Jan Piotr Norblin – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jan Piotr Norblin

Jan Piotr Norblin, Autoportret
Imię i nazwisko	Jean-Pierre Norblin de La Gourdaine
Data i miejsce urodzenia	15 lipca 1745 Misy-sur-Yonne
Data i miejsce śmierci	23 lutego 1830 Paryż
Narodowość	Francuz
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	klasycyzm
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Piotr Norblin, wł. Jean-Pierre Norblin de La Gourdaine (ur. 15 lipca 1745 w Misy-sur-Yonne, zm. 23 lutego 1830 w Paryżu) – francuski malarz, rysownik i grafik, od 1774 przebywał w służbie Czartoryskich, w latach 1774–1796^[1] działał w Polsce; jeden z najważniejszych malarzy okresu stanisławowskiego, na początku XX wieku określany mianem ojca polskiego malarstwa rodzajowego.

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Szampanii w rodzinie mieszczańskiej; jego ojcem był Pierre Martin Norblin, właściciel posiadłości La Gourdaine^[2]. Dziećmi Jana Piotra z zawartego w 1776^[3] małżeństwa z Marianną z Tokarskich (zm. 1787) byli: brązownik Aleksander Jan (1777-1828), Marianna Elżbieta Ewa Szacfajer (1778-1855)^[4][5], Konstancja Anna Cecylia (ur. 1780)^[6], wiolonczelista Louis Pierre Martin (1781-1854), Teresa (ur. 1784)^[7], Helena (ur. 1786)^[8], Franciszek Ludwik (ur. i zm. 1787)^[9]. Jego synem z drugiego małżeństwa był natomiast malarz Sébastien Louis Guillaume. Syn pierwszego z nich, Aleksandra Jana, Wincenty Norblin (1805-1872) był założycielem polskiej linii rodziny. Z niej wywodził się m.in. Stefan Norblin, polski plakacista, prawnuk artysty^[10].

Młodość i lata nauki[edytuj | edytuj kod]

Na początku lat 60. XVIII wieku kształcił się pod okiem paryskiego malarza i rysownika Jacques-Philippe’a Caresme'a^[11]. W 1765 roku był studentem Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby w Paryżu^[12], następnie także prestiżowej École royale des élèves protégés, z której został jednak w 1771 roku usunięty ze względu na nieregulaminowy charakter wcześniejszego przyjęcia. Równolegle do studiów w Akademii uczył się i pracował w warsztacie Francesca Casanovy w Paryżu. Na początku lat 70. XVIII w. odbył szereg krótkich podróży, w tym do Spa i Londynu, gdzie prawdopodobnie spotkał swoich przyszłych pracodawców ks. Adama Kazimierza Czartoryskiego ^[12] i jego żonę Izabelę. W 1774 roku udał się wraz z nimi do Polski, gdzie został nauczycielem rysunków ich córek. W latach 1783-1785 i 1789-1790 bywał w Arkadii koło Nieborowa i pracował dla Radziwiłłów. W kolejnych latach na powrót związał się z Czartoryskimi i pracował dla nich zarówno w Puławach jak i w Warszawie (zarabiając jednak niewiele)^[13].

W Polsce mieszkał niemal trzydzieści lat i tam powstały wszystkie jego najwybitniejsze prace. Na potrzeby Czartoryskich malował pejzaże i scenki z życia dworskiego, na zamówienie króla Stanisława Augusta odtworzył na płótnie epizod z wojen kozackich. Prace jego cieszyły się uznaniem króla. W 1794 roku Norblin zgłosił akces do insurekcji kościuszkowskiej^[14] i utrwalił w rysunkach kilka jej epizodów.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Pierwszymi znanymi pracami Norblina są trzy szkice przedstawiające paryską prochownię znajdującą się nieopodal Bastylii z roku 1760, wykonane przez artystę w wieku lat 15^[15]. Po przyjeździe do Polski Norblin malował sceny rodzajowe, portrety, polskie sceny historyczne (bitwy), głównie jednak cenne są jego szkice rodzajowe (seria kostiumów polskich, Zbiór rozmaitych stroiów polskich/Costumes polonais 1817), przedstawiające życie wsi i miasteczek polskich pod koniec XVIII wieku. Z ważniejszych prac wymienić należy obrazy olejne: Jasełka polskie, Kabalarka, sceny w rodzaju Watteau (były w Galerii Stanisława Augusta), krajobrazy (widoki Arkadii, Łazienek) itd., dalej z dekoracji w Powązkach zachowane 3 wielkie krajobrazy parkowe z festynami. W Arkadii pod Nieborowem zachowała się freskowa dekoracja plafonu (Jutrzenka). Norblin był również rytownikiem. Znane są 94 płyty, przeważnie akwafort, widoczny jest w nich silny wpływ Rembrandta. Przeważają sceny historyczne (Powołanie Przemysława na króla, Ofiarowanie korony Piastowi), portrety, typy polskie, studia głów i popiersi, krajobrazy wiejskie i kompozycje (Wynalezienie rysunku).

Najciekawsze jego prace z początkowego okresu twórczości w Polsce to rysunki rodzajowe, scenki z życia ulicy, tzw. typy uliczne, a także scenki o charakterze anegdotycznym zawarte w obszernym szkicowniku artysty. Istotnym dokonaniem były ilustracje do Myszeidy Krasickiego. Najważniejszy okres twórczości w Polsce przypada na czasy po Konstytucji 3 Maja (której moment przyjęcia naszkicował), szczególnie po insurekcji kościuszkowskiej. Insurekcja warszawska zastała go w stolicy i kultura polska zawdzięcza mu ilustracje tamtych wydarzeń (rysunki walk na Krakowskim Przedmieściu, wieszania zdrajców i in.). Norblin (już także obywatel polski) naszkicował m.in. obóz powstańców, rzeź Pragi, a wspólnie z Orłowskim – bitwę pod Racławicami.

W 1796 roku artysta opuścił Polskę, i zamieszkał na stałe we Francji w Paryżu, gdzie malował sceny z Polski na podstawie przywiezionych szkiców, rysując też sceny z życia francuskiej ulicy i z wojen napoleońskich. Kilkakrotnie podróżował jednak do Polski - po raz ostatni w 1804 roku.

Charakterystyka dzieł[edytuj | edytuj kod]

Zdaniem większości krytyków sztuki rysunki Norblina cechują świetna kreska, oraz wielki talent do obiektywnego oddania całości tematu. Charakterystyczne, że jego prace zwykle traciły po dopracowaniu, największą wartość artystyczną zachowując w formie pierwotnego szkicu. Tematyka prac Norblina i podejście do wybieranych przez niego tematów każą widzieć w nim moralistę i filozofa o raczej demokratycznych przekonaniach. Wykształcił w Polsce grupę uczniów, tak jak on przede wszystkim wybitnych autorów scen rodzajowych, spośród których najważniejsi to Aleksander Orłowski, Michał Płoński i Jan Rustem.

Kolekcjonerstwo[edytuj | edytuj kod]

Norblin jeszcze we Francji zbudował niewielką kolekcję dzieł sztuki, którą przywiózł ze sobą do Warszawy. Należały do niej rysunki, ryciny i obrazy, m.in. z warsztatów François Bouchera i Huberta Roberta^[16], Philipsa Wouwermana oraz Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta, który dziś znajduje się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

Jan Piotr Norblin w polskich zbiorach[edytuj | edytuj kod]

Dzieła Norblina znajdują się w zbiorach wielu polskich muzeów i były wielokrotnie wystawiane. Pierwszy przekrojowy pokaz jego twórczości zorganizowano w Warszawie w 1910 roku. Monograficzną wystawę Norblina prezentowano także w Muzeum w Puławach w 1959 roku. w 2004 roku w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie zaprezentowano rysunki Norblina ze zbiorów Muzeum Krajoznawczego w Winnicy. Prace ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie zostały zaprezentowane w 2022 r. na wystawie Jan Piotr Norblin. Sentymentalny reporter^[17]. Równocześnie w Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie zorganizowana została wystawa Jan Piotr Norblin - artysta dwóch narodów, prezentująca ze zbiorów kilkunastu instytucji^[18]. Dzieła Norblina znajdują się w dużych ilościach również w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie^[19], Muzeum narodowego w Krakowie i Muzeum Narodowego w Poznaniu.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Zygmunt Batowski, Norblin, Lwów 1911.
• Alicja Kępińska, Jan Piotr Norblin, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979.
• Aleksandra Bernatowicz, Norblin de la Gourdaine, Jan Piotr, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. 6, Warszawa 1993, s. 110–127.
• Konrad Niemira, Bazgracz. Trzy eseje o Norblinie, Gdańsk 2022.
• Konrad Niemira, Jean-Pierre Norblin de la Gourdaine (1745-1830). Katalog obrazów / Catalogue of Paintings, tłum. A-M. Fabianowska, Warszawa 2023.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Jan Piotr Norblin | Ryciny – wystawa wirtualna Biblioteki Narodowej i Francuskiej Biblioteki Narodowej
• Jan Piotr Norblin – dzieła w bibliotece Polona