Henryk Karliński – Wikipedia, wolna encyklopedia

Henryk Karliński (ur. 10 lutego 1922 w Częstochowie, zm. 5 grudnia 1975 w Legnicy^[1]) – polski dyrygent, animator kultury, pedagog, działacz teatralny, założyciel i wieloletni kierownik istniejącego do dziś legnickiego chóru Madrygał, pomysłodawca ogólnopolskiego Festiwalu Chóralnego „Legnica Cantat”^[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Henryk Karliński urodził się 10 lutego 1922 r. w Częstochowie jako syn Antoniego i Feliksy Karlińskich (z domu Szymala). Po śmierci rodziców (brak informacji o okolicznościach tej tragedii) opiekę nad nim przejął stryj. Obaj w 1934 r. wyjechali do Francji. Rozpoczętą w Polsce edukację kontynuował nad Sekwaną, gdzie ukończył liceum pedagogiczne, a następnie rozpoczął naukę w Académie de Grenoble. W 1941 uzyskał w niej dyplom uprawniający go do nauczania w szkołach powszechnych. Miał też rozpocząć naukę w konserwatorium muzycznym w Tuluzie^[3].

Jego dalsze wojenne losy pozostają nieznane – wiele informacji na ten temat jest ze sobą sprzecznych^[4]. On sam twierdził, że pod koniec wojny został zesłany do jednego z dolnośląskich obozów jenieckich^[2].

Po zakończeniu wojny Karliński znalazł zatrudnienie u częstochowskich braci szkolnych (lasalianie), z którymi w lipcu 1945 r. przybył do Dusznik Zdroju. Lasalianie w gmachu przy ul. Wojska Polskiego otworzyli dom dziecka i szkołę powszechną pod nazwą „Orlęta. Zakład Braci Szkolnych”. Pracował tam jako wychowawca i pedagog, specjalizujący się w języku francuskim i rysunku^[3].

Legnicka oświata i pierwsze sukcesy[edytuj | edytuj kod]

Po zamknięciu placówki lasalian w 1949 trafił do Legnicy, gdzie otrzymał pracę wychowawcy w Państwowym Domu Dziecka przy ul. Dworcowej. Jeszcze w tym samym roku znalazł zatrudnienie w Szkole Podstawowej nr 1 w Legnicy, gdzie w roku szkolnym 1949/1950 był nauczycielem śpiewu, a także opiekunem chóru i teatru szkolnego – założony przez niego zespół uważany jest za początek historii legnickiego chóru Madrygał^[5].

W latach 1950-1952 pracował w Szkole Podstawowej nr 5 w Legnicy, a w roku szkolnym 1952/1953 w Szkole Podstawowej nr 4 w Legnicy. Oprócz zajęć artystycznych uczył w nich takich przedmiotów, jak matematyka, geografia czy wychowanie fizyczne. W 1952 r. równolegle podjął też pracę kierownika świetlicy w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Legnicy (ZSZ). Rok później zrezygnował z pełnoetatowej pracy w oświacie na rzecz zajęć świetlicowych (szkolne chóry, zespoły teatralne). Do końca roku szkolnego 1953/1954 pracował w takim charakterze w ZSZ i Technikum Energetycznym. W latach 1953-1956 był kierownikiem świetlicy w Technikum Samochodowym. Od 1954 r. był związany z Technikum Handlowym w Legnicy, a od 1956 r. z Technikum Rachunkowości Ministerstwa Finansów w Legnicy (dzisiaj Zespół Szkół Ekonomicznych w Legnicy). Pracę w oświacie zakończył z końcem sierpnia 1957 r.^[3]

Do największych osiągnięć artystycznych z tego okresu należą:

• 1953 r. – chór ZSZ/Technikum Energetycznego zajmuje drugie miejsce na eliminacjach centralnych w Warszawie^[6];
• 1953 r. – zespół teatralny Technikum Energetycznego zdobywa I miejsce na eliminacjach wojewódzkich we Wrocławiu^[7];
• 1955 r. – chór i orkiestra Technikum Samochodowego i Technikum Handlowego w Legnicy zwycięża w eliminacjach zespołów tanecznych, chóralnych i instrumentalnych szkół zawodowych (kategoria „zespoły chóralne")^[8].

W pierwszej połowie lat 50. miały również miejsce pierwsze występy chóru Karlińskiego w studiu Polskiego Radia we Wrocławiu^[9].

Działacz kultury[edytuj | edytuj kod]

W drugiej połowie lat 50. Karliński został pracownikiem Miejskiego Domu Kultury w Legnicy (MDK), przemianowanego na początku lat 60. na Legnicki Dom Kultury (LDK), a od 1975 r. na Wojewódzki Dom Kultury (WDK). To z tą placówką związał resztę kariery zawodowej, gdzie pracował jako instruktor muzyczny i teatralny, a także jako instruktor w tamtejszej poradni metodycznej. W 1964 r. ukończył też Studium Teatralne w Krakowie. W styczniu 1975 r. objął stanowisko kierownika działu artystycznego^[10].

Początkowo większość jego uwagi pochłaniał Teatr Młodego Widza (później Teatr Poezji LDK), zespół, który Karliński założył na początku 1956 r. jeszcze jako pracownik Technikum Handlowego (pierwsza nazwa: Teatr Rapsodyczny w Legnicy)^[11]. Wystawiane przez niego przedstawienia jak np. „Dwie blizny” (grudzień 1956 r.), „Legnicka królewna” (lipiec 1957 r.) czy „Markiz de Carabas” (listopad 1957 r.) cieszyły się dużą popularnością i uznaniem ze strony lokalnych władz^[12]. Pod koniec lat 50. szczególnie głośno było o organizowanych przez niego balach maskowo-kostiumowych, jak „Noc w Seraju” (luty 1958 r.) i „Sylwester u Piastów Legnickich” (grudzień 1958 r.). Wśród innych ważnych przedstawień trupy Teatru Młodego Widza można także wymienić np. „A jednak szata zdobi człowieka” (czerwiec 1960 r.), czy „Surum” (czerwiec 1961 r.)^[13]. Był też doceniany poza Legnicą – w 1963 r. przygotowana przez jego zespół sztuka „Orfeusz i Eurydyka”  zajęła drugie miejsce podczas Wojewódzkiego Przeglądu Amatorskich Teatrów Poezji^[10].

W ramach obowiązków służbowych zajmował się również tzw. estradą MDK (później LDK), odpowiadając za wiele imprez o charakterze kulturalno-rozrywkowym. Prowadził też dwa zespoły muzyczne, w tym jazzowy Beginners^[3].

W połowie lat 60. Karliński oddalił się od teatru i skoncentrował uwagę na muzyce chóralnej, reaktywując swój zespół, którzy przyjął nazwę Madrygał. Prowadzony przez niego chór szybko stał się wizytówką miasta, regularnie uświetniał organizowane w Legnicy uroczystości, obchody rocznic, święta etc^[14]. Na przełomie lat 60. i 70 Madrygał koncertował już w całym kraju, dając nawet kilkadziesiąt występów rocznie. Chór też kilkadziesiąt razy koncertował w Polskim Radiu, a także brał udział w programach telewizyjnych^[15]. Wśród jego najważniejszych nagród można wymienić: Nagroda Ministerstwa Kultury i Sztuki, Nagroda Centralnego Urzędu Szkolenia Zawodowego, czy Srebrny Laur 2-lecia PRL oraz liczne nagrody przyznane przez władze Legnicy oraz władze wojewódzkie. Madrygał występował także za granicą: w NRD (Eisleben, Bautzen, Drezno, Lipsk), Czechosłowacji (Hradec Kralove, Praga^[16]) i Francji (m.in. Europa Cantat 1975), nawiązując współpracę z tamtejszymi środowiskami chóralnymi^[17][18].

Dobierając repertuar Karliński chętnie czerpał z polskich, ale i europejskich tradycji muzycznych^[19], w czym pomagała mu biegła znajomość kilku języków^[14][20]. Był to ważny wyróżnik legnickiego chóru na tle innych tego typu zespołów, który wraz z wysokim profesjonalizmem oraz dbałością o każdy detal stał się znakiem firmowym Madrygału^[21]. W czerwcu 1975 r. o chór i jego dyrygenta chwalono na łamach "Trybuny Ludu", gdzie omawiano ich występ w ramach "Panoramy XXX-lecia"^[22].

Legnica Cantat[edytuj | edytuj kod]

W 1967 r. Karlińskiemu udało się urzeczywistnić następny ambitny pomysł – turniej chórów. Tworząc koncepcję tego przedsięwzięcia odwołał się do wielowiekowych tradycji muzycznych miasta oraz osoby Jerzego Libana, którego imieniem nazwano główną nagrodę turnieju – Lutnię im. Jerzego Libana^[17]. Pierwsza edycja imprezy, pod nazwą Dolnośląskie Święto Pieśni, odbyła się w czerwcu 1967 r. w ramach Dni Legnicy. Karliński jako członek komitetu organizacyjnego brał udział w przygotowaniach do każdej kolejnej, prowadził korespondencję z chórami, a później, już jako kierownik biura imprezy, dbał o jej jak najsprawniejszy przebieg. Pełniąc tę funkcję po raz kolejny wykazywał się kreatywnym podejściem, pomysłowością, podejmował atrakcyjne formy promocji imprezy. Dość szybko przerodziła się ona w ogólnopolskie przedsięwzięcie, w którym udział brali również goście zza granicy. Wizytówką Legnica Cantat stały się imprezy towarzyszące (wystawy, seminaria dla dyrygentów, wydawnictwa z serii „Biblioteczka Chórmistrza”, koncerty plenerowe, wycieczki etc.)^[3][14][23].

Legnicki chór oraz jego dyrygent regularnie brali też udział w kolejnych turniejach. Zwieńczeniem ich wieloletnich wysiłków było zwycięstwo w Legnica Cantat 8 w 1975 r.^[24][25]

Śmierć[edytuj | edytuj kod]

Henryk Karliński, od wielu lat zmagający się z problemami sercowymi, zmarł nagle 5 grudnia 1975 r. w swoim mieszkaniu przy ul. Kazimierza Wielkiego w Legnicy^[26][27]. 9 grudnia 1975 r. został pochowany na cmentarzu komunalnym w Legnicy (ul. Wrocławska)^[28].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

W 1950 r. poślubił Aleksandrę Ryniewicz (1927–1993), a w grudniu tego samego roku urodził się ich syn Jerzy (1950–2007).

Nagrody i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

• 1966 r. – Nagroda Miasta Legnicy^[29];
• 1969 r. – dyplom uznania za całokształt działalności kulturalno-oświatowej w XXV-leciu PRL;
• 1970 r. – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za krzewienie muzyki i wybitne osiągnięcia artystyczne chóru Madrygał LDK^[30].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

• W 1976 r. rzeźbiarz Zbigniew Frączkiewicz stworzył dwie prace poświęcone osobie Henryka Karlińskiego: „Karliński I” to praca w formie płyty, a „Karliński II” to żeliwna rzeźba. Losy pierwszej z nich nie są dzisiaj znane, natomiast rzeźba „Karliński II” znajduje się od 1992 r. w zbiorach Muzeum Miedzi w Legnicy^[31].
• W latach 1983–1991 Henryk Karliński był patronem Wojewódzkiego Domu Kultury w Legnicy. Uroczyste nadanie imienia tej instytucji odbyło się w trakcie Ogólnopolskiego Turnieju Chórów Legnica Cantat 15 (25–29.05.1983 r.)^[32].
• W 1993 r. został patronem Legnickiego Centrum Kultury^[33], placówki odwołującej się do tradycji WDK, w którym Karliński tworzył i pracował.
• W grudniu 1993 r. w holu Akademii Rycerskiej w Legnicy została odsłonięta pamiątkowa tablica poświęcona Henrykowi Karlińskiemu^[34].
• W 2005 r.  jego imię otrzymała jedna z legnickich ulic^[35][36].
• W 2014 r. Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy wystawił spektakl pt. "Człowiek na moście", inspirowany postacią Henryka Karlińskiego (scenariusz: Robert Urbański, reżyseria: Jacek Głomb)^[37].
• W 2016 r. Rada Miejska Legnicy nadała Karlińskiemu pośmiertnie tytuł Honorowego Obywatela Miasta Legnicy^[38] .
• W 2019 r. Muzeum Miedzi w Legnicy przy współpracy z Legnickim Centrum Kultury przygotowało wystawę czasową pt. "Pół wieku Cantatu. Wystawa jubileuszowa" (18.05–31.08.2019 r.). Sporą część ekspozycji poświęcono Henrykowi Karlińskiemu, jego życiu i działalności w Legnicy^[39].
• W ostatnich latach powstała też idea postawienia pomnika Henrykowi Karlińskiemu. Pierwotnie miała to być to tzw. ławeczka^[40], natomiast w ramach Legnickiego Budżetu Obywatelskiego 2022 zgłoszono projekt rzeźby o nazwie Dyrygent, którego autorem jest Grzegorz Niemyjski^[41]. Żadnego z pomysłów nie udało się dotychczas zrealizować.
• Każdego roku chór Madrygał organizuje koncert pamięci Henryka Karlińskiego. Tradycyjnie odbywa się on w pobliżu 5 grudnia, czyli daty śmierci działacza^[42][43].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]