Homer – Wikipedia, wolna encyklopedia

Homer
Ὅμηρος
Ilustracja
Homer – rzymska kopia hellenistycznej rzeźby z II wieku p.n.e.
Data śmierci

VIII wiek p.n.e.

Narodowość

grecka

Język

grecki

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Epoka

starożytność

Gatunek

poezja epicka

Ważne dzieła

Iliada, Odysea

Homer i jego przewodnik – obraz Williama-Adolphe’a Bouguereau z 1874 roku

Homer (stgr. Ὅμηρος, Hómēros, gr. Όμηρος) (VIII wiek p.n.e.) – grecki pieśniarz wędrowny (aojda), epik, śpiewak i recytator (rapsod). Uważa się go za ojca poezji epickiej. Najstarszy znany z imienia europejski poeta, który zapewne przejął dziedzictwo długiej i bogatej tradycji ustnej poezji heroicznej. Do jego dzieł zalicza się eposy: Iliadę i Odyseję[1]. Grecka tradycja widziała w nim również autora zbioru hymnów, tzw. hymnów homeryckich, oraz kilku poematów heroikomicznychMargites (Głuptak), Kerkopes (Kerkopowie), Epikichlides (Chichotki), Batrachomyomachia (Wojna mysio-żabia)[2]. Żaden poeta grecki nie przewyższył sławą Homera. Na wyspach Ios i Chios wzniesiono poświęcone mu świątynie, a w Olimpii i Delfach postawiono jego posągi. Pizystrat wprowadził recytacje homeryckich poematów na Panatenajach.

Życie i legendy[edytuj | edytuj kod]

W starożytności istniał pogląd, iż Homer pierwotnie nazywał się Melesigenes[3]; miał być synem boga rzeki Meles płynącej koło Smyrny i nimfy Kreteis[4]. Świadczy to o randze Homera w świecie greckim, gdyż zawsze wybitnym ludziom przypisywano tam boskie lub półboskie pochodzenie.

Nie zachowały się żadne wiarygodne wiadomości o jego życiu i, jak pisał badacz John Myres, żadne zdanie dotyczące Homera nie jest bezsporne. Niemniej, antyczni Grecy długo nie wątpili w jego istnienie. Prawdopodobnie urodził się w Smyrnie lub na wyspie Chios w Jonii – krainie w Azji Mniejszej, jednak wiele miast greckich ubiegało się o ten honorowy zaszczyt. W sporze o pochodzenie Homera brało udział siedem miast: Argos, Ateny, Chios, Itaka, Kolofon, Pylos, Smyrna.
Według legendy Homer był ślepcem. Tezę tę mogą wspierać dwa epizody umieszczone w homeryckich epopejach. W Odysei niewidomy bard Demodokos opiewa bohaterskie czyny, a autor, prawdopodobnie Homer, w Hymnie homeryckim pisze do Apollina: Pozdrawiam was wszystkie. A o mnie pamiętajcie, gdy przyjdzie jakiś człowiek obcy, co świata doświadczył, i zapyta: Dziewczęta, który jest wam najmilszy z aojdów, co tu przychodzą? Wtedy wszystkie razem odpowiecie: Ślepiec, który mieszka na skalistym Chios – jego pieśni będą zawsze najpiękniejsze (...). Martin P. Nilsson w pracy Homer and Mycenae podaje, że w wielu regionach w rytualny sposób bardów pozbawiano wzroku, co miało stymulować pamięć. Poza tym imię Homera w niektórych dialektach starożytnej Grecji oznaczało właśnie ślepca[5].

Focjusz I Wielki przypisywał Homerowi autorstwo Cyprii, zaginionego greckiego eposu traktującego o wojnie trojańskiej. Miałby napisać ją z okazji zaślubin swojej córki ze Stasinusem[6][7].

Iliada i Odyseja[edytuj | edytuj kod]

Autorstwo Iliady i Odysei wzbudza do dziś wątpliwości, a problem ten nazwano kwestią homerycką. Z braku wiarygodnych danych o życiu Homera niektórzy badacze wysuwali hipotezę, że Homer nigdy nie istniał. Już w III w. p.n.e. aleksandryjscy krytycy (tzw. chorizontes, czyli „rozdzielacze”) uważali, że oba dzieła miały dwóch różnych autorów. W czasach nowożytnych niemiecki filolog F.A. Wolf w wydanej w 1795 r. książce Prolegomena ad Homerum ogłosił koncepcję zwaną teorią pluralistyczną, według której epopeje te są w istocie zlepkiem pieśni z różnych czasów, połączonych w Atenach w VI w. p.n.e. Po około stu pięćdziesięciu latach dyskusji i sporów zwyciężyła teoria unitarystyczna, zgodnie z którą Homer istniał i był autorem obu poematów, a jego zasługą jest stworzenie wybitnych dzieł w oparciu o wielowiekową tradycję pieśni heroicznych, istniejącą w starożytnej Grecji.

Homer w swych eposach posługiwał się charakterystycznym stylem. Styl homerycki cechuje się obecnością stałych epitetów, porównań homeryckich, wzniosłością (występuje patos), a także występowaniem rozbudowanych realistycznych opisów, powodujących retardację, czyli spowolnienie akcji utworu.

Imię[edytuj | edytuj kod]

Imię Homera w antycznej grece oznaczało zakładnika, człowieka towarzyszącego, zmuszonego do podążania, w niektórych dialektach ślepca[5].

Przekłady[edytuj | edytuj kod]

Utwory tradycyjnie uważane za dzieła Homera były wielokrotnie przekładane na język polski[8]. Fragmenty Iliady (Monomachia Parisowa z Menelausem) przełożył Jan Kochanowski[9]. Przekładu obu eposów podjął się Jacek Idzi Przybylski[10]. Odyseję przetłumaczył Lucjan Siemieński[11]. Współcześnie tłumaczenie eposu o wojnie trojańskiej wydała Kazimiera Jeżewska.

Bilingwiczną edycję (tekst oryginalny i polskie tłumaczenie) Wojny mysio-żabiej wydał Włodzimierz Appel w 1993 roku[12], a hymnów homeryckich w 2001[13]. Sześć lat później, w ramach serii Biblioteka Antyczna, autor ten opublikował w ramach jednego tomu zbiór dziewięciu antycznych żywotów Homera oraz tłumaczenia: hymnów homeryckich, Głuptaka, Kerkopów, Chichotek, Wojny mysio-łasiczej (Galeomyomachia) i Wojny mysio-żabiej[14].

Ekranizacje[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Homera.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Homer, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-10-01].
  2. Włodzimierz Appel, Homeriká czyli Żywoty Homera i poematy przypisywane poecie. Przełożył, komentarzem i przypisami opatrzył Włodzimierz Appel, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007, s. 17, ISBN 978-83-7469-505-3, OCLC 749654651.
  3. 2. Pseudo-Herodot "O pochodzeniu, młodości i życiu Homera", [w:] Włodzimierz Appel, Homeriká czyli Żywoty Homera i poematy przypisywane poecie. Przełożył, komentarzem i przypisami opatrzył Włodzimierz Appel, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007, s. 63, ISBN 978-83-7469-505-3, OCLC 749654651, Cytat: Po pewnym czasie Kretheida, wybrawszy się wraz z innymi niewiastami na jakieś święto nad rzekę zwaną Meles, a blisko już było rozwiązania, urodziła Homera, który nie był niewidomy, lecz zwyczajnie widział, i dała dziecięciu imię Melesigenes, biorąc je od nazwy rzeki.
  4. 1. "O Homerze i Hezjodzie, o ich pochodzeniu i współzawodnictwie" [Certamen Homeri et Hesiodi], [w:] Włodzimierz Appel, Homeriká czyli Żywoty Homera i poematy przypisywane poecie. Przełożył, komentarzem i przypisami opatrzył Włodzimierz Appel, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007, s. 43-44, ISBN 978-83-7469-505-3, OCLC 749654651, Cytat: Natomiast jeśli chodzi o Homera, to - jednym słowem - wszystkie miasta i ich koloniści utrzymują, iż przyszedł na świat właśnie u nich. Twierdzą tak przede wszystkim mieszkańcy Smyrny, głosząc, że był synem Melesa, /boga/ tamtejszej rzeki, oraz nimfy Kretheidy i że początkowo zwał się Melesigenes, później wszakże, gdy utracił wzrok, został nazwany Homerem, jako że u nich zwykło się takim właśnie mianem określać tego rodzaju ludzi.
  5. a b Pierre Chantraine, Dictionnaire étymologique de la langue grecque, Klincksieck, Paris, 1968, vol.2 (3-4) s.797
  6. Kyprias, The Kypria, and multiformity, Jonathan Burgess, data dostępu: 2011-08-18
  7. Kyprias. Poet of the Iliaka, Jonathan Burgess, data dostępu: 2011-08-18
  8. Marian Golias: Polscy homerydzi i ich krytycy, w: Prace polonistyczne, seria XIX (1963). Łódź: Ossolineum, 1964, s. 3-39.
  9. Homer: Monomachia Parisowa z Menelausem, tłum. Jan Kochanowski. pl.wikisource.org. [dostęp 2017-07-28]. (pol.).
  10. Przybylski Jacek Idzi, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2017-07-28].
  11. Lucjan Hipolit Siemieński. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2017-07-28]. (pol.).
  12. Włodzimierz Appel, Pseudo Homera "Batrachomyomachia", czyli "Wojna żabiomysia", Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1993, ISBN 83-231-0406-9, OCLC 835187716 (pol. • stgr.).
  13. Włodzimierz Appel, ΥΜΝΟΙ ΟΜΗΡΙΚΟΙ czyli hymny homeryckie, Toruń: Algo, 2001, ISBN 83-88033-51-4 (pol. • stgr.).
  14. Włodzimierz Appel, Homeriká czyli Żywoty Homera i poematy przypisywane poecie. Przełożył, komentarzem i przypisami opatrzył Włodzimierz Appel, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007, ISBN 978-83-7469-505-3, OCLC 749654651.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]