Jastarnia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jastarnia
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Molo w Jastarni – widok od strony lądu
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

pucki

Gmina

Jastarnia

Data założenia

1378 (pierwsza wzmianka)

Prawa miejskie

1973

Burmistrz

Tyberiusz Zygmunt Narkowicz

Powierzchnia

4,31 km²

Wysokość

0-12,6 m n.p.m.

Populacja (30.06.2023)
• liczba ludności
• gęstość


2 608[1]
605,10 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 58

Kod pocztowy

84-140

Tablice rejestracyjne

GPU

Położenie na mapie gminy Jastarnia
Mapa konturowa gminy Jastarnia, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jastarnia”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko górnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Jastarnia”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Jastarnia”
Położenie na mapie powiatu puckiego
Mapa konturowa powiatu puckiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Jastarnia”
Ziemia54°41′58″N 18°40′36″E/54,699444 18,676667
TERC (TERYT)

2211024

SIMC

0934518

Hasło promocyjne: Jastarnia – Gmina na wszystkie pory roku
Urząd miejski
ul. Portowa 24
84-140 Jastarnia
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Jastarnia (kaszb. Jastarniô, niem. Putziger Heisternest[2]) – miasto w województwie pomorskim, w powiecie puckim, w gminie Jastarnia, na Mierzei Helskiej. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego.

Kurort nadmorski z pięcioma letnimi kąpieliskami morskimi, portem morskim i trzema przystaniami morskimi.

Według danych z 31 grudnia 2016 r. obecny obszar miasta (wtedy w gminie miejskiej Jastarnia) miał 2734 mieszkańców[3].

1 stycznia 2017 r. Jastarnia zmieniła charakter z gminy miejskiej na miejsko-wiejską przez wydzielenie osobnych miejscowości Juraty i Kuźnicy z Syberią[4][5].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wieś królewska Jastarnia w II połowie XVI w. była położona w starostwie puckim w powiecie puckim województwa pomorskiego[6].

Pod względem historycznym Jastarnia leży na Pomorzu Gdańskim[7]. Etnograficznie stanowi także część Kaszub[8].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na Pobrzeżu Gdańskim[9].

Według danych z 1 stycznia 2017 r. powierzchnia miasta wynosiła 4,31 km², co stanowi 55,3% powierzchni gminy Jastarnia[3].

Toponimia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Jastarnia pochodzi od słowa Jaster, oznaczającego „jasny”, „błyszczący”. Prawdopodobnie dawna osada rybacka położona była na piaszczystym wzgórzu, kolorystycznie wyróżniającym się od otoczenia, którym były lasy i morska woda[10], stąd nazwano ją miejscem „jasnym”.

Topograficzna nazwa miejsca powstała poprzez dodanie formantu „-nia”, charakterystycznego dla rzeczowników oznaczających miejsce. Zatem Jastarnia to ’miejsce jasne, jaskrawe, błyszczące’[10].

Wyraz jaster, z jakiego pochodzi nazwa miasta, kojarzony jest także z nazwą święta Wielkanoc, ponieważ to wiosenne święto występuje wtedy, gdy po zimie robi się jasno. Również w języku kaszubskim słowo Jastra oznacza Wielkanoc[10][11].

Dawniej funkcjonowały nazwy kaszubskie Pùckô Jastarniô, Sroczé Gniôzdo oraz niemiecka Heisternest. Polskimi nazwami miejscowości były Jasturnia Pucka, Zesterna, Niastarnia[12].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Najstarsze ślady zamieszkania przez człowieka na terytorium Jastarni pochodzą z I w. p.n.e.[11] Jastarnia (Osternäs) pojawia się w źródłach po raz pierwszy w 1378 r. przy okazji wystawienia przez Krzyżaków przywileju dla pobliskiego Helu.

W 1755 r. Urszula Przebendowska ufundowała kaplicę i szkółkę. W 1836 r. został zbudowany drewniany kościół[11][13][14]. Obecny neobarokowy kościół stanowi sztandarowy zabytek Jastarni[8]. Powstał w latach 30. XX w. z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. Pawła Stefańskiego[15].

Do XX w. była wioską zamieszkaną w przeważającej mierze przez rybaków. W 1921 r. Jastarnia, obok Helu, wyróżniała się największą liczbą ludności trudniącej się rybołówstwem. Obie miejscowości liczyły po 180 rybaków[16]. W okresie międzywojennej w Jastarni znajdowała się Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem[17]. W 1934 r. wszczęto starania o elektryfikację. W kwietniu 1936 r. podpisano umowę z Wielkopolską Spółką Elektryfikacyjną na przeprowadzenie linii wysokiego napięcia. Ostatecznie wójt Jastarni, Marian Stelmaszczyk podjął inne rozwiązanie. W 1938 r. Jastarnia otrzymała prąd od wojska z Helu[18].

Obecna miejscowość ukształtowała się z dwóch wiosek – Boru (Jastarni Gdańskiej, Danziger Heisternest), który był pod zarządem Wolnego Miasta Gdańska i Jastarni (Jastarni Puckiej, Putziger Heisternest) będącej w zarządzie Starostwa Puckiego[19]. Gwałtowny rozwój osady wiązał się z okresem międzywojennym – wtedy powstał tu port rybacki, a wraz z nim przystań żeglugi pasażerskiej[8]. doprowadzono też linię kolejową. 1 stycznia 1973 r. osiedle Jastarnia uzyskało prawa miejskie[20]. Obecnie jest przede wszystkim miejscowością turystyczną[21].

W latach 1974–2005 Jastarnia była uznana przez rząd za miejscowość posiadającą warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, dzięki czemu mogły być prowadzone tu zakłady lecznictwa[22].

Transport wodny[edytuj | edytuj kod]

W głównej części Jastarni znajduje się port morski Jastarnia nad Zatoką Pucką oraz 3 przystanie morskie dla rybaków[23]:

  • „Jastarnia I” – pas plaży nad Morzem Bałtyckim w pobliżu ul. Zdrojowej
  • „Jastarnia II” – pas plaży nad Zatoką Pucką w pobliżu ul. A. Mickiewicza i muzeum rybackiego
  • „Jastarnia III” – pas plaży nad Zatoką Pucką w pobliżu ul. Polnej i ul. Abrahama

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

  • Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.
  • Port rybacki.
  • Cmentarzowa Góra.
  • Muzeum Pod Strzechą.
  • Kapliczka świętej Rozalii z 1883 r.[24]
  • Kasztanowiec biały.
  • Skansen Fortyfikacji z 1939 r.
  • Centrum bałtyckie w Chłapowie.
  • Ośrodek Oporu Jastarnia – pozycja obronna stanowiąca fragment Rejonu Umocnionego Hel, składająca się z czterech schronów bojowych („Saragossa”, „Sęp”, „Sabała” i „Sokół”).
  • Ruiny niemieckich instalacji przeciwlotniczych.
  • Zabytkowa chata rybacka z 1881 r. zbudowana z wykorzystaniem wyrzuconych przez morze części statków i okrętów.
  • Zbiory rybackie w bosmanacie portu.
  • Hotel „Europejski” (ob. dom wczasowy „MARIA”) z 1930 r. w stylu modernistycznym, ul. Portowa 3.
  • Dom modernistyczny z 1936 r., ul. Ogrodowa 16.
  • Dom modernistyczny z lat 20/30 XX w., ul. Ogrodowa 44.
  • Pensjonat „Gwiazda Morza”, 1936 r., ul. Rybacka 12.
  • Ośrodek Morski (ob. LOK) w stylu modernistycznym z 1930 r., ul. Rybacka 33.
  • Dom modernistyczny z lat 30. XX w. ul. Sychty Ks. 107.
  • Dom modernistyczny z 1926 r. ul. Sychty Ks. 111.
  • Skoki spadochronowe nad Helem[25].
  • Wieża obserwacyjna ośrodka badawczego torped Luftwaffe Torpedowaffenplatz Gotenhafen-Hexengrund, znajdująca się na wodach Zatoki Puckiej[26].
  • Kino „Żeglarz”, ul. Portowa 10; przed 1939 r. pensjonat „Janina” (obecna sala kinowa była stołówką), w l. 1939-1945 niemieckie kino propagandowe, w l. 70. salę wyremontowano. Do dziś zachował się piec kaflowy i napis: „Godziny, lata płyną, lecz cóż, wiecznie jest młode kino”[27][28].
  • Molo na zatoką Pucką, przedłużenie ulicy Stelmaszczyka.
  • Latarnia morska.
  • Wybrane zabytki miasta
  • Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
    Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
  • Kapliczka św. Rozalii
    Kapliczka św. Rozalii
  • Chata rybacka z 1881 roku przy ul. Rynkowej 10 (obecnie Muzeum Rybackie Pod Strzechą)
    Chata rybacka z 1881 roku przy ul. Rynkowej 10 (obecnie Muzeum Rybackie Pod Strzechą)
  • Dom rybacki przy ul. Szkolnej 8
    Dom rybacki przy ul. Szkolnej 8
  • Dom rybacki przy ul. Szkolnej 10
    Dom rybacki przy ul. Szkolnej 10
  • Schron Sęp
    Schron Sęp
  • Schron Sokół
    Schron Sokół
  • Latarnia morska
    Latarnia morska
  • Molo
    Molo

Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

  • Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Torfowe Kłyle (Kùle)”
  • Pomnik przyrody – Kasztanowiec zwyczajny
  • Lądowisko
  • Czterogwiazdkowy hotel spa „Dom Zdrojowy”[29]

Infrastruktura turystyczna[edytuj | edytuj kod]

Na terenie miasta zorganizowanych jest 6 letnich kąpielisk morskich[30]:

  • kąpielisko Kuźnica „Kościół” – z wejściem na plażę nr 33 od ul. Helskiej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
  • kąpielisko Jurata „Międzymorze” – z wejściem na plaże nr 60 od ul. Międzymorze, obejmujące 100 m linii brzegowej;
  • kąpielisko Jastarnia „Ogrodowa” – z wejściem na plażę nr 44 od ul. Ogrodowej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
  • kąpielisko Jastarnia „Leśna” – z wejściem na plażę nr 52 od ul. Leśnej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
  • kąpielisko Jastarnia „Nadmorska-Plażowa” – z wejściem na plażę nr 47-48 od ul. Nadmorskiej i Plażowej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
  • kąpielisko Jastarnia „Zdrojowa” – z wejścia na plażę nr 49 od ul. Sychty oraz nr 50 od ul. Zdrojowej, obejmujące 200 m linii brzegowej.

W 2013 r. sezon kąpielowy wyznaczono na okres od 1 lipca do 31 sierpnia[30].

Pieniądz lokalny[edytuj | edytuj kod]

Od 2006 r. na terenie gminy Jastarnia w okresie letnim prowadzona jest akcja „Pieniądz Lokalny”. Ma ona na celu promocję gminy. Podczas trwania akcji turyści mogą zakupić żeton „3 merki”. Jest on równowartością 3 złotych polskich. Merki można wymieniać w określonych miejscach na towary lub usługi na terenie gminy. Organizatorem akcji jest gmina Jastarnia działająca poprzez Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Jastarni. Producentem żetonów jest Mennica Polska S.A.

Dotychczas wydane zostały monety:

  • Rok 2006 – 75 lat Juraty
  • Rok 2007 – Kuźnica
  • Rok 2008 – 35. rocznica nadania praw miejskich Jastarni
  • Rok 2009 – Jubileusz Sportu
  • Rok 2011 – 80 lat Juraty

Sport[edytuj | edytuj kod]

W mieście działa klub pływacki Delfin Moksir Jastarnia[31], sekcja siłowa Moksir Jastarnia oraz UKS piłki siatkowej.

Jastarnia w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Jastarnia osławiona została w piosence wykonywanej przez Rudiego Schubertha pt. „Co roku w Jastarni”[32]. Jastarnia jest również głównym miejscem akcji powieści Artura Gruszeckiego pt. Tam, gdzie się Wisła kończy.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-29] (pol.).
  2. ↑ Gemeinde- und Wohnplatzlexikon des Reichsgaus Danzig-Westpreussen ; hrsg. vom Statistischen Landesamt Danzig-Westpreussen. Bd. 1.
  3. ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2017 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2017-07-19. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  4. ↑ Dz.U. z 2016 r. poz. 1134.
  5. ↑ Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta (2016-07-11). legislacja.rcl.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-20)].
  6. ↑ Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w.: rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna / Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toruń 1955, s. 100.
  7. ↑ Jastarnia, [w:] Jerzy Treder, Nazwy miast Pomorza Gdańskiego, Gdańsk 1999, s. 119 (pol.).
  8. ↑ a b c Tomasz Górecki, Kaszuby: przewodnik turystyczny, wyd. 9 zm. i rozszerz, Gdynia: Region, 2006, s. 53, ISBN 83-60437-11-4, OCLC 749961599 [dostęp 2020-05-13] (pol.).
  9. ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-06-01] (pol.).
  10. ↑ a b c Jastarnia – Region Gdański NSZZ „Solidarność” [online], solidarnosc.gda.pl [dostęp 2023-06-01].
  11. ↑ a b c Franciszek Mamuszka, Ziemia Pucka, Warszawa, PTTK „Kraj”, 1989, ISBN 83-7005-170-7.
  12. ↑ Dr F. Lorentz „Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem” (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3).
  13. ↑ Jastarnia z morza i lądu, Gdańsk: Wydawnictwo BiT Beata Żmuda-Trzebiatowska, 2018, s. 15, ISBN 978-83-950310-6-9, OCLC 1150326983 [dostęp 2020-05-13].
  14. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2019-12-13].
  15. ↑ Jastarnia z morza i lądu, Gdańsk: Wydawnictwo BiT Beata Żmuda-Trzebiatowska, 2018, s. 20–22, ISBN 978-83-950310-6-9, OCLC 1150326983 [dostęp 2020-05-13].
  16. ↑ Wacław Odyniec, Jerzy Godlewski, Ziemia Pucka, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1974, s. 167.
  17. ↑ Wacław Odyniec, Jerzy Godlewski, Ziemia Pucka, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1974, s. 168.
  18. ↑ Jastarnia z morza i lądu, Gdańsk: Wydawnictwo BiT Beata Żmuda-Trzebiatowska, 2018, s. 92–93, ISBN 978-83-950310-6-9, OCLC 1150326983 [dostęp 2020-05-13].
  19. ↑ Historia Półwyspu Helskiego i Jastarni. Gmina Jastarnia. [dostęp 2015-10-30].
  20. ↑ (§ 3.) Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. (Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327).
  21. ↑ Ryszard Struck, Jastarnia. 35 lat minęło!, „Histmag.org”, 15.07.2008.
  22. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1974 r. zmieniające rozporządzenie ws. rozciągnięcia niektórych przepisów o uzdrowiskach na inne miejscowości (Dz.U. z 1974 r. nr 16, poz. 89).
  23. ↑ Zarządzenie porządkowe Nr 3 Naczelnego Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni z 23 września 1991. r. w sprawie ustalenia granic lądowych dla morskich przystani rybackich położonych w obrębie pasa technicznego Urzędu Morskiego w Gdyni. umgdy.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-15)]. (Dz. Urz. Woj. Pomorskiego Nr 19, poz.133, Dz. Urz. Woj. Warmińsko – Mazurskiego Nr 14, poz. 74).
  24. ↑ kapliczka św. Rozalii – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2023-01-16] (pol.).
  25. ↑ Strefa spadochronowa Sky Camp Baltic, [w:] Sky Camp [online], skycamp.pl [dostęp 2017-01-12] (pol.).
  26. ↑ Powojskowa wieża na Zatoce Puckiej zmieni się w piękny apartament?
  27. ↑ Właścicielki kultowego kina na Półwyspie zbierają na neon. Każdy może się dorzucić.
  28. ↑ Babcia, mama i wnuczka prowadzą w Jastarni kino Żeglarz. 'Na „Szklanej pułapce” miałyśmy więcej gwiazd na sali niż na ekranie!'
  29. ↑ Tomasz. Górecki, Kaszuby. Przewodnik turystyczny, wyd. 9 zm. i rozszerz, Gdynia: Wydawnictwo Region, 2006, s. 54, ISBN 83-60437-11-4, OCLC 749961599 [dostęp 2020-05-13].
  30. ↑ a b Uchwała Nr XXXII/242/2013 Rady Miasta Jastarnia z dnia 22.03.2013 r. ws. określenia wykazu kąpielisk.
  31. ↑ Historia Klubu. Jastarnia.pl. [dostęp 2020-02-02]. (pol.).
  32. ↑ Rudi Schuberth – Co roku w Jastarni [online], ebd.cda.pl [dostęp 2021-01-15].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Jastarnia
Miasto
Osady
Nieoficjalna
część osady

Powiat pucki
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Powiat pucki (1919–26 i 1954–75)
  • Siedziba powiatu – Puck
Przynależność wojewódzka
Miasta (1919–26 i 1954–75)
Osiedla (1954–72)
Gromady
(1954–72)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1973–75)
Miasta województwa pomorskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jastarnia&oldid=71970687”