French
DeutschGimnazjum – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | Ten artykuł należy dopracować |
Gimnazjum (łac. gymnasium z gr. gymnásion, „miejsce służące gimnastyce”) – typ szkoły występujący w systemach edukacji niektórych państw świata.
Współcześnie, począwszy od czasów renesansu gimnazja to różnego typu szkoły średnie, ogólnokształcące i zawodowe, między innymi w Austrii, Niemczech, Danii, Szwecji, Norwegii. W Polsce gimnazja pojawiły się po reformie w latach trzydziestych XX wieku i funkcjonowały do roku 1948 oraz w latach 1999–2019 jako etap w procesie kształcenia pomiędzy szkołą podstawową i szkołą ponadpodstawową. Słownik języka polskiego wydawnictwa PWN definiuje gimnazjum jako szkołę ponadpodstawową przygotowującą uczniów do nauki w liceum lub szkole zawodowej[1]. Na przestrzeni wieków gimnazja kształciły w zasadzie tylko młodzież męską. Gimnazja dla dziewcząt powstały w XIX wieku.
W różnych krajach szkoła określana jako gimnazjum zajmuje różne miejsce w procesie kształcenia, na przykład w Niemczech gimnazjum oznacza szkołę średnią ośmioletnią lub dziewięcioletnią. Po jej ukończeniu jest możliwe podjęcie studiów wyższych przy spełnieniu dodatkowych warunków.
W Polsce gimnazjum miało mniejszą rangę i – w latach 1999–2019 – kształciło młodzież w wieku 13–16 lat. Dopiero jego ukończenie dawało możliwość podjęcia nauki w liceum, technikum lub zasadniczej szkole zawodowej. Ostatnie roczniki klas w latach szkolnych 2017/2018 oraz 2018/2019 były nazywane „oddziałami gimnazjalnymi”.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W starożytnej Grecji gimnazjon był najczęściej rodzajem parku wraz z budynkiem przeznaczonym do uprawiania ćwiczeń fizycznych. Z czasem stał się miejscem organizowania spotkań towarzyskich i prowadzenia dysput filozoficznych i naukowych[2]. Od czasów Nerona instytucja tego rodzaju funkcjonowała także w starożytnym Rzymie.
W epoce renesansu mianem gimnazjum zaczęto określać różnego rodzaju szkoły średnie, kształcące uczniów z nauk bardziej zaawansowanych niż znajomość abecadła i rachunków. Celem kształcenia był harmonijny rozwój zdolności ucznia w oparciu o spuściznę kulturową antyku poprzez studiowanie tekstów starożytnych w języku oryginału: łacina, greka, język hebrajski.
W 1538 Johannes Sturm, niemiecki humanista, pedagog i polemista kalwiński, założył gimnazjum humanistyczne w Strasburgu, na którym wzorowano się jeszcze w XIX w. Program nauczania w gimnazjum obejmował przede wszystkim języki klasyczne (łacina i greka) i lekturę dzieł starożytnych, a nawet język hebrajski oraz retorykę.
W XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku celem kształcenia w gimnazjum było przygotowanie kandydatów do służby państwowej i korpusu oficerskiego. Kładziono nacisk na wygląd, ubiór i zachowanie się uczniów zgodne z rygorystycznie przestrzeganymi kanonami. Jednym z ważniejszych zabiegów policyjno-pedagogicznych był przymus noszenia mundurów (wraz z obowiązkową charakterystyczną czapką) przez uczniów, a częściowo i nauczycieli. W ten sposób w miejscach publicznych uczeń wyróżniał się z otoczenia i łatwo można było rozpoznać, do jakiej szkoły (a czasem nawet klasy) uczęszczał. Przedstawiła to m.in. powieść Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego.
Na początku XIX wieku w Prusach utworzono nowy typ gimnazjum, określany jako gimnazjum klasyczne z przewagą języków obcych, zwłaszcza łaciny i greki. W Europie stało się ono wzorem elitarnej, ogólnokształcącej szkoły średniej (męskiej), przeważnie państwowej. Wtedy to ugruntował się system klasowo-lekcyjny, praktykowany do czasów obecnych. Pod koniec XIX wieku zaczęto nazywać gimnazjami także szkoły realne, a następnie nawet zawodowe.
Gimnazja w Polsce od XVI wieku[edytuj | edytuj kod]
XVI wiek[edytuj | edytuj kod]
W 1519 roku biskup Jan Lubrański założył w Poznaniu szkołę humanistyczną zwaną Akademią Lubrańskiego lub Kolegium Lubrańskiego, z kursami akademickimi, zorganizowaną na wzór uniwersytetu. Istniała ona do roku 1780. Nie było to jednak gimnazjum w ścisłym tego słowa znaczeniu, gdyż od uniwersytetu szkoła ta różniła się jedynie brakiem prawa do nadawania tytułów naukowych. Na obszarze współczesnej Polski powstały podobne do stworzonych w 1538 przez Johannesa Sturma w Strasburgu gimnazja, między innymi:
- XIII w., Gimnazjum Mariackie w Szczecinie
- 1558 r., Gimnazjum Akademickie w Gdańsku
- 1568 r., w Toruniu jako 6-klasowa luterańska szkoła średnia (schola particularis), 1594 r. rozszerzona do 12–13 lat nauki działała jako Toruńskie Gimnazjum Akademickie do roku 1793.
Ziemie polskie pod zaborami[edytuj | edytuj kod]
Na ziemiach polskich w XIX wieku państwa zaborcze (Rosja, Prusy oraz Austria) zakładały również gimnazja klasyczne z językiem nauczania odpowiednio rosyjskim albo niemieckim.
II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]
W dwudziestoleciu międzywojennym w systemie oświaty funkcjonowały ośmioklasowe gimnazja, do których uczęszczali uczniowie w wieku od 10 do 18 lat. Ustawa Sejmu II RP z 1932 roku wprowadzała w ramach reformy jędrzejewiczowskiej od 1 lipca 1932 roku nową strukturę systemu oświaty[3]. Zniosła ona dwie pierwsze klasy dotychczasowego gimnazjum, klasy od III do VI stały się klasami nowego czteroklasowego gimnazjum, a klasy VII i VIII klasami dwuletniego liceum ogólnokształcącego. Warunkiem przyjęcia do klasy pierwszej czteroletniego gimnazjum było ukończenie 12. roku życia oraz wykazanie się wykształceniem, objętym programem sześciu klas szkoły powszechnej trzeciego stopnia. Nauka w gimnazjum kończyła się świadectwem ukończenia gimnazjum nazywanym potocznie małą maturą. Funkcjonowanie gimnazjów zostało przerwane przez II wojnę światową. Gimnazja zostały zniesione w 1948 roku.
III Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]
Gimnazja w polskim systemie oświaty pojawiły się ponownie 1 września 1999 roku[4]. Wprowadziła je ustawa z 1998 roku o zmianie ustawy o systemie oświaty[5] w ramach reformy systemu oświaty autorstwa ówczesnego ministra edukacji narodowej Mirosława Handkego[6][7] będącej częścią programu czterech reform opracowanego i wdrażanego przez rząd Jerzego Buzka[4]. Od tego roku gimnazjum było drugim, obowiązkowym poziomem kształcenia w Polsce. Uczęszczała do niego młodzież w wieku 13–16 lat, która ukończyła sześcioletnią szkołę podstawową. Pierwszym rocznikiem, który chodził do gimnazjum, był rocznik 1986, natomiast ostatnim rocznik 2003.
Nauka w gimnazjum trwała 3 lata i kończyła się ogólnopolskim egzaminem, od którego wyników w dużej mierze zależał wybór kolejnej szkoły. Pozytywne oceny opierane były na wynikach badania wykonanego przez PISA[8], wg którego wyniki uczniów opuszczających polskie gimnazja były we wszystkich zakresach wyższe od średniej krajów OECD[9]. Krytycy funkcjonowania wprowadzonych w 1999 roku gimnazjów zarzucali wzrost agresji wśród uczniów i pojawienie się najbardziej agresywnych zachowań wśród młodzieży w wyniku ich powstania[4].
Od 2009 do 2019 roku[10] w szkolnym planie nauczania gimnazjum występowały następujące zajęcia edukacyjne:
- język polski (450 godzin, czyli średnio 14 godzin w trzyletnim cyklu nauczania)
- języki obce nowożytne (450 godzin, czyli średnio 14 godzin w cyklu kształcenia, podzielone dowolnie między dwa języki, z których jednym powinien być angielski)
- muzyka (30 godzin, czyli średnio 1 godzina w trzyletnim cyklu nauczania)
- plastyka (30 godzin, czyli średnio 1 godzina w trzyletnim cyklu nauczania)
- historia (190 godzin, czyli średnio 6 godzin w trzyletnim cyklu nauczania)
- wiedza o społeczeństwie (65 godzin, czyli średnio 2 godziny w trzyletnim cyklu nauczania)
- geografia (130 godzin, czyli średnio 4 godziny zajęć w trzyletnim cyklu nauczania)
- biologia (130 godzin, czyli średnio 4 godziny zajęć w trzyletnim cyklu nauczania)
- chemia (130 godzin, czyli średnio 4 godziny zajęć w trzyletnim cyklu nauczania)
- fizyka (130 godzin, czyli średnio 4 godziny zajęć w trzyletnim cyklu nauczania)
- matematyka (385 godzin, czyli średnio 12 godzin w trzyletnim cyklu nauczania)
- informatyka (65 godzin, czyli średnio 2 godziny w trzyletnim cyklu nauczania)
- wychowanie fizyczne (385 godzin, czyli średnio 12 godzin w trzyletnim cyklu nauczania, z czego nie więcej niż połowa godzin może być realizowana w formie fakultetów)
- edukacja dla bezpieczeństwa (30 godzin, czyli średnio 1 godzina w trzyletnim cyklu nauczania)
- zajęcia artystyczne (przedmiot uzupełniający) (65 godzin, czyli średnio 2 godziny w trzyletnim cyklu nauczania; przedmiot realizowany w formie fakultetów)
- zajęcia techniczne (przedmiot uzupełniający) (65 godzin, czyli średnio 2 godziny w trzyletnim cyklu nauczania; przedmiot realizowany w formie fakultetów)
Odrębne rozporządzenia wyszczególniały inne zajęcia edukacyjne, nieobowiązkowe dla wszystkich uczniów, takie jak:
- religia lub etyka – przedmiot, realizowany we wszystkich klasach w wymiarze 190 godzin, czyli średnio 6 godzin w trzyletnim cyklu nauczania. Decyzja o uczęszczaniu na zajęcia uzależniona była od woli rodziców bądź samych uczniów, jeśli uzyskali oni pełnoletniość (uczeń mógł uczęszczać także na oba przedmioty albo żaden z nich)[11],
- zajęcia języka mniejszości narodowej lub etnicznej, zajęcia języka regionalnego i nauka własnej historii i kultury.
Warunki ukończenia szkoły[edytuj | edytuj kod]
Ukończenie gimnazjum wiązało się z przystąpieniem do egzaminu gimnazjalnego, bez względu na uzyskany wynik, a od 2010 także projektu edukacyjnego. Drugim warunkiem koniecznym było uzyskanie świadectwa ukończenia szkoły.
Świadectwo szkolne w gimnazjum[edytuj | edytuj kod]
W gimnazjum występowały dwa typy świadectw szkolnych: promocyjne (po ukończeniu klas I i II) oraz ukończenia gimnazjum (po klasie III). Świadectwo szkolne w gimnazjum miało wymiar A4 i było drukowane na pomarańczowym giloszu.
Likwidacja gimnazjów w 2017 roku[edytuj | edytuj kod]
W 2016 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało projekt ustawy likwidującej gimnazja oraz przywracającej 8-klasową szkołę podstawową[12], która została uchwalona przez Sejm, przyjęta przez Senat, podpisana przez Prezydenta RP i ogłoszona w Dzienniku Ustaw[13].
Do 31 marca 2017 roku władze samorządów terytorialnych w Polsce zostały zobligowane do opracowania nowej sieci szkół. Zespoły szkół, w ramach których funkcjonowały 6-letnia szkoła podstawowa i gimnazjum stawały się 8-letnią szkołą podstawową, natomiast samodzielnie działające gimnazja mogły zostać przekształcone w nową szkołę podstawową lub średnią, bądź włączone do nowopowstałych typów szkół[14].
Na gruncie przyjętych przepisów proces likwidacji gimnazjów rozpoczął się od roku szkolnego 2017/2018. Zaprzestano wówczas przyjmowania nowych roczników, natomiast uczniowie, którzy ukończyli w roku szkolnym 2016/2017 klasę VI szkoły podstawowej stali się uczniami VII klasy szkoły podstawowej. W roku szkolnym 2018/2019 ostatni rocznik uczniów klas III ukończył gimnazjum, kończąc tym samym proces wygaszania gimnazjów. Ostatecznie gimnazja uległy likwidacji 31 sierpnia 2019 roku.
Rodzaje gimnazjów[edytuj | edytuj kod]
Kształcenie w gimnazjum różni się zależnie od systemu oświaty danego państwa.
- w Polsce:
- gimnazjum (ogólnodostępne)
- gimnazjum prywatne
- gimnazjum integracyjne – szkoła z oddziałami liczącymi od 15 do 20 uczniów, w których uczyło się od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych (np., niedosłyszących, niepełnosprawnych ruchowo, upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim)
- gimnazjum specjalne – szkoła, w której uczyli się uczniowie niepełnosprawni
- gimnazjum akademickie – szkoły dla uczniów uzdolnionych (np. w Toruniu, Olsztynie)
- gimnazjum dwujęzyczne – szkoły, w których część zajęć była prowadzona w nowożytnym języku obcym
- gimnazjum zawodowe
- gimnazjum dla dorosłych
- w innych krajach:
- gimnazjum humanistyczne ukierunkowane na języki starożytne (łacina, greka) albo z przewagą języków nowożytnych
- matematyczno-przyrodnicze, czasami łączone z profilem językowym nowożytnym
- muzyczne
- techniczne
- sportowe
- artystyczne.
W wielu gimnazjach wprowadzano zwiększoną liczbę godzin w tygodniu z danych przedmiotów zgodnie z zainteresowaniami uczniów, tworząc np. oddziały informatyczno-matematyczne – dodatkowe godziny z informatyki oraz matematyki, oddziały językowe – dodatkowe godziny z języka obcego lub dodatkowy język obcy.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ gimnazjum – Słownik języka polskiego PWN. sjp.pwn.pl. [dostęp 2019-09-26].
- ↑ Joanna Sadowska, Jędrzejewiczowska reforma oświaty w latach1932-1933, Uniwersytet w Białymstoku. Instytut Historii, s. 132.
- ↑ Ustawa z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa (Dz.U. z 1932 r. nr 38, poz. 389).
- ↑ a b c Grzegorz Osiecki: Czy reformy rządu Jerzego Buzka wyhamowały rozwój Polski?. Forsal.pl, 2012.
- ↑ Ustawa z dnia 25 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (Dz.U. z 1998 r. nr 117, poz. 759).
- ↑ Wirtualna Polska Media S.A: Minister edukacji: dokończę reformę Handkego. wiadomosci.wp.pl, 2007-12-18. [dostęp 2008-06-23].
- ↑ M.P. z 1997 r. nr 81, poz. 787; M.P. z 2000 r. nr 23, poz. 470.
- ↑ Publications – PISA. www.oecd.org. [dostęp 2016-12-20].
- ↑ Raport PISA 2015 – przegląd opinii. www.sto.org.pl. [dostęp 2016-12-20].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Edukacja Narodowej w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych podpisane.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz.U. z 1992 r. nr 36, poz. 155, ze zm.).
- ↑ Rządowy projekt ustawy – Prawo oświatowe. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2016-11-30].
- ↑ Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082).
- ↑ Rok 2017 w edukacji: Początek wygaszania gimnazjów, pierwsze VII klasy [online], serwisy.gazetaprawna.pl, 30 grudnia 2017 [dostęp 2024-02-08] (pol.).