Frombork – Wikipedia, wolna encyklopedia

Frombork
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

braniewski

Gmina

Frombork

Prawa miejskie

1310-1945
od 1959 (ponownie)

Burmistrz

Zbigniew Pietkiewicz

Powierzchnia

7,59 km²

Populacja (30.06.2012)
• liczba ludności
• gęstość


2415[1]
318,2 os./km²

Strefa numeracyjna

55

Kod pocztowy

14-530

Tablice rejestracyjne

NBR

Położenie na mapie gminy Frombork
Mapa konturowa gminy Frombork, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Frombork”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Frombork”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Frombork”
Położenie na mapie powiatu braniewskiego
Mapa konturowa powiatu braniewskiego, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Frombork”
Ziemia54°21′30″N 19°40′59″E/54,358333 19,683056
TERC (TERYT)

2802034

SIMC

0932732

Urząd miejski
ul. Młynarska 5a
14-530 Frombork
Strona internetowa

Frombork (niem. Frauenburg[2], hist. łac. Castrum Dominae Nostrae, „Zamek Naszej Pani”, Civitas Warmiensis, „Miasto Warmińskie”) – miasto na Warmii w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Frombork. Jest położony na Równinie Warmińskiej, nad Zalewem Wiślanym, na północnym krańcu Wysoczyzny Elbląskiej. W miejscowości znajduje się port morski oraz morskie przejście graniczne.

Frombork leży zarówno na historycznej Warmii biskupiej[3], jak i na obszarze dawnej Warmii plemiennej[4]. Uzyskał prawa miejskie w 1310[5]. Utracił je po II wojnie światowej w 1945, aby ponownie uzyskać je w 1959[6]. W latach 1954–1957 wieś Frombork należała i była siedzibą władz gromady Frombork do 1972 r. W 1958 r. wieś Frombork wyłączono z gromady, tworząc osiedle miejskie Frombork, któremu w 1959 r. nadano prawa miejskie. Po reformie administracji w 1973 utworzono gminę miejsko-wiejską Frombork. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Mapa historyczna Warmii
Widok w kierunku Zalewu Wiślanego, w oddali Mierzeja Wiślana (2014)
Frombork (jako Varmia) na mapie Polski z 1570[7]
Frombork i Braniewo na „Mapie Świętej Warmii” z 1755

Pierwsza wzmianka źródłowa o formującym się u stóp Wzgórza miasteczku pochodzi z 1278[8]. Badania archeologiczne nie potwierdziły istnienia tutaj wcześniejszego osadnictwa. Kiedy po kolejnym powstaniu Prusów w 1275 doszczętnie spalono katedrę w Braniewie, biskup warmiński Henryk Fleming postanowił przenieść kapitułę warmińską i wybudować tu katedrę. Nazwę miasta przyjęto od Najświętszej Marii Panny, patronki katedry. Osadnicy niemieccy nazywali je – Frauenburg (polska nazwa Frombork stanowi fonetyczne przyswojenie formy niemieckiej), a kanonicy warmińscy w swoich dokumentach pisali Castrum Dominae Nostrae – Gród Naszej Pani. Przywilej lokacyjny Frombork otrzymał 8 lipca 1310 od biskupa Eberharda z Nysy na prawie lubeckim[5][9]. Znaczenie miasta podniosło wybudowanie w latach 1329–1388 katedry Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja. Początkowo miasto stanowiło własność biskupów warmińskich, od 1320 należało do kapituły warmińskiej. Zwane było wówczas Civitas Warmiensis (Miasto Warmińskie). Tak też było w istocie, gdyż Frombork był stolicą Warmii[10].

Powstały w wyniku tego wyboru w ostatniej ćwierci wieku XIII kompleks osadniczy składał się z dwóch, całkowicie od siebie niezależnych, jednostek: zespołu katedralnego na wzgórzu i miasta nad brzegiem Zalewu Wiślanego. Każda z nich posiadała odmienne podstawy prawne. Dopiero w końcu wieku XIX tarasy górny i dolny powiązano w jeden zespół, natomiast w 1926 Wzgórze Katedralne i miasto połączone zostały administracyjnie.

Od czasów założenia życie mieszkańców miasta wiązało się głównie z rybołówstwem i rolnictwem. Z biegiem lat powstawały tutaj warsztaty rzemieślnicze świadczące głównie usługi dla kanoników i służby kościelnej. Już w średniowieczu wymieniano funkcjonowanie we Fromborku cechów krawców, piekarzy, piwowarów oraz gildii rybackiej. Pod koniec XIV wieku wybudowano poszczególne wieże warowni, mimo umocnień miasto było niszczone podczas najazdów wojsk polskich w 1414 i krzyżackich w 1454 (mimo że biskup warmiński stał po ich stronie). Najazd w 1454 był odwetem za złożenie przez kapitułę hołdu[11]. W 1455 Wzgórze Katedralne zostało zajęte przez czeskie oddziały zaciężne będące w służbie Kazimierza Jagiellończyka[10][12].

Na mocy pokoju toruńskiego z 1466 miasto wraz z całą Warmią weszło w skład Korony Królestwa Polskiego. We Fromborku przebywał Mikołaj Kopernik, który jako kanonik kapituły warmińskiej żył i pracował na Wzgórzu Katedralnym niemal nieprzerwanie od 1510 do dnia swojej śmierci w maju 1543. Właśnie tutaj Mikołaj Kopernik opracował De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) – dzieło, które odmieniło dotychczasowe pojęcia o wszechświecie[10]. Zespół katedralny na wzgórzu stał się także miejscem pochówku astronoma[8]. W 1520 miasto niszczy najazd Krzyżaków, jednak nie udaje im się opanować Wzgórza Katedralnego[12]. Około 1540 powstała pod miastem pierwsza na Warmii huta szkła.

Frombork, rycina Krzysztofa Hartknocha z Altes und neues Preussen, 1684

Ponowne zniszczenia zabudowy miejskiej mają miejsce w czasie wojen szwedzkich, od 1626 miasto okupują wojska szwedzkie, które grabią skarbiec katedralny i wywożą do Szwecji księgozbiór biblioteki kapitulnej, w tym cenny księgozbiór kopernikański. W drugiej połowie wieku XVII upadek gospodarczy, w 1655 Karol Gustaw przyłącza Frombork do Szwecji. W 1703 wielki pożar niszczy całą zabudowę miasta m.in. ratusz, nietknięty pozostaje jedynie kościół farny[8][12].

W 1772, po I rozbiorze Rzeczypospolitej, miasto znalazło się w granicach Prus.

Na początku XIX w. ranga Fromborka jest tak niska, że jest on zaliczany do osad rybackich[12]. Pewne ożywienie daje się zauważyć po 1837, kiedy przeniesiono tutaj siedzibę biskupstwa. Rozwój turystyki, który nastąpił w końcu wieku XIX, spowodowany m.in. uruchomieniem w 1899 Kolei Nadzalewowej, sprzyjał dalszemu rozwojowi miasteczka jako znaczącego już ośrodka turystyczno-wypoczynkowego[8]. Powstało wówczas kilka hoteli, gospód i pensjonatów.

Zespół Wzgórza Katedralnego – Wieża Radziejowskiego i Kopernika

Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 Frombork wrócił w granice Polski. Ludność pochodzenia niemieckiego została wysiedlona do Niemiec. Z powodu zniszczenia zabudowy i infrastruktury w 80% oraz niewielkiej liczby mieszkańców, Frombork pozbawiono praw miejskich[8].

W 1946 podjęto decyzję o zorganizowaniu Muzeum Mikołaja Kopernika. Udostępniono je zwiedzającym we wrześniu 1948. W 1959 Frombork odzyskał prawa miejskie[12].

W latach 1966–1973 prowadzono odbudowę Fromborka, w ramach akcji Związku Harcerstwa Polskiego pod kryptonimem „Operacja 1001-Frombork[13]. 2391 instruktorów i harcerzy za swoją nienaganną pracę, trwającą co najmniej trzy turnusy, otrzymało najwyższe wyróżnienie – tytuł Honorowego Obywatela Fromborka (HOF). „Operacja 1001-Frombork” przygotowywała obchody 500. rocznicy urodzin Kopernika[14]. Przy odbudowie Fromborka pomagali również konserwatorzy zabytków.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

  • Piramida wieku mieszkańców Fromborka w 2014[15].


Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja
Zdjęcie przedstawia wnętrze zabytkowej wieży: wykonana od dołu fotografia pokazuje spiralne żelbetowe schody prowadzące w górę wieży.
Wnętrze Wieży Radziejowskiego w zespole Wzgórza Katedralnego
Brama zachodnia oraz Wieża Kopernika w zespole Wzgórza Katedralnego

Transport[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Frombork (przystanek kolejowy).

Przez miasto przechodzą drogi:

Do Fromborka można przypłynąć z mola w Krynicy Morskiej tramwajem wodnym przez Tolkmicko lub statkiem.

Wspólnoty religijne[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze archikatedry

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi Kościół rzymskokatolicki (Parafia archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja Apostoła) oraz Kościół Zielonoświątkowy Zbór we Fromborkuprotestancka wspólnota o charakterze ewangelikalnym.

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Co roku w mieście odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej[9].

Miejscowość przedstawiona została w powieści i jednym filmie. We Fromborku i okolicach toczy się akcja powieści Zbigniewa Nienackiego z serii Pan Samochodzik zatytułowana Pan Samochodzik i zagadki Fromborka. W miejscowości tej toczy się także akcja polskiego filmu Królowa pszczół.

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Port we Fromborku

Turystyka jest głównym źródłem dochodu mieszkańców Fromborka. Głównymi atutami tego miasta są: zabytki, spokój oraz dobre zaplecze hotelowo-gastronomiczne. Miasto jest również dobrą bazą turystyczną do wycieczek w okolice Fromborka. Główne atrakcje turystyczne miasta i okolic to rejsy po Zalewie Wiślanym z połączeniem z Krynicą Morską, punkty widokowe, umocnienia pozostałe po II wojnie światowej, planetarium i obserwatorium astronomiczne. Planetarium znajduje się w ośmiobocznej wieży na wzgórzu katedralnym (tzw. oktogonie), posiada kopułę o średnicy 8 m mieszczącą 81 widzów. W obiekcie prezentowane są popularnonaukowe seanse astronomiczne[9].

Obszar ochrony uzdrowiskowej[edytuj | edytuj kod]

13 stycznia 2015 Rada Ministrów podjęła decyzję o nadaniu Fromborkowi oraz sołectwom Bogdany i Ronin statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej („Obszar Ochrony Uzdrowiskowej Frombork”)[18]. Badania Państwowego Zakładu Higieny potwierdziły, że wody chlorkowo-sodowe wydobywane w tutejszym odwiercie Frombork IGH-1 mogą być stosowane do zabiegów profilaktycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych. Decyzja ta stwarza szansę – po stworzeniu odpowiedniej infrastruktury – na zostanie drugą w województwie warmińsko-mazurskim (po Gołdapi) miejscowością uzdrowiskową[19].

Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]

Północna część miasta znajduje się w obrębie obszarów Natura 2000 Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (PLH280007) SOO oraz Zalew Wiślany (PLB280010) OSO[20].

Na terenie miasta znajduje się 10 pomników przyrody[21]:

Nr Lokalizacja Nazwa Obwód
przy powołaniu [cm]
Nr ew. Rok powołania Zdjęcie
1. w okolicy Muzeum Mikołaja Kopernika dąb szypułkowy 706 240/57 1957
2. przy skrzyżowaniu ul. Krasickiego i Katedralnej jesion wyniosły 445 241/57 1957
3. 100 m od skrzyżowania ul. Krasickiego i Katedralnej jesion wyniosły 356 242/57 1957
4. przy skrzyżowaniu ul. Krasickiego i Katedralnej koło kapliczki dąb szypułkowy 437 48/92 1992
5. park przy cmentarzu przy ul. Sanatoryjnej buk zwyczajny 318 49/92 1992
6. park przy cmentarzu przy ul. Sanatoryjnej klon zwyczajny 317 50/92 1992
7. przy skrzyżowaniu ul. Krasickiego i Katedralnej koło kapliczki dąb szypułkowy 280 1/93 1993
8. ul. Katedralna 10, koło Duszpasterstwa buk zwyczajny 314 237/96 1996
9. ul. Braniewska przy kapliczce, 30 m od skrzyżowania z ul. Związku Harcerstwa Polskiego klon zwyczajny 280 238/96 1996
10. ul. Katedralna 9, teren Zespołu Szkół jesion wyniosły 308 239/96 1996

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

W związku z inwazją Rosji na Ukrainę, w dniu 24 marca 2022 Rada Miejska we Fromborku podjęła uchwały o zawieszeniu współpracy partnerskiej z miastem Swietłyj (Federacja Rosyjska)[22] oraz z miastem Miadzioł (Republika Białorusi)[23].

Sport[edytuj | edytuj kod]

We Fromborku działa klub piłkarski KS „Zalew” Frombork (klasa okręgowa, grupa warmińsko-mazurska II).

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

  • Order Odrodzenia Polski III klasy (1979)[24]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2017-02-27]. (pol.).
  2. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  3. Warmia (hasło), [w:] Popularna encyklopedia powszechna. Jan Pieszczachowicz (red. nacz.). T. 19: W, X, Y. Kraków: Fogra Oficyna Wydawnicza, 1997, s. 51. ISBN 83-85719-30-X. Cytat: […] historyczną stolicą W. jest Lidzbark Warmiński, in. ważniejsze miasta: […] Braniewo, Frombork. (pol.).
  4. Erwin Kruk: Warmia i Mazury. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2003, s. 41. ISBN 83-7384-028-1. Cytat: […] siedziby biskupstwa warmińskiego i kapituły – początkowo Braniewo, następnie Frombork, leżały na Warmii, a więc na terytorium plemiennym pruskich Warmów […]. (pol.).
  5. a b Frombork – Urząd Miasta i Gminy Historia miasta [online], www.frombork.pl [dostęp 2021-04-17].
  6. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30–31.
  7. Niezwykle stara mapa Polski z 1570 roku, eloblog.pl.
  8. a b c d e Prusy-Frombork [online], www.castlesofpoland.com [dostęp 2023-07-27] (pol.).
  9. a b c Historia miasta Frombork [online], elblag.eu [dostęp 2023-07-27] (pol.).
  10. a b c Izabela i Tomasz Kaczyńscy - Zamki w Polsce północnej i środkowej - przewodnik. Sport i Turystyka, Warszawa, 1999, s. 189-196, język polski, ISBN 83-7200-448-X
  11. Jan Bałdowski „Warmia i Mazury, mały przewodnik” Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 82.
  12. a b c d e Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 103–104.
  13. OPERACJA 1001 - FROMBORK nas pamięta, my pamiętamy o Fromborku [online], web.archive.org [dostęp 2023-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-17] (pol.).
  14. Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 102–103.
  15. Frombork w liczbach. Frombork – Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  16. Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 106.
  17. Kanał Kopernika. stalker.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-07)].
  18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2015 r. w sprawie nadania statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej miastu Frombork i sołectwom Bogdany i Ronin położonym na obszarze gminy Frombork (Dz.U. z 2015 r. poz. 152).
  19. Frombork będzie uzdrowiskiem. Jest decyzja rządu w tej sprawie. [dostęp 2015-01-14].
  20. Geoserwis GDOŚ. [dostęp 2013-02-07].
  21. Wykaz pomników przyrody w województwie warmińsko-mazurskim, RDOŚ Olsztyn, styczeń 2010. [dostęp 2013-02-06].
  22. Uchwała nr XXX/412/22 Rady Miejskiej we Fromborku z dnia 24 marca 2022 r. w sprawie zawieszenia współpracy partnerskiej z miastem Swietłyj (Federacja Rosyjska)
  23. Uchwała nr XXX/413/22 Rady Miejskiej we Fromborku z dnia 24 marca 2022 r. w sprawie zawieszenia współpracy partnerskiej z miastem Miadzioł (Republika Białorusi)
  24. Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] Urszula Lewandowska, Krystyna Malik, Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]