Jerzy z Podiebradów – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jerzy I z Podiebradów

Herb Podiebradów
Król Czech
Okres	od 27 lutego 1458 do 22 marca 1471
Koronacja	2 marca 1458
Poprzednik	Władysław Pogrobowiec
Następca	Władysław II Jagiellończyk
Dane biograficzne
Dynastia	Podiebradowie
Data i miejsce urodzenia	23 kwietnia 1420 Podiebrady
Data i miejsce śmierci	22 marca 1471 Praga
Ojciec	Wiktoryn z Podiebradów
Matka	Anna z Wartenbergu
Żona	Kunegunda ze Šternberka (zm. 1449) Joanna z Rožmitálu
Dzieci	Boczek Wiktoryn Henryk Starszy Hynek Fryderyk Jerzy Barbara Katarzyna Zdeňka (Sidonie) Ludmiła
Multimedia w Wikimedia Commons

Jerzy z Podiebradów (cz. Jiří z Kunštátu a Poděbrad) (ur. 6/23 kwietnia 1420 w Podiebradach, zm. 22 marca 1471 w Pradze) – król Czech w latach 1458–1471, zwolennik nauk Jana Husa^[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Jerzy był synem Wiktoryna z Podiebradów, czeskiego możnowładcy, stronnika Jana Žižki, który przeszedł z obozu sierotek, radykalnego odłamu husyckich taborytów na stronę umiarkowanych kalikstynów. Jako czternastoletni chłopiec brał udział w bitwie pod Lipanami, która przyniosła koniec ruchu taborytów. Jeszcze w młodości współdowodził wojskami czeskimi, które pokonały króla niemieckiego Albrechta II, zięcia i sukcesora króla Zygmunta.

Działalność polityczna[edytuj | edytuj kod]

Wkrótce został znacznym członkiem umiarkowanego odłamu husytów, a po śmierci Hynka Ptáčka z Pirksteina – jego przywódcą. Do czasu osiągnięcia pełnoletniości przez Władysława, syna Albrechta, który urodził się po śmierci ojca, kraj podzielił się na dwa obozy – katolicki, rządzony przez Ulryka z Rożemberka (Oldřich II. z Rožmberka) (1403–1462), oraz husycki, kierowany przez Jerzego.

Po szeregu nieudanych prób pokojowego zjednoczenia, Jerzy zdecydował się na rozwiązanie siłowe. Stopniowo powiększał armię w północno-wschodnich Czechach, gdzie husyci posiadali wielu zwolenników oraz gdzie były usytuowane jego umocnione posiadłości. Z 10-tysięcznymi siłami pomaszerował z Kutnej Hory do Pragi, gdzie w nocy z 2 na 3 września 1448 roku prawie bez oporu przejął władzę nad stolicą^[1]. Doprowadziło to do nowej wojny domowej, jednak Jerzemu udało się pokonać szlachtę katolicką. W roku 1451 cesarz Fryderyk III, jako suzeren młodego króla Władysława, powierzył mu zarządzanie Czechami. Rok później zwołany kongres wyznaczył go na regenta^[1].

Walki nie kończyły się, a położenie Jerzego skomplikowało się, gdy koronowany w roku 1453 młody król Władysław opowiedział się po stronie katolickiej, honorując jednakże wcześniejsze umowy wyznaniowe kompaktatów praskich i przywileje stanowe. Także w 1453 roku Jerzy wykupił ziemię kłodzką i księstwo ziębickie^[2]. Król potwierdził jego tytuł na Kłodzku, a w 1456 także jako księcia ziębickiego^[2].

Król Czech[edytuj | edytuj kod]

W 1457 król Władysław zmarł nagle, co doprowadziło do pojawienia się oskarżeń Jerzego o otrucie władcy^[1][3]. Jednak 2 marca 1458 czescy właściciele ziemscy jednomyślnie wybrali Jerzego na króla^[1] – poparli go nawet zwolennicy Habsburgów.

W 1462 na zjeździe z Kazimierzem Jagiellończykiem w Głogowie zatwierdził świeże nabytki Królestwa Polskiego na Śląsku (hołd lenny z księstwa zatorskiego w 1456 a rok później wykup oświęcimskiego)^[4].

Rok po wyborze Jerzego papieżem został wybrany nieprzychylny mu Pius II, którego wrogość do husyckiego króla okazała się znaczną przeszkodą w rządach. Papiestwo nigdy nie uznało ustaleń kompaktatów praskich, na których opierał się Jerzy. Próbował podnieść rangę swej polityki poprzez zabiegi o międzypaństwowy sojusz antyturecki, który na dworach europejskich w latach 1465–1467 bezskutecznie propagowało jego poselstwo^[1]. Śmierć Piusa przeszkodziła papiestwu w ogłoszeniu nowej krucjaty przeciw husyckiemu królestwu. W 1459 podniósł ziemię kłodzką do rangi hrabstwa^[4], a w 1465 pozyskał dla swego rodu księstwo opawskie^[2].

Jerzy miał wielu wrogów pośród katolickiej szlachty czeskiej, a spośród ziem koronnych szczególnie opierał mu się Wrocław, gdzie obok rady miejskiej ważną rolę odgrywał biskup Jodok z Rożemberka, pochodzący z możnego, południowoczeskiego rodu szlacheckiego będącego filarem katolicyzmu w królestwie^[5]. Miasto zobowiązało się do złożenia hołdu dopiero w 1460 roku wskutek oblężenia wojsk królewskich^[4]. Przedstawiciele katolickiej opozycji spotkali się na zamku Zelená Hora w zachodnich Czechach 28 listopada 1465 roku i zawarli pakt przeciwko królowi znany jako Unia Zielonogórska^[5]. Konfederacja była wspierana przez papiestwo, choć król, po śmierci Piusa II, znowu próbował negocjacji z kurią i nowym papieżem Pawłem II. Zerwano je po tym, jak papież znieważył wysłanników króla czeskiego.

23 grudnia 1466 Paweł II ekskomunikował Jerzego i wymówił mu koronę Czech, zakazując jednocześnie katolickim poddanym posłuszeństwa wobec władcy^[1][5]. Do wystąpień katolickiej szlachty czeskiej dołączyli cesarz Fryderyk III i król Węgier, Maciej Korwin, zięć i dawny sojusznik Jerzego^[5]. Podiebrad pokonał Korwina w lutym 1469 pod Vilémovem, ale uwolnił przeciwnika po obietnicy współpracy^[1][5]. Korwin złamał dane słowo i 3 maja 1469 został obwołany w Ołomuńcu, na przeważająco katolickich Morawach antykrólem przez część szlachty opozycyjną wobec Jerzego^[5]. W następnym roku Jerzy odniósł szereg sukcesów przeciw Maciejowi^[5].

Schorowany Jerzy zmarł 22 marca 1471^[5]. Jego następcą – w ziemiach niezajętych przez Korwina – zgodnie z wcześniejszymi układami obrano w Kutnej Horze – Władysława Jagiellończyka, syna polskiego króla Kazimierza^[1], prawnuka cesarza i króla Czech Zygmunta Luksemburskiego. Władysław i Maciej ułożyli się w 1479 roku co do swych praw do korony czeskiej zawierając pokój w Ołomuńcu, w którym wzajemnie uznali swe tytuły i uzgodnili zasady dziedziczenia^[5].

Potomstwo[edytuj | edytuj kod]

Jerzy z Podiebradów był dwukrotnie żonaty. w 1441 roku poślubił Kunegundę ze Šternberka, która zmarła w 1449. Rok później zawarł drugi związek małżeński z Joanną z Rožmitálu (zm. 1475). Z pierwszego małżeństwa miał sześcioro dzieci:

• Boczek (1442–1496)
• Wiktoryn (1443–1500), od 1459 roku książę Rzeszy, książę ziębicki, opawski i hrabia kłodzki
• Barbara (1446–1474)
• Henryk Starszy (1448–1498), od 1462 książę Rzeszy, książę ziębicki, oleśnicki, wołowski i hrabia kłodzki
• Katarzyna (1449–1464), królowa węgierska, żona Macieja Korwina
• Zdeňka (Sidonie) (1449–1510), księżna saska, żona Albrechta Odważnego.

Z drugiego małżeństwa Jerzy z Podiebradów doczekał się czworga dzieci:

• Henryk Młodszy (Hynek) (1452–1492), od 1462 roku książę Rzeszy, książę ziębicki i hrabia kłodzki
• Fryderyk (1453–1458)
• Jerzy (1454/1455–1459/1462)
• Ludmiła (1456–1503), żona Fryderyka I, księcia legnickiego.

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Mimo że Jerzy nie ustanowił na tronie królestwa własnej dynastii, jako pierwszy rodzimy władca na tronie od wygaśnięcia Przemyślidów cieszył się estymą rodaków, zwłaszcza w czasach XIX-wiecznego czeskiego odrodzenia narodowego. W 1896 wystawiono mu konny posąg w Pradze autorstwa Bohuslava Schnircha.

W praskiej dzielnicy Vinohrady znajduje się plac jego imienia (cz. náměstí Jiřího z Poděbrad)^[6], a pod nim stacja linii A metra praskiego o tej samej nazwie. Upamiętniające go ulice i place istnieją w szeregu miast, m.in. w Ołomuńcu^[7], Ostrawie^[8], Igławie^[9], Pardubicach^[10].

• 
  Prażański pomnik króla z 1896 autorstwa Bohuslava Schnircha
• 
  Jerzy z Podiebradów przy łożu śmierci Władysława Pogrobowca, obraz Jana Škramlíka
• 
  Wybór Jerzego z Podiebradów na króla czeskiego, obraz Adolfa Liebschera
• 
  Jerzy z Podiebradów na obrazie Alfonsa Muchy pokazuje kard. Fantinowi miejsce Kościoła katolickiego podczas jego elekcji na króla

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Petr Jokeš: Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa. Kraków: Avalon, 2020. ISBN 978-83-7730-439-6.
• Stefan Głogowski: Genealogia Podiebradów. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 1997.brak strony w książce
• Słownik władców Europy średniowiecznej. red. Marka Serwańskiego i Janusza Dobosza. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1999.brak strony w książce
• Roman Heck, Marian Orzechowski: Historia Czechosłowacji. Wrocław: Ossolineum, 1969.brak strony w książce
• Alicja Galas, Artur Galas: Dzieje Śląska w datach. Wrocław: Wyd. Rzeka, 2001. ISBN 83-911532-7-4.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Traktat o pokoju ogólnoeuropejskim stworzony z inicjatywy króla czeskiego Jerzego z Podiebradów w latach 1461–1464
• Geneza Projektu Związku Władców
• Claus Bernet: Georg von Podiebrad, in: BBKL, 21, 2003, 1183-1203. bautz.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].