Illinois – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy stanu. Zobacz też: inne znaczenia.

Illinois

State of Illinois

stan
21. stan od 3 grudnia 1818
Adler Planetarium
Pieczęć Flaga
Hymn: Illinois
Dewiza: State sovereignty, national union
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Springfield
Kod ISO 3166-2	US-IL
Gubernator	J. B. Pritzker (D)
Powierzchnia	149 995 km²[1]
Populacja (2020) • liczba ludności	12 812 508
• gęstość	89,4 os./km²
Strefa czasowa	UTC-06:00 UTC-05:00
Języki urzędowe	angielski
Położenie na mapie USA
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Illinois (wymowa:/ˌɪlɪˈnɔɪ/ IL-i-noy^ⓘwymowa:/ˌɪlɪˈnɔɪ/ IL-i-noy) – stan w Stanach Zjednoczonych, w regionie Midwest, w Krainie Wielkich Jezior. Graniczy od północnego wschodu z jeziorem Michigan. Sąsiednie stany to Wisconsin na północy, Iowa i Missouri na zachodzie, Kentucky na południu i Indiana na wschodzie.

Nazwa stanu pochodzi od nazwy indiańskiego plemienia Irokezów, oznacza „odważni ludzie”^[2].

Jest najbardziej zaludnionym stanem Środkowego Zachodu i zajmuje szóste miejsce pod względem liczby ludności w kraju. Stolicą stanu jest Springfield. Blisko 10 milionów mieszkańców zamieszkuje Chicago, które jest trzecim co do wielkości obszarem metropolitalnym w Stanach Zjednoczonych^[3]. Znaczna część obszaru stanu pozostaje wiejska i słabo zaludniona^[4]. Illinois ma drugie najbardziej ruchliwe lotnisko w kraju i drugą co do wielkości sieć kolejową z prawie 7 tys. mil. Stan ma największą liczbę autostrad międzystanowych na prawie 2200 mil, a także ponad 1100 mil żeglownych dróg wodnych^[4].

Z Illinois pochodziło czterech prezydentów Stanów Zjednoczonych: Abraham Lincoln, Ulysses S. Grant, Ronald Reagan i Barack Obama^[5].

W stanie tym żyje drugie co do wielkości w USA skupisko Polaków (około miliona^[6]).

Symbole stanu[edytuj | edytuj kod]

• Dewiza: State sovereignty, national union („Stanowa suwerenność – narodowa jedność”)
• Przydomek: Prairie State („Stan Prerii”), The Land of Lincoln („Ziemia Lincolna”)
• Symbole: kwiat: fiołek; ptak: kardynał; drzewo: dąb biały.

Historia[edytuj | edytuj kod]

• 1673 – dotarli tu francuscy odkrywcy o. Jacques Marquette i Louis Jolliet
• 1699 – Francuzi odkryli indiańskie przedkolonialne miasto Cahokia
• 1763 – Illinois przeszło na własność Wielkiej Brytanii
• 1809 – powstało Terytorium Illinois z gubernatorem Ninianem Edwardsem
• 1812 – w czasie wojny z Indianami nastąpiła ewakuacja niewielkiego Fortu Dearborn (dzisiaj w centrum Chicago), ale załoga została zmasakrowana w pobliżu przez Indian ze szczepu Potawatomi
• 1818 – Illinois jako 21. stan dołączyło do Unii
• 1825 – otwarcie kanału Erie
• 1837 – Chicago otrzymało prawa miejskie. Liczyło 4 tys. mieszkańców
• 1845 – Galena, krajowy ośrodek wydobycia ołowiu, stała się największym miastem stanu
• 1858 – w szeregu debat publicznych zdobył popularność adwokat ze Springfield, Abraham Lincoln
• 1865 – pogrzeb Lincolna w Springfield
• 1871 – wielki pożar Chicago pochłonął większość miasta
• 1893 – Wystawa Światowa w Chicago zmieniła oblicze miasta
• 1900 – rzeka Chicago zmieniła swój bieg i zamiast nieść zanieczyszczenia metropolii do jeziora Michigan, niosło je odtąd do Mississippi i Zatoki Meksykańskiej
• 1942 – 2 grudnia na University of Chicago dokonano pierwszej reakcji atomowej
• 1968 – studenckie zamieszki w Chicago
• 1974 – ukończono budowę Sears Tower, wówczas najwyższego budynku na świecie
• 1992 – kanały komunikacyjne pod miastem zalane zostały wodami rzeki Chicago
• 2001 – Boeing przeniósł siedzibę z Seattle do Chicago

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Powierzchnia Illinois jest mocno wypłaszczona, a najwyższym wzniesieniem jest Charles Mound (376 m n.p.m.) leżący w północno–zachodnim rogu stanu. Prawie całą zachodnią granicę stanu wyznacza rzeka Missisipi.

System śródlądowych dróg wodnych stanu łączy Wielkie Jeziora z rzekami Missisipi i Ohio, łącząc środkowe Stany Zjednoczone z Oceanem Atlantyckim i Zatoką Meksykańską^[4].

• Klimat: kontynentalno-morski z mroźnymi zimami i obfitymi opadami śniegu, oraz z ciepłymi, wilgotnymi i czasem gorącymi latami
• Główne rzeki: Missisipi, Ohio, Illinois, Wabash, Rock, La Moine
• Liczba parków stanowych: 187

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Lista hrabstw w stanie Illinois.

Stan Illinois podzielony jest na 102 hrabstwa, z których największym, zarówno pod względem ludności, jak i powierzchni, jest hrabstwo Cook, na terenie którego położona jest większość aglomeracji Chicago.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Illinois liczy 12 812 508 mieszkańców, co oznacza spadek o 18 124 (-0,1%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010, oraz wzrost o 393 215 (3,2%) w porównaniu ze spisem z roku 2000^[7]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,9% populacji, 22,2% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 16,1% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,9% ludności stanu stanowią kobiety^[8].

Język[edytuj | edytuj kod]

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są^[9]:

• język angielski – 78,26%,
• język hiszpański – 12,74%,
• język polski – 1,64%.

Rasy i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]

W 2019 roku 71,4% mieszkańców stanowiła ludność biała (60,7% nie licząc Latynosów), 14,1% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 5,7% to Azjaci, 2,8% miało rasę mieszaną, 0,26% to rdzenna ludność Ameryki, 0,04% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 17,5% ludności stanu^[10].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (16,4%), meksykańskiego (13,6%), afroamerykańskiego, irlandzkiego (10,9%), polskiego (6,6%), angielskiego (5,5%) i włoskiego (5,5%). Obecne są także duże grupy osób pochodzenia „amerykańskiego” (439,5 tys.), szwedzkiego (244,6 tys.), hinduskiego (242,8 tys.), francuskiego (235,7 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (212,1 tys.), portorykańskiego (207,1 tys.), norweskiego (146,6 tys.), holenderskiego (145,9 tys.), chińskiego (141,4 tys.), afrykańskiego subsaharyjskiego (127 tys.), filipińskiego (126,6 tys.), arabskiego (110,3 tys.) i rosyjskiego (107,8 tys.)^[11].

Miejscowości[edytuj | edytuj kod]

Chicago

Aurora

Joliet

Naperville

Rockford

Elgin

Springfield

Peoria

Champaign

Waukegan

Cicero

Największe miasta w stanie Illinois, powyżej 80 000 mieszkańców (2021)^[12]

Na terenie stanu Illinois znajduje się 1298 miast (city lub town) i wsi (village), w tym jedno o liczbie ludności przekraczającej 1 000 000, 8 powyżej 100 000 mieszkańców, 224 powyżej 10 000 mieszkańców, a 656 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)^[12].

Lista miejscowości zamieszkanych przez 25 000 lub więcej osób (2021 r.)^[12]:

Religia[edytuj | edytuj kod]

Struktura religijna w 2014 roku^[13]:

• protestanci – 43%:
  • ewangelikalni – 20%,
  • głównego nurtu – 16%,
  • historyczni czarni protestanci – 7%,
• katolicy – 28%,
• brak religii – 22% (w tym: 4% agnostycy i 3% ateiści),
• inne religie – 7% (w tym: muzułmanie, żydzi, prawosławni, mormoni, buddyści, świadkowie Jehowy, hinduiści, scjentyści, unitarianie uniwersaliści, New Age, bahaiści i irwingianie^[14]).

Illinois ma czwartą co do wielkości populację katolików w USA, z najsilniejszą koncentracją w Chicago, a Kościół katolicki pozostaje największą pojedynczą organizacją^[14].

Do grup ewangelikalnych, z ponad 100 tys. członków należą: lokalne kościoły bezdenominacyjne (np. Willow Creek Community Church), Południowa Konwencja Baptystów, Kościół Luterański Synodu Missouri, Kościoły zielonoświątkowe i Kościoły Chrystusowe^[14].

Protestantyzm głównego nurtu reprezentowany jest głównie przez Zjednoczony Kościół Metodystyczny, Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce, Zjednoczony Kościół Chrystusa i Kościół Prezbiteriański USA. Czarni protestanci to przeważnie różne kościoły baptystyczne^[14].

Chicago posiada drugą co do wielkości, po Nowym Jorku, społeczność muzułmańską w Stanach Zjednoczonych^[15]. Szacuje się, że metropolię Chicago zamieszkuje ponad 350 tysięcy wyznawców islamu^[16].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na swoje centralne położenie i rozległą sieć transportową, Illinois odgrywa ważną rolę w gospodarce kraju. Jest kluczowym węzłem transportu ropy naftowej i gazu ziemnego w całych Stanach Zjednoczonych. Stan jest głównym producentem energii elektrycznej i ma największą liczbę elektrowni jądrowych w kraju^[4].

Przemysł i bogactwa naturalne[edytuj | edytuj kod]

Przemysł chemiczny, maszynowy oraz spożywczy i napojów mają największy udział w wytwarzaniu produktu krajowego brutto (PKB) stanu. Inne ważne gałęzie przemysłu obejmują rafinację ropy naftowej, wydobycie węgla i produkcję metali pierwotnych^[4].

Illinois posiada drugie po Montanie, co do wielkości szacowane zasoby węgla w kraju. Jest też drugim po Wirginii Zachodniej producentem węgla kamiennego. Stan posiada czwartą co do wielkości zdolność rafinacji ropy naftowej, jednak wydobycie i stan zasobów pozostają skromne^[4].

Energia[edytuj | edytuj kod]

W 2019 r. 54% energii elektrycznej w stanie Illinois wytwarzało 6 stanowych elektrowni jądrowych z 11 reaktorami. Elektrownie węglowe były drugim co do wielkości dostawcą energii elektrycznej w Illinois w ciągu ostatniej dekady. Jednak udział węgla konsekwentnie zmniejsza się wytwarzając 27% energii w 2019 roku. Za pozostałą produkcję energii elektrycznej w stanie odpowiadają głównie gaz ziemny i energia wiatrowa^[4].

Rolnictwo i hodowla[edytuj | edytuj kod]

Około 75% powierzchni stanu jest wykorzystywana w celach rolniczych^[5]. Soja i kukurydza, najważniejsze uprawy w stanie, stanowią surowiec dla wielu zakładów produkujących etanol i biodiesel^[4].

• uprawy – kukurydza, soja, pszenica, dynia, ziemniaki
• hodowla – trzoda chlewna, bydło mleczne, drób^[17]

Handel[edytuj | edytuj kod]

• giełda – Chicago Mercantile Exchange
• port pełnomorski – Calumet Harbor w Chicago

Uczelnie[edytuj | edytuj kod]

• Uniwersytet Chicagowski
• Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign
• Uniwersytet Illinois w Chicago
• Northwestern University
• Northeastern Illinois University
• Uniwersytet Loyola w Chicago
• DePaul University
• National Louis University

Interesujące miejsca[edytuj | edytuj kod]

• cmentarzysko Indian Dickson Mounds w pobliżu Lewistown
• dom Abrahama Lincolna w Springfield
• Oak Park, miasteczko, w którym 25 domów wzniósł Frank Lloyd Wright
• budynek kapitolu stanowego w Springfield
• w Chicago: Art Institute of Chicago, Shedd Aquarium, Adler Planetarium, Muzeum Historii Naturalnej w Chicago, Museum of Science & Industry, Bicentennial Park, Grant Park z Buckingham Fountain, Water Tower, Lincoln Zoo, kampusy uniwersyteckie Uniwersytetu Chicagowskiego i Northwestern University

Przypisy[edytuj | edytuj kod]