Kąty Wrocławskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kąty Wrocławskie
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Północna pierzeja Rynku
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

wrocławski

Gmina

Kąty Wrocławskie

Data założenia

1297

Prawa miejskie

1297

Burmistrz

Julian Żygadło

Powierzchnia

8,61[1] km²

Wysokość

131 – 159[potrzebny przypis] m n.p.m.

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


7184[1]
834,4 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 71

Kod pocztowy

55-080

Tablice rejestracyjne

DWR

Położenie na mapie gminy Kąty Wrocławskie
Mapa konturowa gminy Kąty Wrocławskie, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kąty Wrocławskie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kąty Wrocławskie”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kąty Wrocławskie”
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego
Mapa konturowa powiatu wrocławskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kąty Wrocławskie”
Ziemia51°01′51″N 16°46′03″E/51,030833 16,767500
TERC (TERYT)

0223044

SIMC

0987124

Urząd miejski
Rynek-Ratusz 1
55-080 Kąty Wrocławskie
Strona internetowa

Kąty Wrocławskie (niem. Kanth[2]; do 1930 Canth; tuż po II wojnie światowejKąty Śląskie) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie wrocławskim. Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Kąty Wrocławskie. Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego.

Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto liczyło 7184 mieszkańców[1] (469. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 834,4 osób/1 km² (30. miejsce w województwie).

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Miasto jest położone na wschodnim krańcu Równiny Kostomłotów, od południa opływa je Bystrzyca, od północnego zachodu Strzegomka.

Kąty Wrocławskie leżą 22 km na południowy zachód od Wrocławia. W południowej części miasta znajduje się węzeł autostradowy autostrady A4 i drogi krajowej nr 5. Centrum miasta przecina droga wojewódzka nr 346 Środa Śląska-Godzikowice k. Oławy, natomiast Kąty Wrocławskie z Wrocławiem łączą droga wojewódzka nr 347 i droga wojewódzka nr 362.

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 274 (Wrocław – Zgorzelec) ze stacją kolejową.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Średniowiecze[edytuj | edytuj kod]

Kąty Wrocławskie w XVIII wieku

We wczesnym średniowieczu był to teren zajęty przez plemię Ślężan. Historia Kątów Wrocławskich sięga 1297 roku, kiedy to Bolko I Surowy nadał prawo założenia miasta na prawie średzkim. Już rok później kroniki potwierdzają istnienie miasta o nazwie Kant[3]. W 1302 wymieniają istnienie w Kant parafii pw. św. Piotra i Pawła oraz obecność w nim wójta dziedzicznego Gerharda.

W pierwszych latach istnienia miasto należało do księstwa wrocławskiego, a dopiero później uzyskało suwerenność[4]. Już w 1310 miasto było znaczącym ośrodkiem handlu, w czym pomagał bród przez rzekę Bystrzycę. W 1322 Kant (Kanth) przypadło jako posag Elżbiecie, córce Henryka VI Dobrego, która poślubiła Konrada Oleśnickiego, którego działania zmierzały w kierunku wzmocnienia kontaktów z Czechami. W 1329 roku miasto znalazło się w granicach księstwa świdnicko-jaworskiego, a następnie księstwa ziębickiego. W 1339 roku książę Bolko II Mały sprzedał miasto Konradowi II Oleśnickiemu. Od połowy XIV wieku rozwijało się w nim rzemiosło oraz młynarstwo, garncarstwo i tkactwo. W 1419 Konrad IV Starszy w zamian za pożyczkę, zastawił miasto biskupstwu wrocławskiemu. Ponieważ pożyczka nie została spłacona, Kąty stały się własnością diecezji wrocławskiej. W połowie XV wieku podczas najazdu husytów miasto zostało częściowo zniszczone, zniszczeniu uległy również dotychczasowe mury miejskie. W 1475 roku miasto spustoszył wielki pożar.

Nowożytność[edytuj | edytuj kod]

Na pierwszą połowę XVI wieku przypada największy rozkwit miasta jako ośrodka handlu i rzemiosła. W 1587 r. zakończono przebudowę murów miejskich, które posiadały wówczas dwie duże bramy – Świdnicką i Wrocławską oraz kilka furt. Miasto odniosło ogromne zniszczenia podczas wojny trzydziestoletniej, a w 1624 roku miasto kolejny raz spustoszył pożar, który pochłonął również wybudowany w 1475 roku zamek. Budowli nie odbudowano, a wobec kryzysu finansowego i panującej wojny miasto długo podnosiło się z ruin. W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Kątów Wrocławskich, włączając miasto do terytorium o przewadze języka polskiego[5]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Cantium[6].

XIX i XX wiek[edytuj | edytuj kod]

W 1810 zakończyło się trwające prawie cztery wieki zwierzchnictwo diecezji wrocławskiej, której majątek rząd pruski poddał sekularyzacji. Od 1843 roku miasto uzyskało połączenie kolejowe z Wrocławiem i Jaworzyną Śląską. W latach 1855–1856 rozebrano mury miejskie, które blokowały rozbudowę miasta (pozostał fragment przy cmentarzu miejskim). Pozyskana z nich cegła posłużyła do zabudowy południowej części miasta, gdzie wcześniej znajdowała się murowana szubienica (ruiny rozebrano w 1950)[7]. W 1896 oddano do użytku fabrykę prochu (istniała do 1920).

Rozporządzeniem z 4 marca 1930 zmieniono funkcjonującą od wielu wieków pisownię nazwy miasta z Canth na Kanth. Od 1 października 1932 zmieniono granice powiatów i Kanth, które wcześniej znajdowało się w powiecie wrocławskim znalazło się w granicach powiatu średzkiego[8]. W 1936 dopuszczono do użytkowania przebiegającą na południe od miasta autostradę, na którą wjazd umożliwiał zbudowany węzeł drogowy.

Od 1942 do 1945 w mieście znajdował się liczący ok. 2000 osób obóz jeniecki dla Rosjan, którzy pracowali w okolicznych zakładach przemysłowych i w rolnictwie. Podczas ewakuacji mieszkańców Wrocławia (Festung Breslau) główna kolumna uchodźców kierowała się właśnie do Kanth. Tędy również wiodła droga marszu śmierci Fünfteichen – Groß-Rosen, większość zamordowanych i poległych pochowano na tutejszym cmentarzu miejskim.

10 i 11 lutego 1945 roku żołnierze 7 samodzielnego korpusu zmechanizowanego gwardii I Frontu Ukraińskiego stoczyli zacięte walki o zajęcie miasta. Zginęło 263 żołnierzy radzieckich[9].

Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Działania wojenne doprowadziły do zniszczenia wschodniej części miasta oraz terenów zlokalizowanych w pobliżu stacji kolejowej. Poza niemieckimi mieszkańcami, w mieście znajdowali się również uchodźcy z Wrocławia, którym nie udało się wyjechać w głąb Niemiec oraz polscy i rosyjscy robotnicy przymusowi. Wielu oswobodzonych Polaków pozostało w Kanth, któremu polskie władze zmieniły nazwę na Kąty, a wkrótce na Kąty Śląskie. Do 1947 miasto opuścili jego niemieccy mieszkańcy, ich miejsce zajęli przymusowi wysiedleńcy z dawnych Kresów Wschodnich i przesiedleńcy ze wschodniej Polski.

30 kwietnia 1960 roku odsłonięto pomnik dowódcy II Armii Wojska Polskiego gen. Karola Świerczewskiego[9]. W latach 90. Pomnik ten rozebrano i na tym samym cokole postawiono pomnik Feniksa[10].

Rozwój miasta po 1945 był silnie zdeterminowany bliskością Wrocławia, w którym lokowano przemysł i większe zakłady pracy.

Po zmianach ustrojowych w 1989 sytuacja znacznie zmieniła się, a miasto zaczęło korzystać z dogodnego położenia w pobliżu autostrady i lotniska. W Kątach Wrocławskich powstał oddział zakładów Scania oraz zakłady farmaceutyczne Torf Corporation[11].

Obecnie Kąty Wrocławskie są prężnie rozwijającym się ośrodkiem handlu i usług, w północnej części powstaje nowa zabudowa wielorodzinna, a w południowej domy szeregowe i jednorodzinne. Władze miasta przeznaczyły w zachodniej części miasta teren 700 ha pod rozwój przemysłu i zakładów, które stworzą nowe miejsca pracy.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Kątów Wrocławskich w 2014 roku[12].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Ratusz
Cmentarz Armii Czerwonej i kościół pw. śś. Piotra i Pawła

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[13]:

  • ośrodek historyczny miasta, układ urbanistyczny i zabudowa Rynku i przylegających ulic, kamienice z XVIII i XIX wieku
  • kościół parafialny pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, gotycki z pierwszej poł. XV wieku, rozbudowany ok. 1520 r. Budowla halowa z wieżą kwadratową u podstawy, ośmioboczna w górnych partiach. Górna część wieży wraz z hełmem została dobudowana w 1827 r. Wyposażenie wnętrza pochodzi z różnych epok, począwszy od gotyku, a na neogotyku zakończywszy. Najstarsze są polichromowane rzeźby – Maryja z Dzieciątkiem z ok. 1410 r. i św. Marcin i św. Jan Chrzciciel z 1470 r., ul. Kościelna
  • mury obronne-miejskie, zachowane fragmenty, stanowią północną część muru ogradzającego cmentarz. Dolne partie pochodzą z XIV wieku, wyższe z odbudowy w 1587 r. – XVI w. Na cmentarzu mogiły żołnierzy polskich, radzieckich i masowe groby ofiar marszu śmierci
  • dawny kościół ewangelicki pw. św. Elżbiety z l. 1833-1836, wg proj. K. F. Schinkela, przebudowany po 1945 r. na dom handlowy, stoi w Rynku
  • cmentarz ewangelicki, obecnie komunalny, ul. Mireckiego, z ok. 1860 r.
    • kaplica grobowa rodziny Hindenmith, z drugiej poł. XIX w.
  • wieża ratuszowa, ratusz z renesansową wieżą z zegarem z 1613 r., ma wysokość 36 metrów i wieńczy ją barokowy hełm. Od wschodu na wieży znajdują się tablice herbowe biskupstwa wrocławskiego pochodzące z XVIII wieku
  • willa z ogrodem, ul. 1 Maja 71/73, z pocz. XX w.
  • willa z ogrodem, ul. Popiełuszki 10, z 1896 r.

inne zabytki:

  • kolumna maryjna, przed kościołem z 1896 r.
  • posąg św. Jana Nepomucena z 1738 r. w pobliżu u zbiegu ulic gen. Sikorskiego i Kościelnej
  • krzyż pokutny, obok kładki nad strumieniem na przedłużeniu ul. Makowej
  • ratusz z 1879 r., czworoboczny
  • zespół pałacowy z 1910 r.
  • zespół dworca kolejowego z początków XX wieku, wraz z 50 metrową, drewnianą wiatą peronową
    • wieża ciśnień z 1934 r. o kształcie graniastosłupa na zewnątrz cegła, konstrukcja nośna żelazobeton
  • fundamenty murowanej szubienicy, pozostałość
  • park miejski o powierzchni 25 ha z drzewostanem, który w wielu przypadkach liczy sobie 200 lat
    • grodzisko z wałem ziemnym w parku miejskim, które jest pozostałością po zamku. Budowla spłonęła w 1624 r., a ruiny rozebrano ostatecznie w 1829[14]

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-24] (pol.).
  2. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  3. Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., wyd. 2, Breslau: Graß, Barth und Comp., 1845, s. 811-812 (niem.).
  4. Dr. W. J. Grabski: 200 miast wraca do Polski.
  5. Dorota Borowicz, Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 33, ISBN 83-229-2569-7, OCLC 69318732.
  6. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
  7. Szubienica w Kątach Wrocławskich.
  8. http://www.territorial.de/ndschles/neumarkt/kanth.htm Powiat Neumarkt (średzki).
  9. a b Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 801.
  10. Od Rolanda do Feniksa, czyli rzecz o pomnikowych zmianach [online] [dostęp 2020-06-20] (pol.).
  11. Gospodarka miasta Kąty Wrocławskie. katywroclawskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-09-07)]..
  12. Kąty Wrocławskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  13. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 230. [dostęp 2012-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
  14. Okolice Wrocławia, część południowo-wschodnia, Studio Wydawnicze Plan, ISBN 83-60180-02-4.
  15. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-22].
  16. Gminy partnerskie » Gmina Biblis. katywroclawskie.pl. [dostęp 2015-04-19].
  17. Gminy partnerskie » Gmina Żerków. katywroclawskie.pl. [dostęp 2015-04-19].
  18. Gminy partnerskie » Gmina Mignaloux-Beauvoir. katywroclawskie.pl. [dostęp 2015-04-19].
  19. Gminy partnerskie » Rejon Svietlovodsk w okręgu Kirovohrad. katywroclawskie.pl. [dostęp 2015-04-19].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]