformę. Pod koniec 2014 roku opublikował zasady funkcjonowania swego dworu – wszystkie wydatki miały być jawne, zabroniono przyjmowania drogich prezentów[9]. Na początku 2015 obniżył swoje dochody o 20%, ograniczył również wydatki na podróże i ceremonie dworskie oraz w większości pozostałych dziedzin. Takie działania zaowocowały powolnym odzyskiwaniem przez monarchię prestiżu oraz wzrostem zaufania wśród obywateli – król stał się jedną z najwyższej cenionych postaci życia politycznego w kraju[10].

W 2016 roku król skorzystał ze swojego konstytucyjnego prawa do rozwiązania parlamentu (artykuł 99 punkt 5) z powodu impasu, do jakiego doszło po tegorocznych wyborach, kiedy żadna partia nie zdobyła poparcia umożliwiającego samodzielne sformowanie rządu, a miesiące rozmów między przywódcami partii nie przynosiły żadnych efektów (nawet nie wyznaczono konkretnego kandydata na urząd premiera). Wydarzenie to było o tyle znamienne, że pierwszy raz od demokratyzacji Hiszpanii skorzystano z możliwości zwołania nowych wyborów na mocy królewskiego dekretu[11][12].

W wyniku kryzysu związanego z katalońskim referendum niepodległościowym z 2017 roku król wygłosił 3 października 2017 przemówienie, w którym zdecydowanie potępił całe zajście. Podkreślał w nim nielegalność referendum i określił je jako przejaw „nieakceptowalnego braku lojalności”, a także zaznaczył, że doprowadziło ono do „erozji zaufania wewnątrz społeczeństwa samej Katalonii”. Zauważył również, iż referendum mogło być poważnym ciosem dla gospodarki całej północno-wschodniej Hiszpanii[13][14][15]. Zdecydowane stanowisko króla, odbiegające od dotychczasowej normy, spotkało się z mieszanymi opiniami ze strony sceny politycznej, która podzieliła się na obóz przyznający w pełni rację Filipowi VI (Partia Ludowa, Obywatele – Partia Obywatelska) oraz obóz krytykujący (Unidas Podemos, Catalunya en Comú)[16]. Członkowie PSOE oficjalnie opowiedzieli się po stronie króla, jednakże nieoficjalnie byli niezadowoleni z faktu, iż król w żaden sposób nie zachęcił władz Hiszpanii i Katalonii do wspólnego rozwiązania problemu na drodze dialogu[17].

Po ujawnieniu przez brytyjski dziennik The Daily Telegraph, że Filip VI, podobnie jak jego ojciec, znajdował się na liście beneficjentów Fundacji Lucum, czyli podmiotu, który otrzymał darowiznę w wysokości 65 milionów euro od Abdullaha bin Abdulaziza, króla Arabii Saudyjskiej[18], rodzina królewska wydała 15 marca 2020 roku oświadczenie, w którym ogłosiła, że Filip VI zrzeknie się jakiegokolwiek spadku po ojcu, do którego mógłby być uprawniony, oraz że Jan Karol I straci swój udział w świadczeniu, które rodzina królewska otrzymuje regularnie z budżetu państwa[19][20][21]. Oświadczenie to, mimo swojej formy, nie ma jednak mocy prawnej, ponieważ hiszpański kodeks cywilny zabrania przyjęcia lub odrzucenia spadku przed zgonem osoby, która go przepisała[22].

W lutym 2022 roku król oficjalnie potępił rosyjską inwazję na Ukrainę, stwierdzając, że jest to „niedopuszczalna agresja przeciwko suwerennemu i niezależnemu narodowi”. Tym samym stał się jednym z pierwszych europejskich monarchów, którzy publicznie zajęli stanowisko w tym konflikcie[23][24].

25 kwietnia 2022 roku, dążąc do większej transparentności finansowej, Filip VI po raz pierwszy upublicznił informacje o swoich osobistych aktywach, ujawniając tym samym ich wartość w wysokości 2,6 miliona euro (2,8 mln $). W wydanym oświadczeniu widnieje informacja, że na bogactwo króla składają się jego oszczędności, rachunki bieżące oraz papiery wartościowe, a także sztuka, antyki i biżuteria. Ogłoszono też, że król nie posiada żadnych zagranicznych nieruchomości ani nie dokonywał żadnych zagranicznych transakcji finansowych[25]. Zauważono również, iż Filip VI zapłacił należny podatek od wszystkich swoich dochodów[26]. Przedstawiona kwota czyni króla Filipa jednym z najmniej zamożnych monarchów na świecie[27]. Kontrastuje ona wyraźnie z szacunkami odnoszącymi się do majątku jego ojca Jana Karola I, wynoszącymi 2-2,3 miliarda dolarów[28][29].

Tytulatura[edytuj | edytuj kod]

Sztandar osobisty króla Filipa VI

Choć Filip posługuje się na co dzień jedynie tytułem króla Hiszpanii, jego pełna tradycyjna tytulatura brzmi: z Bożej łaski król Hiszpanii, Kastylii, Leónu, Aragonii, Sycylii, Neapolu, Jerozolimy, Portugalii, Nawarry, Grenady, Toledo, Walencji, Galicji, Majorki, Sewilli, Sardynii, Kordoby, Korsyki, Murcji, Jaén, Algarve, Algeciras, Gibraltaru, Wysp Kanaryjskich, Wschodnich i Zachodnich Indii oraz innych wysp i ziem na zachodnim brzegu Atlantyku, hrabia Barcelony, pan Biskajów i Moliny, książę Aten i Neopatrii, hrabia Roussillon i Cerdagne, margrabia Oristano i Goceano, arcyksiążę Austrii, książę Burgundii, Brabancji i Mediolanu, hrabia Habsburga, Flandrii, Tyrolu etc.[30] Jest ona rezultatem rozmaitych historycznych perturbacji, w trakcie których królowie hiszpańscy uzyskiwali i tracili władzę nad kolejnymi krajami. Tytuł arcyksięcia Austrii pochodzi z czasów, gdy w Hiszpanii panowali Habsburgowie.

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Hiszpańskie

Zagraniczne

Genealogia[edytuj | edytuj kod]

Hiszpańska rodzina królewska

Król i królowa


Król Jan Karol I (poprzedni król)
Królowa Zofia (poprzednia królowa, żona Jana Karola I)



Księżna Soria i książę Soria


Księżna Alicja (księżna wdowa Kalabrii)

Prapradziadkowie

król Hiszpanii
Alfons XII
(1857−1885)
∞1879
Maria Krystyna Habsburg
(1858−1929)

Henryk Battenberg
(1858−1896)
∞1885
Beatrycze Koburg
(1857−1944)

Alfons
(1841−1934)
∞1868
Maria Antonietta
(1851−1918)

Filip Orleański
(1838−1894)
∞1864
Maria Izabela Orleańska
(1848–1919)

król Grecji
Jerzy I Glücksburg
(1845−1913)
∞1867
Olga Konstantinowna Romanowa
(1851−1926)

Cesarz niemiecki
Fryderyk III Hohenzollern
(1831−1888)
∞1858
Wiktoria Koburg
(1840−1901)

Ernest August Hanowerski
(1845−1923)
∞1878
Thyra Glücksburg
(1853−1933)

Cesarz niemiecki
Wilhelm II Hohenzollern
(1859−1941)
∞1881
Augusta Wiktoria von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Augustenburg
(1858−1921)

Pradziadkowie

król Hiszpanii
Alfons XIII
(1886−1941)
∞1906
Wiktoria Eugenia Battenberg
(1887−1969)

Karol Tankred
(1870−1949)
∞ 1907
Ludwika Orleańska
(1882−1958)

król Grecji
Konstantyn I Glücksburg
(1868−1923)
∞1889
Zofia Hohenzollern (1870−1932)

Ernest August Hanowerski
(1887−1953)
∞1913
Wiktoria Luiza Hohenzollern
(1892−1980)

Dziadkowie

Juan de Borbón (1913−1993)
∞1935
Maria Mercedes (1910−2000)

król Grecji
Paweł I (1901−1964)
∞ 1938
Fryderyka Hanowerska (1917−1981)

Rodzice

król Hiszpanii
Juan Carlos I (1938)
∞1962

królowa Hiszpanii
Zofia (1938)

Filip VI (ur. 30 stycznia 1968), król Hiszpanii

Żona

Letycja (ur. 15 września 1972)

Dzieci

Eleonora (ur. 31 października 2005)

Zofia (ur. 29 kwietnia 2007)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. tvn24.pl
  2. pap.pl. [dostęp 2014-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
  3. Los Príncipes de Asturias esperan su segundo hijo para principios del mes de mayo | elmundo.es, www.elmundo.es [dostęp 2017-11-18].
  4. Los Príncipes de Asturias esperan su segundo hijo para principios del mes de mayo | Actualidad | EL PAÍS, www.elpais.es [dostęp 2017-11-18] (hiszp.).
  5. Chrzciny księżniczki Izabeli (fr). noblesseetroyautes.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-26)]..
  6. BARCELONA – A VIEWERS GUIDE: The Sports; Felipe Hoists Flag for Spain, „The New York Times”, 19 lipca 1992, ISSN 0362-4331 [dostęp 2017-10-04] (ang.).
  7. tvp.info
  8. Król Filip VI zasiadł na tronie Hiszpanii – RMF24.pl, www.rmf24.pl [dostęp 2017-11-23].
  9. Kodeks króla Filipa (gazeta.pl)
  10. Król Hiszpanii dla przykładu obciął sobie pensję
  11. Raphael Minder, King Felipe of Spain Dissolves Parliament, Clearing Way for New Elections, „The New York Times”, 3 maja 2016, ISSN 0362-4331 [dostęp 2022-09-22] (ang.).
  12. El Rey disuelve las Cortes por primera vez en democracia, ELMUNDO, 3 maja 2016 [dostęp 2022-09-22] (hiszp.).
  13. Catalan referendum: Region's independence 'in matter of days', „BBC News”, 4 października 2017 [dostęp 2022-09-22] (ang.).
  14. King Felipe: Catalonia's authorities have 'scorned' all Spaniards with referendum, the Guardian, 4 października 2017 [dostęp 2022-09-22] (ang.).
  15. Hilary Clarke, Claudia Rebaza, Isa Soares, King of Spain accuses Catalan leaders of 'unacceptable disloyalty', CNN, 3 października 2017 [dostęp 2022-09-22] (ang.).
  16. Andrés Gil, El discurso del rey enciende a Unidos Podemos y los 'comunes', elDiario.es, 3 października 2017 [dostęp 2022-09-22] (hiszp.).
  17. Diario es Política, MINUTO A MINUTO | La crisis de Catalunya, elDiario.es, 10 września 2017 [dostęp 2022-09-22] (hiszp.).
  18. Eldiario Es, Felipe VI es el segundo beneficiario de la fundación que recibió los 100 millones de Arabia Saudí, según The Telegraph, eldiario.es, 14 marca 2020.
  19. Spain's King Felipe VI renounces father's inheritance, BBC, marzec 2020.
  20. El Rey renuncia a la herencia de don Juan Carlos y le retira su asignación pública, El Confidencial, 15 marca 2020.
  21. El Rey renuncia a la herencia de Don Juan Carlos, ABC, 15 marca 2020.
  22. Marcos Pinheiro, Elena Herrera, La presión judicial y política aboca al rey emérito a irse de España para tratar de salvar la monarquía de sus propios escándalos, elDiario, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-04] (hiszp.).
  23. Dutch and Spanish Royals respond to Russian invasion of Ukraine, Royal Central, 24 lutego 2022 [dostęp 2022-03-05] (ang.).
  24. Queen Letizia uses fashion to show support for Ukraine, Royal Central, 4 marca 2022 [dostęp 2022-03-05] (ang.).
  25. Ashifa Kassam, Spain's king unveils assets amid push for more transparency, Associated Press, 26 kwietnia 2022.
  26. Spain's King Felipe VI unveils €2.6m assets amid push for more transparency, Euronews, 26 kwietnia 2022.
  27. James Badcock, I might be king of Spain but I'm not loaded: Felipe VI claims he is one of world's poorest monarchs, Telegraph, 26 kwietnia 2022.
  28. Marcos Paradinas, Las redes se hacen eco de la fortuna del Rey, estimada en 2 mil millones de euros según la prensa extranjera, El Plural, 3 czerwca 2014 [dostęp 2022-11-12] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-14].
  29. NYT: el Rey llegó al trono casi sin dinero; su fortuna supera los 2.300 millones, Bolsamania [dostęp 2022-11-12] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-08].
  30. Obecna konstytucja hiszpańska uznaje podstawowy tytuł władcy jako król Hiszpanii, zezwala jednak na używanie tytułów „które odnoszą się do Korony”, uznaje się więc, że dotyczy to wszystkich dawnych tytułów (artykuł 56 par. 2). Co do zasady, nie praktykuje się używania większości z tych tytułów.
  31. M.P. z 2004 r. nr 2, poz. 45

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]