Grodzisk Mazowiecki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Grodzisk Mazowiecki
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
1. Centrum Kultury, 2. Dworzec kolejowy, 3. Willa „Niespodzianka” i ratusz, 4. Kościół św. Anny, 5. Pomnik Józefa Chełmońskiego, 6. Stawy Walczewskiego
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

grodziski

Gmina

Grodzisk Mazowiecki

Aglomeracja

warszawska

Prawa miejskie

1522–1870, 1916

Burmistrz

Grzegorz Benedykciński

Powierzchnia

13,19 km²

Wysokość

105 m n.p.m.

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


32 818[1]
2435,6 os./km²

Strefa numeracyjna

22

Kod pocztowy

05-825

Tablice rejestracyjne

WGM

Położenie na mapie gminy Grodzisk Mazowiecki
Mapa konturowa gminy Grodzisk Mazowiecki, w centrum znajduje się punkt z opisem „Grodzisk Mazowiecki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Grodzisk Mazowiecki”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Grodzisk Mazowiecki”
Położenie na mapie powiatu grodziskiego
Mapa konturowa powiatu grodziskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Grodzisk Mazowiecki”
Ziemia52°06′23″N 20°37′54″E/52,106389 20,631667
TERC (TERYT)

1405044

SIMC

0920380

Hasło promocyjne: Adres z przyszłością
Urząd miejski
ul. Kościuszki 32a
05-825 Grodzisk Mazowiecki
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

ⓘGrodzisk Mazowiecki (do 1928 Grodzisk[2]) – miasto w Polsce położone na Równinie Łowicko-Błońskiej, w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Grodzisk Mazowiecki, nad Rokicianką.

Miasto posiada połączenia drogowe z Warszawą, Żyrardowem, Błoniem i Mszczonowem. Przez miasto przebiegają linia warszawsko-wiedeńska, Centralna Magistrala Kolejowa i Warszawska Kolej Dojazdowa.

W zachodniej części miasta przepływa rzeka Mrowna.

Grodzisk Mazowiecki leży w dawnej ziemi sochaczewskiej na historycznym Mazowszu[3], w czasach I Rzeczypospolitej położony był w powiecie mszczonowskim województwa rawskiego[4].

Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. miasto liczyło 34448 mieszkańców[5].

Grodzisk Mazowiecki należy do Związku Miast Polskich[6].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

  • Piramida wieku mieszkańców Grodziska Mazowieckiego w 2014 roku[7].


Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Grodzisk Mazowiecki znajduje się na Równinie Łowicko-Błońskiej, na zachodnim mazowszu. Miasto leży na trasie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, oraz jest końcową stacją Warszawskiej Kolei Dojazdowej. W pobliżu miasta przebiegają autostrada A2 oraz droga ekspresowa E67.

Odległości do ważniejszych miast w Polsce (mierzone w linii prostej oraz od granic administracyjnych miast)[8]:

  • Warszawa (20 km)
  • Łódź (76 km)
  • Kraków (230 km)
  • Wrocław (263 km)
  • Gdańsk (275 km)
  • Poznań (244 km)
  • Szczecin (420 km)
  • Katowice (229 km)
  • Bydgoszcz (200 km)
  • Lublin (155 km)
  • Rzeszów (242 km)
  • Opole (240 km)
  • Olsztyn (180 km)
  • Zielona Góra (340 km)
  • Białystok (202 km)
  • Kielce (131 km)

Hydrografia[edytuj | edytuj kod]

Mrowna w Grodzisku Mazowieckim

Cieki wodne:

W mieście znajdują się także zbiorniki wodne wokół których utworzono tereny rekreacyjne, takie jak Stawy Goliana oraz Stawy Walczewskiego, w południowej części miasta znajduje się też niewielkie Jezioro Kniaziówka[9].

Tereny zielone[edytuj | edytuj kod]

Park im. hr. Skarbków
Stawy Goliana
Stawy Walczewskiego

W Grodzisku Mazowieckim znajduje się wiele terenów zielonych, a ich liczba jest zwiększana[10]. Do najważniejszych parków i terenów rekreacyjnych należą: Park im. hrabiów Skarbków, Stawy Goliana, Stawy Walczewskiego.

Części miasta i osiedla[edytuj | edytuj kod]

Skwer przy ulicy Kopernika (Osiedle Mikołaja Kopernika)

Historia[edytuj | edytuj kod]

Ulica Błońska (obecnie 11 Listopada) przed 1916 rokiem
Kościół św. Anny w 1913 roku
Ulica 11 Listopada w 1937 roku
  • XI–XIII w. – w pobliżu istniał wczesnośredniowieczny gród w Chlebni (pierwotnie Chlewnia)
  • XII w. – powstała wieś Grodzisk
  • XIV w. – miejscowość należała do rodziny Grodziskich
  • 1355 – Tomasz Grodziski (prawdopodobnie Tomasz Okuń z Grodziska), pierwszy znany właściciel osady, funduje drewniany kościół pod wezwaniem św. Tomasza Apostoła
  • 22 lipca 1522 – król Zygmunt I Stary nadał Grodziskowi prawa miejskie na prośbę rodziny Okuniów
  • 1540 – pożar zniszczył miasto
  • druga połowa XVI w. – urodził się tu Grzegorz Knapski, autor słownika polsko-łacińskiego, miasto liczy ok. 300 mieszkańców, staje się lokalnym ośrodkiem handlu i przemiału zboża, w mieście istnieje cech młynarzy
  • 1623 – właścicielami miasta stała się rodzina Mokronoskich herbu „Bogoria”, posiadająca pobliskie wsie Kady i Jordanowice
  • 1655 – zniszczenie i wyludnienie miasta w czasie najazdu szwedzkiego
  • 1687 – początek budowy murowanego kościoła ufundowanego przez Wojciecha Mokronoskiego
  • 1708 – ponowne zniszczenie miasta, epidemia cholery
  • 1795 – miasto w wyniku III rozbioru Polski wchodzi w skład Królestwa Prus (zabór pruski)
  • 1807 – miasto wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego
  • 1815 – miasto wchodzi w skład Królestwa Polskiego
  • 1825 – miasto liczy 655 mieszkańców
  • 14 czerwca 1845 – uzyskanie połączenia kolejowego ze stolicą (Kolej Warszawsko-Wiedeńska)
  • 1865 – miasto przeszło w ręce hr. Henryka Skarbka
  • 1866 – miasto staje się siedzibą powiatu błońskiego[11]
  • 1870 – utrata praw miejskich
  • 1880 – miasto liczy 1928 mieszkańców
  • 1881 – parcelacja Jordanowic przez hr. Skarbka, uruchomienie pierwszej fabryki
  • 1884 – powstał Zakład Wodoleczniczy (dr Michał Bojasiński), z którego korzystali m.in. Adolf Dygasiński, Miłosz Kotarbiński, Władysław Reymont
  • 1910 – miasto liczy 3542 mieszkańców
  • 8 września 1915 – ponowne uzyskanie praw miejskich
  • 11 listopada 1918 – miasto w granicach Polski
  • 1927 – otwarcie Elektrycznej Kolei Dojazdowej, łączącej miasto z Warszawą (obecnie WKD)
  • 9 lipca 1928 – nazwa miasta poszerzona o przymiotnik Mazowiecki dla odróżnienia od miasta Grodzisk w Wielkopolsce
  • 1931 – miasto liczy 15880 mieszkańców
  • 1939–1945 – okupacja niemiecka, eksterminacja Żydów, pierwsza publiczna egzekucja 11 osób 20 września 1939 w Garbarni „Natalin”
  • przełom 1940 i 1941 – utworzenie getta, w którym przebywało ok. 6 tys. Żydów z Grodziska, Brwinowa, Nadarzyna, Podkowy Leśnej i Milanówka[12]
  • 1942 – likwidacja getta grodziskiego i wywiezienie jego mieszkańców do getta warszawskiego[12], miasto traci całą społeczność żydowską, mieszkającą tu od II poł. XVI w.
  • 16 stycznia 1945 – samoloty radzieckie bombardują miasto powodując śmierć wielu mieszkańców i uciekinierów z Warszawy
  • 17 stycznia 1945 – zakończenie okupacji niemieckiej, w czasie wojny miasto straciło ok. 5000 mieszkańców
  • 1975 – w wyniku reformy administracji miasto przestało być siedzibą powiatu
  • 1975–1998 – miasto administracyjnie należało do woj. warszawskiego
  • 1991 – rozpoczyna działalność Ośrodek Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
  • 1997 – oddanie do użytkowania Grodziskiej Hali Sportowej
  • 1999 – Grodzisk Mazowiecki ponownie staje się siedzibą Starostwa Powiatowego
  • 2000 – otwarcie Pływalni Miejskiej „Wodnik 2000”
  • 2001 – oddanie do użytku Szpitala Zachodniego
  • 2005 – obchody 650-lecia parafii św. Anny
  • 2008 – otwarcie Centrum Kultury
  • 2012 – zakończenie rewitalizacji parku im. hr. Skarbków i Stawów Goliana; w odnowionej willi „Radogoszcz” powstała galeria etnograficzna
  • 2017 – rewitalizacja Stawów Walczewskiego
  • 2018 – otwarcie Mediateki[13]
  • 2020 – rozpoczęcie budowy obwodnicy miasta

Nazwa miasta[edytuj | edytuj kod]

Nazwa miasta na przestrzeni lat:

  • Grodzyssko (1400 i 1490)[14]
  • Grodzyska, Grodziska (1423)[14]
  • Grodzislaw, Grodzisko (1427)[14]
  • Grodysko (1469)[15]
  • Grodzijsko (1494)[16]
  • Grodzysko (1501)[17]
  • Grodzyszcze (1502)[18]
  • Grodzisko (1579)[19]
  • Grodzisk (1792)
  • Grodzisk Mazowiecki (1928, obecna)

Legendy[edytuj | edytuj kod]

Obwołanie wsi Grodzisko miastem[edytuj | edytuj kod]

Według tej legendy monarchowie drogą przez osadę Grodzisko przejeżdżali jadąc na polowania do puszczy jaktorowskiej. Pewien zmęczony król dostał na posilenie kubek wody z grodziskiego źródełka o nadzwyczajnym smaku. Zachwycony smakiem wody król nakazał nadać osadzie rangę miasta[20].

Herb Bogoria[edytuj | edytuj kod]

W uznaniu waleczności i męstwa rycerza Bogorii w wojnie z Tatarami król Bolesław Śmiały własnoręcznie wyciągnął z jego rannego ciała tatarskie strzały, które połamał i oddał mu. Tym samym nadał mu herb o nazwie Bogoria ze złamanymi strzałami.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Największym zakładem pod względem zatrudnienia i obrotów jest Danfoss. Ustępuje mu firma Gedeon Richter wcześniej zwana Polfą, założona na początku XX w., specjalizująca się w produkcji salicylanów, leków przeciwzawałowych i materiałów chirurgicznych. Przemysł spożywczy reprezentują firmy Frito-Lay z grupy PepsiCo, piekarnia Hiestand, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska. Dogodne położenie miasta wykorzystuje firma logistyczna Raben Logistic. Inne większe firmy działające w Grodzisku to: Firmenich, Fabryka Tarcz Ściernych „Słoń” (obecnie nieistniejąca), Trouw Nutrition i Amerplast (obecnie „Suominen”), Grodziska Spółdzielnia MALWA (działa od roku 1949)[21].

Handel[edytuj | edytuj kod]

Park handlowy „Retalia”

Plan zagospodarowania przestrzennego zakazuje budowy obiektów handlowych o powierzchni przekraczającej 5000 m kw. 1 grudnia 2016 w Grodzisku przy ulicy Sienkiewicza 46/50 otwarto obiekt handlowy Galeria Grodova. W Grodzisku działają markety handlowe: 2 sklepy sieci Netto, 4 sklepy Biedronka, supermarket Lidl, Aldi, Carrefour, MediaExpert.

Transport[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Transport w Grodzisku Mazowieckim.
Autobusy PKS obsługujące trasy miejskie
Nowoczesny parking P+R w Grodzisku Mazowieckim

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

Niedaleko miasta istnieje autostrada A2. Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:

  • droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa – Pruszków – Żyrardów
  • droga wojewódzka nr 579 kierunek Kazuń Polski droga krajowa nr 7 – Leszno – Błonie – Grodzisk Mazowiecki – Radziejowice
  • 15 kwietnia 2013 – zamknięcie wiaduktu nad torami kolejowymi w Grodzisku Mazowieckim w ciągu drogi wojewódzkiej nr 579, ze względu na jego remont. Objazd dla pojazdów o masie do 10 t DMC przez Milanówek, przejazd kolejowy na ulicy Bałtyckiej w Grodzisku Mazowieckim oraz we wsi Kozerki, a dla pojazdów powyżej 10 t DMC przez Żyrardów. Przewidywany czas otwarcia nowego wiaduktu marzec 2014 r.
  • W dniu 31.12.2013 – uroczyste otwarcie wiaduktu połączone z zabawą sylwestrową w Parku Skarbków.

Komunikacja autobusowa[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Komunikacja miejska w Grodzisku Mazowieckim.

Komunikacja autobusowa jest domeną firmy PKS Grodzisk Mazowiecki. Obsługuje ona jedenaście miejskich linii oraz połączenia międzymiastowe (także z Warszawą). Z Grodziska kursuje też autobus do Centrum Janki.

Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Dworzec kolejowy
Warszawska Kolej Dojazdowa

Na stacji kolejowej zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich oraz PKP Intercity. Władze miasta obiecywały też wydłużenie linii S1 Szybkiej Kolei Miejskiej aż do Grodziska Mazowieckiego.

W obrębie miasta znajdują się siedziba Warszawskiej Kolei Dojazdowej oraz jej cztery przystanki:

Transport lotniczy[edytuj | edytuj kod]

W 2014 przy ul. Dalekiej oddano do użytku sanitarne lądowisko Grodzisk Mazowiecki-Szpital Zachodni. W 2017 poinformowano oficjalnie o tworzeniu rządowej koncepcji umiejscowienia Centralnego Portu Komunikacyjnego kilka kilometrów na północny zachód od miasta.

Infrastruktura[edytuj | edytuj kod]

Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II w Grodzisku Mazowieckim

Na przełomie XIX i XX w. miasto było znanym ośrodkiem letniskowym. Pozostałością po tym są piękne wille i budynek zakładu hydropatycznego. Obecnie Grodzisk stracił charakter miejscowości typowo wypoczynkowo-letniskowej. Na potrzeby mieszkańców powstały obiekty sportowej infrastruktury miasta: Grodziska Hala Sportowa (1997) i kryta Pływalnia Miejska „Wodnik 2000” (2000). W kompleksie ośrodka sportu i rekreacji znajdują się także stadion piłkarski (pojemność – 750 osób, w tym 520 miejsc siedzących) oraz korty tenisowe.

W 2002 r. oddano do użytku nowoczesny Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II (poza nim w mieście działa sześć przychodni opieki podstawowej i 10 placówek specjalistycznych). 28 czerwca 2008 został oddany nowoczesny budynek „Centrum Kultury” (m.in. z dużą salą kinową, 2 kawiarniami, jedna z dwutorową kręgielnią i stołami do bilarda) i restauracją. Mieści się w nim również siedziba lokalnego radia Bogoria.

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

Dworek Skarbków – siedziba szkoły muzycznej
Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 2
Rodzaj placówki Szkoły podstawowe Gimnazja Szkoły średnie i zasadnicze Szkoły wyższe
Liczba placówek 8 (w tym 1 społeczna) 4 3 1
Liczba uczniów 2767 1361 2183 146

W Grodzisku działa 6 publicznych szkół podstawowych, w tym jedna integracyjna, jedna szkoła podstawowa społeczna, jedna szkoła podstawowa prywatna STiF oraz kilka szkół Montessori, w tym integracyjna Drugie Piętro[22].

Grodziskie szkoły średnie i zasadnicze połączone są w zespoły:

  • Zespół Szkół Technicznych i Licealnych Nr 2 (Technikum, Liceum dla Dorosłych i Szkoła Branżowa I Stopnia),
  • Zespół Szkół nr 1 (Liceum Ogólnokształcące i Technikum),
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa przy Zespole Szkół im. H. Szczerkowskiego.

W mieście działa pięć przedszkoli publicznych oraz pięć prywatnych, a także dziewięć prywatnych szkół języków obcych. Znajdują się tu także sala wykładowa Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej i punkty konsultacyjne dwóch innych uczelni (Wyższa Szkoła Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki oraz Collegium Varsoviensis).

Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Tadeusza Bairda kształci uczniów w 2 działach: dziecięcym (6-letnim) i młodzieżowym (4-letnim) m.in. na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli, gitarze, akordeonie, flecie, klarnecie, saksofonie i na perkusji[23].

Budynek szkoły podstawowej STiF przy ulicy Kopernika w Grodzisku Mazowieckim
Prywatna Szkoła Podstawowa STiF przy ulicy Kopernika

Publiczne Ognisko Plastyczne im. Jana Skotnickiego udostępnia swoim słuchaczom pracownie: rysunku, malarstwa, interdyscyplinarną (grafika, ceramika, rzeźba w glinie, kolaż), wiedzy o sztuce oraz pracownię fotograficzną[24].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Zabytki Grodziska Mazowieckiego.
Kościół parafialny pw. św. Anny
Willa Radogoszcz

Wpisane do rejestru zabytków nieruchomych[25]:

  • kościół parafialny pw. św. Anny, pl. Zygmunta Starego (nr rej.: 1028/451/62 z 23.03.1962), XVII-XIX, ufundowany w 1687 r. przez Wojciecha Mokronoskiego herbu Bogoria, kasztelana rawskiego; murowany, wybudowany w stylu późnobarokowym, później stopniowo rozbudowywany; pod koniec XIX wieku przez architekta Bronisława Żochowskiego, który dostawił nawy boczne (1884–1889) i zachowaną do dziś dzwonnicę; we wnętrzu wyposażenie manierystyczne, barokowe, klasycystyczne, głównie z XVII i XVIII wieku; w tym liczne epitafia m.in. Okuniów z początku XVII w. i Mokronoskich z lat 1616–1911; w ołtarzu głównym obraz „Ukrzyżowanie”, którego autorem był pochodzący z Neapolu Filippo Castaldi, mieszkający na przełomie XVIII/XIX w. na grodziskiej plebanii, we wnętrzu inne jego obrazy: „św. Józef z Dzieciątkiem”, „św. Anna z rodzicami”, „św. Roch”[26],
  • kaplica pw. Świętego Krzyża (przedpogrzebowa), ul. Sienkiewicza, koło kościoła św. Anny (nr rej.: 1029/453/62 z 23.03.1962), XVIII; wybudowana w 1713 roku na granicy miasta jako wotum dziękczynne po wygaśnięciu epidemii cholery, później pełniła funkcje kaplicy przedpogrzebowej; dwukrotnie restaurowana w 1839 roku i w XX w.; w listopadzie 1995 roku została przeniesiona ze skrzyżowania ulic Sienkiewicza i Kościuszki na plac koło kościoła parafialnego,
  • cmentarz żydowski (nr rej.: 1607 z 27.02.1996) oraz brama (nr rej.: j.w.), założony w 1780 r., jeden z najstarszych na Mazowszu; na jego dzisiejszym terenie znajduje się 277 zabytkowych nagrobków; do 1941 r. stanowił miejsce pochówku Żydów mieszkających w Grodzisku i okolicach,
  • willa „Foksal” (nr rej.: 1031/1088 z 7.01.1975 oraz 1155 z 22.05.1975), 1846
  • dworzec kolejowy, ul. 1 Maja 4 (nr rej.: A-787 z 26.03.2008), 1920–1925, projektu Romualda Millera,
  • dom z ogrodem, k. XIX (nr rej.: 1612 z 9.09.1996), budynek byłego Zakładu Wodoleczniczego dr. Bojasińskiego 1884 r.
  • zespół willi, 1884, 1896 (nr rej.: 1199 z 25.10.1982): willa „Kaprys”, budynek gospodarczy, stajnia i park
  • willa „Niespodzianka”, ul. Kościuszki 12 (nr rej.: dec. 480/10 z 1.06.2010), 1906, projektował Józef Moszyński,
  • willa „Radogoszcz” z k. XIX w., ul. H. Sienkiewicza 31 (nr rej.: 1030/454/62 z 23.03.1962),
  • „Dwór Skarbków”, XVIII (nr rej.: 51/5/55 z 21.09.1955) (Jordanowice); kazał wznieść go w drugiej połowie XVIII wieku w stylu barokowo-klasycystycznym Andrzej Mokronowski (1713–1784); w 1869 roku przeszedł na własność rodziny Skarbków; w jego wnętrzu zajmowanym obecnie przez Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia im. Tadeusza Bairda, znajdują się niezwykle cenne polichromie autorstwa Jana Bogumiła Plerscha z 1782 roku oraz barokowo-klasycystyczne kominki,
  • willa Haberlego, 1897, 1910–1912 (nr rej.: A-795 z 21.04.2008),
  • dom drewniany, ul. Okulickiego 11 (nr rej.: A-887 z 3.12.2009), 1878 z parkiem z poł. XIX w.

Pomniki[edytuj | edytuj kod]

Pomnik Józefa Chełmońskiego

Inne[edytuj | edytuj kod]

Willa Foksal
  • Willa „Foksal” z 1845 r., uważana za pierwszy dworzec (w rzeczywistości dom dla podróżnych); sylwetką nawiązuje do dawnej lokomotywy; wybudowana przez rodzinę Mokronoskich w 1845-46 roku z przeznaczeniem na dom zajezdny do dzisiaj stanowi ozdobę Parku im. hr. Skarbków; obecnie mieści się w niej siedziba oddziału Archiwum Państwowego w Warszawie,
  • wille z przełomu XIX i XX w.: „Janówek”, „Milusin”, „Kaprys”, „Kniaziew” oraz znajdująca się na terenie fabryki tarcz ściernych, piękna, lecz zapomniana i zaniedbana Willa Haberlego,
  • Willa „Kaprys” wybudowana w 1886 r., obok willi znajduje się stara powozownia,
  • Willa „Kniaziew” postawiona na letnią rezydencję gen. Eugeniusza Dmitriewicza Kniaziewicza, inżyniera fortyfikacji wojennych wojsk rosyjskich stacjonujących w Warszawie; w rękach generała, a później jego żony znajdowała się do 1938 r.; następnymi właścicielami zostało małżeństwo Michalina i Stefan Rogińscy; w okresie II wojny światowej willa zamieniła się w schronisko dla uciekinierów z Warszawy,
  • Willa „Janówek”, sąsiadująca z willą „Niespodzianka” (ul. Kilińskiego 7), zbudowana przez Jana Kobylińskiego, pracownika „Drogi Żelaznej” dla swej rodziny, jeden z pierwszych zelektryfikowanych prywatnych domów w Grodzisku,
  • park im. hr. Skarbków,
  • aleja grabowa – pomnik przyrody,
  • Muzeum Regionalne PTTK,
  • stanowisko archeologiczne Szwedzkie Góry w Chlebni nad rzeką Mrowną,
  • Grodziska Galeria Uliczna obrazów Józefa Chełmońskiego[29],
  • Cmentarz katolicki, założony w 1817 r., z wieloma cennymi nagrobkami m.in. Izabelli Szymkiewicz (lata 40. XIX w.)[30], Wojciecha Trzetrzewińskiego (lata 60. XIX w.), Józefa Kobierskiego (1862 r.), Jana i Edwarda Wolframów (l. 70. XIX w.), rodziny Palimączyńskich (l. 70. XIX w.), rodziny Pillerów (k. XIX w.), Korduli z Żerońskich hr. Sokolnickiej (k. XIX w.), rodziny Kobylińskich (1900 r.), rodziny Colonna-Czosnowskich (pocz. XX w.), dra Baranowskiego (pocz. XX w.), Leonarda Kociszewskiego (pocz. XX w.), gen. Jerzysława Freyera (pocz. XX w.)[31].

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Mediateka w Grodzisku Mazowieckim
Pawilon Kultury przy ulicy Witolda Westfala

Domy kultury[edytuj | edytuj kod]

  • Centrum Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
  • Mediateka
  • Willa „Radogoszcz”
  • Pawilon Kultury
  • Świetlica w Łąkach[32]

Muzea[edytuj | edytuj kod]

Wystawa w Galerii Instrumentów Folkowych
Fragment wystawy w Izbie Tradycji EKD/WKD

Media[edytuj | edytuj kod]

Radio[edytuj | edytuj kod]

Dziennikarze Radia Bogoria

Prasa[edytuj | edytuj kod]

Portale informacyjne[edytuj | edytuj kod]

Telewizja lokalna[edytuj | edytuj kod]

  • Telewizja Internetowa GTV Twoja okolica www.gtv.info.pl

Kina[edytuj | edytuj kod]

  • Kino Grodziskiego Centrum Kultury[35]
  • Kino „Wolność” w Willi „Radogoszcz”[36]

Inne instytucje kulturalne[edytuj | edytuj kod]

  • Studio Tańca MW działające przy Centrum Kultury
  • PKP - Przestrzeń Kulturze Przyjazna

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Kościół Przemienienia Pańskiego w Łąkach
Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy
Kościół Miłosierdzia Bożego

Katolicyzm[edytuj | edytuj kod]

Protestantyzm[edytuj | edytuj kod]

Świadkowie Jehowy[edytuj | edytuj kod]

Sport[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz też: Ośrodek Sportu i Rekreacji w Grodzisku Mazowieckim.
Siedziba klubu GKS Pogoń
Centrum Aktywizacji i Integracji Społecznej

Kluby sportowe[edytuj | edytuj kod]

  • Grodziski Klub żeglarski „Czysty Wiatr”
  • drugoligowy piłkarski Grodziski Klub Sportowy „Pogoń”, założony w 1922 r.,
  • klub tenisa stołowego Bogoria Grodzisk Mazowiecki (przed 2006 r. – Tur Jaktorów), drużynowy Mistrz Polski Mężczyzn 2008, 2009, 2010 i 2012, zdobywca Pucharu Polski 2008, 2009, 2017, wiele tytułów indywidualnych mistrzów Polski mężczyzn i chłopców.
  • klub piłkarski LKS Chlebnia[44]
  • Grodziski klub sportowy „Sparta”
  • Grodziski Klub Koszykarski[45]
  • Grodziski Klub Szermierczy
Wnętrze Grodziskiej Hali Sportowej przy ulicy Westfala

Obiekty sportowe[edytuj | edytuj kod]

Grodzisk Mazowiecki w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Mural Tytusa Brzozowskiego

W 1985 roku stacja kolejowa w Grodzisku Mazowieckim wystąpiła w serialu „Zmiennicy” (reż. Stanisław Bareja), gdzie pokazano ją jako dworzec kolejowy w Kutnie[47].

W 1999 roku w Grodzisku Mazowieckim powstawały zdjęcia do filmu pt. „Wielkie rzeczy” (reż. Krzysztof Krauze), w filmie pokazano grodziski deptak, jako nadmorską promenadę, ponadto w filmie wystąpiła Grodziska Orkiestra Dęta[48].

W 2019 roku na kanale Planete+ wyemitowano odcinek programu „Polska z góry”, poświęcony Grodziskowi Mazowieckiemu[49].

W 2020 roku na terenie Grodziska Mazowieckiego, realizowane były zdjęcia do filmu „Furioza” (reż. Cyprian T. Olencki)[50]. W tym roku też, na terenie grodziskiego Aresztu Śledczego powstawały zdjęcia do filmu „Asymetria” (reż. Konrad Niewolski)[51].

Osoby związane z Grodziskiem Mazowieckim[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Grodziskiem Mazowieckim.

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Dane - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  2. ↑ M.P.1928.163.311.
  3. ↑ Kazimierz Pacuski, Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku. Studium z dziejów osadnictwa i elity władzy na Mazowszu średniowiecznym, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7543-105-6, s. 41.
  4. ↑ Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. 1, S. Orgelbrand Księgarz, Warszawa 1843, s. 585.
  5. ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-07-03].
  6. ↑ Związek Miast Polskich [online], miasta.pl [dostęp 2022-05-12].
  7. ↑ Grodzisk Mazowiecki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  8. ↑ Geoportal.gov.pl [online], geoportal.gov.pl [dostęp 2022-05-16] (pol.).
  9. ↑ Hydroportal | ISOK [online], Informatyczny System Osłony Kraju [dostęp 2022-06-24] (pol.).
  10. ↑ Grodzisk stawia na zielone – Grodzisk Mazowiecki [online] [dostęp 2022-06-24] (pol.).
  11. ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński, Mazowsze, mały przewodnik, wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 124–125.
  12. ↑ a b Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 192. ISBN 83-01-00065-1.
  13. ↑ Otwarcie Mediateki (2018-10-06) [online] [dostęp 2022-03-24] (pol.).
  14. ↑ a b c A. Włodarski, Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV–XVI w., Warszawa 1918–1930.
  15. ↑ B. Ulanowski, S. Zachorski, Z dziejów kolegiaty w pułtuskiej, 1916.
  16. ↑ T. Lubomirski, Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863.
  17. ↑ T. Wierzbowski, Matricularum Regni Poloniae summaria. Contextuit indicesque adiecit, Warszawa 1961.
  18. ↑ A. Wolff, Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku., Kraków 1937.
  19. ↑ A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Warszawa 1892.
  20. ↑ https://web.archive.org/web/20150725013102/http://www.grodzisk.pl/media/biblioteka/1/legenda-o-obwo_aniu-grodziska-miastem-2012.pdf
  21. ↑ O nas – MALWA [online] [dostęp 2021-10-01] (pol.).
  22. ↑ Szkoły podstawowe – Grodzisk Mazowiecki [online] [dostęp 2021-10-01] (pol.).
  23. ↑ Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. Tadeusza Bairda w Grodzisku Mazowieckim – Rekrutacja [online], psmgrodzisk.pl [dostęp 2021-10-01].
  24. ↑ Pracownie | Publiczne Ognisko Plastyczne im. Jana Skotnickiego w Grodzisku Mazowieckim [online], popkolor.com, 11 czerwca 2018 [dostęp 2021-10-01] (pol.).
  25. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 19–20 [dostęp 2015-10-02].
  26. ↑ https://web.archive.org/web/20171008030024/http://nimoz.pl/upload/wydawnictwa/cenne_bezcenne_utracone/2015_1/Strony_od_cenne_8-11_BENDKOWSKI.pdf
  27. ↑ W Grodzisku Mazowieckim odsłonięto pomnik Leonida Teligi [online], zagle.se.pl [dostęp 2019-09-09].
  28. ↑ Obchody 75. rocznicy likwidacji grodziskiego getta – [online], wpr24.pl, 12 lutego 2016 [dostęp 2019-09-13].
  29. ↑ https://web.archive.org/web/20150924023752/http://www.grodzisk.pl/images/wirtualny-spacer/Chelmonski_11czerwca_A.pdf
  30. ↑ Nagrobek panny Izabelli i jego sekrety [online], docplayer.pl [dostęp 2018-02-13].
  31. ↑ Janusz Sobieraj, Jerzy Kowalczyk, Grodziski cmentarz, Grodzisk Mazowiecki 1987, brak paginacji.
  32. ↑ Strona główna [online], Świetlica Łąki [dostęp 2022-03-20] (pol.).
  33. ↑ Super User, IZBA TRADYCJI - WKD [online], wkd.com.pl [dostęp 2022-03-20] (pol.).
  34. ↑ Willa Radogoszcz [online], willaradogoszcz.eu [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-01] (pol.).
  35. ↑ Strona główna [online], Kino Grodziskiego Centrum Kultury [dostęp 2022-03-20] (pol.).
  36. ↑ Strona główna [online], Kino Wolność [dostęp 2022-03-20] (pol.).
  37. ↑ a b c d Dekanat grodziski [online], archwwa.pl [dostęp 2023-03-29].
  38. ↑ Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  39. ↑ Adresy kościołów [online], kosciolbozy.pl [dostęp 2023-03-29].
  40. ↑ Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2023-03-29].
  41. ↑ Zbory KECh w Polsce [online], kech.pl [dostęp 2023-03-29].
  42. ↑ Kontakt [online], pojednanie.pl [dostęp 2023-03-29].
  43. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-01-12].
  44. ↑ LKS Chlebnia. oficjalna strona.
  45. ↑ Grodziski Klub Koszykarski. oficjalna strona.
  46. ↑ Budowa Centrum Aktywizacji i Integracji Społecznej z ukształtowaniem i zagospodarowaniem na cele kulturalno-edukacyjne oraz sportowo-rekreacyjne przestrzeni publicznej terenów poprzemysłowych przy ul. Sportowej w Grodzisku Mazowieckim – Grodzisk Mazowiecki [online] [dostęp 2022-03-24] (pol.).
  47. ↑ Maciej Replewicz, Oczko się odlepiło temu misiu... Biografia Stanisława Barei, Warszawa 2015, s. 313, ISBN 978-83-8079-007-0.
  48. ↑ Wielkie rzeczy [online], FilmPolski [dostęp 2022-06-24] (pol.).
  49. ↑ Polska z góry: Grodzisk Mazowiecki, sezon 3 – program online, Oglądaj na Player.pl [online], Player.pl [dostęp 2022-05-14] (pol.).
  50. ↑ Portal, Furia! Furia! Furioza! Jarociniak na planie filmu sensacyjnego o kibolach [online], Furia! Furia! Furioza! Jarociniak na planie filmu sensacyjnego o kibolach [dostęp 2022-05-14].
  51. ↑ Sławomir Sikora, bohater "Długu": Ten film mi skomplikował życie [#RigamontiRazy2] [online], wiadomosci.dziennik.pl, 15 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-24] (pol.).
  52. ↑ a b c d e f Gminy partnerskie [online], grodzisk.pl [dostęp 2019-09-27] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Grodzisk Mazowiecki
Części miasta wg TERYT
Inne
Części miasta i osiedla

Herb Grodziska Mazowieckiego

Powiat grodziski
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu grodziskiego

Powiat błoński (1869–1948)
Przynależność wojewódzka
Miasta (← →)
Gminy wiejskie (← →)
Powiat grodziski / grodziskomazowiecki (do 1869 i 1948–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
(do 1869 → i ← 1948–75)
Gminy wiejskie
(do 1869 → , ← 1948–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta województwa mazowieckiego
Na prawach powiatu
Powiatowe
Gminne

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grodzisk_Mazowiecki&oldid=73581566”