Szeregowi | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Podoficerowie |
| ||||||
Oficerowie |
|
W artylerii I RP | |
---|---|
Szeregowi | |
Podoficerowie | |
Chorążowie | |
Oficerowie |
Generał – wysoki stopień wojskowy, a także grupa stopni generalskich.
Nazwa pochodzi od łac. generalis („główny, nadrzędny”) i oznaczała początkowo głównego dowódcę wojska lub konkretnego rodzaju broni. W tym znaczeniu stopień generała jako naczelnego dowódcy całych sił zbrojnych państwa zachował się jedynie w Szwajcarii.
Stopień ten, wprowadzony do obiegu w XVI wieku we Francji, występuje w podobnym brzmieniu w większości armii świata. Później generał stał się zwykłym stopniem wojskowym, podzielono go też na kilka – trzy do pięciu – stopni. W części państw poszczególne stopnie generalskie są najwyższymi stopniami wojskowymi, w części wyższym stopniem jest jeszcze marszałek, zwany w niektórych państwach feldmarszałkiem, czyli marszałkiem polowym lub polnym. Oprócz wojsk lądowych, stopień generała został w większości państw przyjęty przez lotnictwo (wyjątek w tym zakresie stanowi Wielka Brytania), natomiast odpowiednikiem generała w marynarce wojennej jest admirał. Termin „generał” używany jest zarówno jako nazwa konkretnego stopnia generała, jak i jako ogólne określenie stopni generalskich.
W armiach niektórych krajów, zwłaszcza znajdujących się w stanie wojny albo rządzonych przez dyktatorów, funkcjonował jeszcze jeden stopień wyższy od wszystkich generałów i marszałka: generalissimus. Stopień ten nosił m.in. Józef Stalin.
W Polsce termin pojawił się w XVII wieku, początkowo jako stopień dowódczy wojsk zaciężnych, później także na oznaczenie dowódców artylerii.
Generał – początkowo dowódca określonego rodzaju wojsk:
Generał – dowódca wyższych jednostek wojskowych, początkowo w cudzoziemskim autoramencie, najpierw w piechocie i dragonii:
W czasach stanisławowskich generałowie lejtnanci byli dowódcami dywizji, a generałowie majorowie ich zastępcami, zaś dowódcy brygad kawalerii narodowej – brygadierzy – zostali zrównani z generałami majorami. Istnieli też generałowie majorowie ziemiańscy, którzy dowodzili pospolitym ruszeniem swojej ziemi (powiatu).
W 1790 roku wraz z ożywieniem urzędu pisarzy polnych otrzymali oni stopień generała lejtnanta, najwyższy z wówczas istniejących.
Członkami sztabu generalnego w dobie I Rzeczypospolitej byli ludzie sprawujący następujące urzędy wojskowe (odpowiadające częściowo funkcji generała): hetman wielki koronny, hetman wielki litewski, hetman polny koronny, hetman polny litewski, strażnik wielki koronny i strażnik wielki litewski, strażnik polny koronny i strażnik polny litewski, pisarz polny koronny i pisarz polny litewski, oboźny wielki koronny i oboźny wielki litewski, oboźny polny koronny i oboźny polny litewski oraz regimentarze.
Poza wojskowością pojęcia "generał" w dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej używano także na określenie instytucji i urzędów cywilnych.
W okresie Księstwa Warszawskiego istnieli generałowie dywizji i generałowie brygady dowodzący jednostkami (dywizje, brygady) złożonymi z jednego rodzaju wojska.
W Królestwie Polskim funkcjonował ponadto stopień generała "broni" dowodzącego danym korpusem, przy czym generał jazdy był starszy (ważniejszy) od generała piechoty (nie było generała artylerii). Dowódca Korpusu Jazdy był ważniejszy prestiżowo od dowódcy Korpusu Piechoty z powodów historycznych[potrzebny przypis].
27 marca 1919 Minister Spraw Wojskowych, generał porucznik Józef Leśniewski „w celu ustalenia nomenklatury tytułów oficerskich ustalił następujące nazwy w Wojsku Polskim dla generałów:
Jednocześnie zastrzegł, że stopień generała porucznika zastępuje stopień generała dywizji, a stopień generała podporucznika winien być stosowany zamiast stopnia generała brygady lub generała majora[1]. Oficerom posiadającym stopień generała porucznika lub generała podporucznika pełniącym służbę w wojskach technicznych lub służbach bądź w Korpusie Morskim Marynarki Wojennej przysługiwał tytuł:
15 lutego 1921 Minister Spraw Wojskowych, generał porucznik Kazimierz Sosnkowski zatwierdził nazwy stopni dla oficerów i szeregowych Marynarki Wojennej. Dla oficerów korpusu morskiego wprowadzono między innymi stopnie: admirała, wice-admirała i kontr-admirała[a]. Oficerom korpusu rzeczno-brzegowego i technicznego, przysługiwały w zamian stopni admiralskich, stopnie generalskie:
5 maja 1922 weszła w życie Ustawa z dnia 23 marca 1922 r. o podstawowych obowiązkach i prawach oficerów Wojsk Polskich[3]. Na mocy tego aktu prawnego utworzony został Korpus Generałów, jako odrębny korpus osobowy oraz ustanowione w tym korpusie stopnie wojskowe:
W 1919 Józef Leśniewski na przykład posiadał stopień generała porucznika[4]. Józef Porzecki posiadał stopień generała majora[5].
W dzisiejszych SZ RP istnieją cztery stopnie generalskie, które w Wojskach Lądowych, Wojskach Specjalnych, Siłach Powietrznych i Wojskach Obrony Terytorialnej, przeznaczone są dla najwyższych dowódców z tych korpusów osobowych:
generał (dawniej generał armii) | ||
generał broni | ||
generał dywizji | ||
generał brygady |
W Marynarce Wojennej odpowiadają im stopnie admiralskie.
Na pierwszy i następne stopnie generalskie mianuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku żołnierza SZ RP wnioskuje o to Minister Obrony Narodowej. W przypadkach innych, np. Straży Granicznej, Minister Spraw Wewnętrznych, a Agencji Wywiadu Szef AW.
Odpowiednikami wojskowych stopni generalskich w innych polskich służbach mundurowych są m.in.[6]:
Generał broni jest stopniem „zbiorczym”, łączącym w sobie stopnie generałów różnych rodzajów „korpusów” broni: np. generała piechoty, generała artylerii, generała kawalerii, generała lotnictwa (występujących w przeszłości w wojsku polskim lub współcześnie w wojskach obcych). Za czasów Królestwa Polskiego, tj. 1815-1831 r., mianem Korpusu Broni określano cały rodzaj broni, gdyż Korpus Piechoty i Korpus Jazdy (Kawalerii) stanowiły najwyższe szczeble dowódcze tych broni.
1 stycznia 2002 roku w Siłach Zbrojnych RP ustanowione zostały stopnie wojskowe „generała” oraz „admirała floty”[7], który odpowiada stopniowi generała broni. W ten sposób stopień admirała pozostał najwyższym stopniem w Marynarce Wojennej RP i stał się odpowiednikiem nowo utworzonego „generała”. Oznakami obu tych stopni wojskowych są między innymi cztery gwiazdki. Wprowadzenie tak nazwanego stopnia generalskiego spotkało się z krytyką, gdyż – jak podkreślano – stanowi on bezpośrednią kalkę z Armii Stanów Zjednoczonych i całkowicie ignoruje polską tradycję nazewnictwa stopni generalskich (tj. * – generał brygady, ** – generał dywizji, *** – generał broni, **** – generał armii):
„Chciałem zwrócić uwagę na problematykę stopni generalskich (...). Chodzi o wprowadzenie nowego stopnia – „generał” z czterema gwiazdkami. Jednocześnie odrzucono istniejący już w PRL stopień „generał armii” argumentując, że kojarzy się on głównie z gen. Jaruzelskim i wynika z radzieckiej tradycji. Otóż to ostatnie stwierdzenie jest błędne, albowiem jest to tytulatura francuska. Tak więc stopień „generał armii” byłby zgodny z obowiązującym w Wojsku Polskim nazewnictwem opartym zresztą na wzorach francuskich (chodzi tylko o nazwy, a nie o wygląd dystynkcji, które są zupełnie inne). Mielibyśmy generała brygady (franc. General de Brigade), generała dywizji (General de Division), generała broni (General de Corps) i generała armii (General de Armee). Natomiast stopień „generał” jako najwyższy w tej hierarchii wywodzi się z systemu niemieckiego, obowiązującego także w Polsce przedrozbiorowej i wtedy układ stopni generalskich powinien wyglądać następująco: brygadier, generał major, generał porucznik i generał. Jest on zresztą wzorem dla wielu współczesnych armii, np. brytyjskiej i amerykańskiej. Co ciekawe, w tej ostatniej najwyższym stopniem generalskim (pięć gwiazdek) jest generał armii (General of the Army) i nie wynika to na pewno z radzieckiej tradycji”.
Insygniami generała są gwiazdki na naramiennikach (odpowiednio od jednej do czterech, w zależności od stopnia) i wężyk generalski (zarówno na naramiennikach, jak i na otoku), lampasy na spodniach, a także proporzec generalski.
Obecnie w Wojsku Polskim służy 136 generałów, w tym 94 generałów brygady (listopad 2023)[8], 29 generałów dywizji (listopad 2023)[9], 11 generałów broni (listopad 2023)[10] i 2 generałów czterogwiazdkowych (listopad 2023)[11].
Polska | generał brygady kod NATO OF-6 | generał dywizji kod NATO OF-7 | generał broni kod NATO OF-8 | generał (generał armii) kod NATO OF-9 | marszałek kod NATO OF-10 |
---|---|---|---|---|---|
Belgia | fr. Général de Brigade niderl. Brigade-generaal | fr. Général-major niderl. Generaal-majoor | fr. Lieutenant-général niderl. Luitenant-generaal | fr. Général niderl. Generaal | – |
Bośnia i Hercegowina | brigadni general | general major | general pukovnik | – | – |
Bułgaria | бригаден генерал | генерал-майор | генерал-лейтенант | генерал | – |
ChRL | starszy pułkownik (大校, dàxiào)[c] | generał major (少将, shǎojiāng) | generał porucznik (中将, zhōngjiāng) | generał (上将, shàngjiāng) | Marszałek ChRL (元帥, yuánshuài)[d] |
Chorwacja | brigadni general[e] | general bojnik | general pukovnik | general zbora | stožerni general |
Czechy | brigádní generál | generálmajor | generálporučík | armádní generál | – |
Francja | Général de Brigade[f] W lotnictwie: Général de Brigade Aérienne | Général de Division W lotnictwie: Général de Division Aérienne | Général de Corps d´Armée W lotnictwie: Général de Corps Aérien | Général d´Armée W lotnictwie: Général d´Armée Aérienne | Maréchal de France[g] |
Grecja | Taxiarchos | Ypostratigos | Antistratigos | Stratigos | – |
Hiszpania | General de brigada | General de división | Teniente general | General de Ejército | Capitán general[h] |
Iran | سرتیپ دوم پاسدار سرتیپ پاسدار | سرلشکر پاسدار | سپهبد پاسدار | ارتشبد پاسدار | – |
Izrael | Tat-Aluf | Aluf | Rav-Aluf | – | – |
Japonia | – | 陸将補(rikushōho)[i] generał brygady | 陸将(rikushō) generał dywizji | 陸上幕僚長たる陸将(rikujō bakuryōchō taru rikushō) generał armii | – |
Kanada | Brigadier-General | Major-General | Lieutenant-General | General | – |
KRLD | generał-major (소장) | generał-lejtnant (중장) | generał-pułkownik (상장) | generał armii (대장) | wicemarszałek (차수) Marszałek Armii Ludowej (인민군원수) Marszałek KRLD (공화국원수) |
Kuba[13] | General de Brigada | General de División | General de Cuerpo de Ejército | General de Ejército[j] | Comandante en Jefe[k] |
Litwa | brigados generolas | generolas majoras | generolas leitenantas | – | – |
Meksyk[14] | General Brigadier | General de brigada | General de división | – | – |
Mongolia | бригадын генерал | хошууч генерал | дэслэгч генерал | генерал | – |
Niemcy[15] | Brigadegeneral | Generalmajor | Generalleutnant | General | – |
III Rzesza | Generalmajor | Generalleutnant | General | Generaloberst | Generalfeldmarschall |
Norwegia | Brigadier[l] | Generalmajor | Genralløytnant | General | – |
Portugalia | Brigadeiro-general | Major-general | Tenente-general | General | Marechal[m] |
Rosja[16] | generał-major (генерал-майор)[n] | generał-lejtnant (генерал-лейтенант)[o] | generał-pułkownik (генерал-полковник)[p] | generał armii (генерал армии)[q] | Marszałek Federacji Rosyjskiej (Маршал Российской Федерации)[r] |
ZSRR | generał-major (генерал-майор) | generał-lejtnant (генерал-лейтенант) | generał-pułkownik (генерал-полковник) | generał armii (генерал армии) | marszałek rodzaju wojsk (маршал рода войск) główny marszałek rodzaju wojsk (главный маршал рода войск) Marszałek Związku Radzieckiego (Маршал Советского Союза)[s] |
Rumunia | General de brigada | General maior | General locotenent | General | Mareșal |
Słowacja[17] | Brigádny generál | Generálmajor | Generálporučík | Generál | – |
Szwajcaria | Brigadier[t] | Divisionar | Korpskommandant | General[u] | – |
Szwecja | Brigadgeneral | Generalmajor | Generallöjtnant | General | – |
Turcja[18] | Tuğgeneral | Tümgeneral | Korgeneral | Orgeneral[v] | Maresal |
Ukraina | бригадний генерал | генерал-майор | генерал-лейтенант | генерал-полковник | генерал армії України[w] |
Wielka Brytania | Brigadier[x] | Major General[y] | Lieutenant General[z] | General | Field Marshal[aa] |
Węgry | Dandártábornok | Vezérőrnagy | Altábornagy | Vezérezredes | – |
Włochy[19] | Generale di brigata / Brigadier Generale[ab] | Generale di divisione / Maggior Generale | Generale di corpo d'armata / Tenente Generale | Generale di corpo d'armata con incarichi speciali | Generale[ac] |
W Siłach Zbrojnych Stanów Zjednoczonych stopnie generalskie są używane przez Wojska Lądowe, Korpus Piechoty Morskiej i Siły Powietrzne.
Kod NATO | US Army | Tłumaczenie nazwy | Liczba gwiazdek | Polski odpowiednik[20] |
---|---|---|---|---|
– | General of the Armies[ad] | generał armii (l.mn.) | 6 (nieoficjalnie) | – |
OF-10 | General of the Army[ae] | generał armii (l.poj.) | 5 | Marszałek Polski |
OF-9 | General | generał | 4 | generał |
OF-8 | Lieutenant General | generał porucznik | 3 | generał broni |
OF-7 | Major General | generał major | 2 | generał dywizji |
OF-6 | Brigadier General | generał brygadier | 1 | generał brygady |