Kalina Jędrusik – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kalina Jędrusik
Ilustracja
Kalina Jędrusik (1965)
Data i miejsce urodzenia

5 lutego 1930
Gnaszyn

Data i miejsce śmierci

7 sierpnia 1991
Warszawa

Zawód

aktorka
piosenkarka

Współmałżonek

Stanisław Dygat

Lata aktywności

1953–1991

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Kalina Jędrusik-Dygat (ur. 5 lutego 1930 w Gnaszynie, zm. 7 sierpnia 1991 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa, piosenkarka i artystka kabaretowa.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Rodzina i wykształcenie[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w Gnaszynie[1]. Choć utrzymywała, iż przyszła na świat w 1931 (taka data widnieje też na jej tablicy nagrobnej)[2][3], urodziła się w 1930[4][5]. Była córką Henryka Jędrusika, senatora RP w latach 1938–1939, i jego drugiej żony, Zofii z domu Kuklińskiej[6]. Miała starszą siostrę Zofię i młodszego o 28 lat przyrodniego brata Macieja (z trzeciego małżeństwa ojca)[2].

Uczyła się w I Liceum Ogólnokształcącym im. Juliusza Słowackiego w Częstochowie, z którego została wyrzucona pod zarzutem niemoralności[7][8]. Następnie podjęła naukę w liceum dla dorosłych, ale tej szkoły także nie ukończyła[9]. Maturę zdała eksternistycznie[9]. W 1953 ukończyła studia w Państwowej Wyższej Szkole Aktorskiej w Krakowie[10].

Kariera teatralna[edytuj | edytuj kod]

Zadebiutowała w teatrze na pierwszym roku studiów, statystując w spektaklu Lubow Jarowaja, w którym później także śpiewała[10]. Z zespołem teatru wystąpiła na Festiwalu Sztuk Radzieckich i Polskich w Warszawie[10].

1 lipca 1953 została aktorką w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, w którym zadebiutowała w grudniu tego samego roku rolą Katii, córki burmistrza miasteczka w dramacie Barbarzyńcy Maksyma Gorkiego; mimo niewielkiej roli, otrzymała za nią przychylne recenzje[10]. Następnie wystąpiła jako Kamilla w tragikomedii Nie igra się z miłością Alfreda de Musseta[10] i Larysa Dmitriewna w tragedii Panna bez posagu Aleksandra Ostrowskiego. W tym okresie grała także w słuchowiskach emitowanych w miejscowym radiu oraz występowała w Teatrze „Bim-Bom” Zbigniewa Cybulskiego i Teatrze Satyry (w sztuce Wiatr od morza)[11].

W styczniu 1955 przeprowadziła się do Warszawy i grała w tutejszych teatrach: w Narodowym (1955–1957), Współczesnym (1957–1963), Komedia (1964–1967), Studenckim Teatrze Satyryków (1969–1972), Rozmaitości (1972–1985) oraz Polskim (1985–1991)[12]. Równocześnie grała także w spektaklach Teatru Telewizji; świetnie oceniono już jej debiut – rolę Kleopatry w Cezarze i Kleopatrze (1956) w reżyserii Gustawa Holoubka. Równie pozytywne recenzje zebrała za rolę tytułową w spektaklu Ondyna (1957) i rolę Agnieszki w Apollu z Bellac (1958); obie sztuki wyreżyserował Adam Hanuszkiewicz[2][13]. Sukces odniosła jej rola Polly w Operze za trzy grosze Bertolda Brechta w reżyserii Konrada Swinarskiego (1958)[2][14]. W kolejnych latach wykreowała role dramatyczne i charakterystyczne, m.in.: Ofelię w Zamku w Szwecji (1961), Holly w Śniadaniu u Tiffany’ego (1965) i Scenach z życia Holly Golightly, Katarzynę w Poskromieniu złośnicy (1977) i George Sand w Lecie w Nohant (1977)[15].

W 1976, w duetach z Violettą Villas, występowała w Stanach Zjednoczonych dla tamtejszej Polonii.

Jej ostatnią rolą teatralną była Eleonora w Tangu (1990) wyreżyserowanym przez Kazimierza Dejmka.

Kariera filmowa[edytuj | edytuj kod]

Grób Dygata i Jędrusik na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (2010)

Jako aktorka filmowa zadebiutowała w filmie Ewa chce spać (1957)[13]. Wystąpiła w 33 filmach, najczęściej w rolach drugoplanowych i epizodycznych. Zazwyczaj grała niezależne i uwodzące kobiety, dzięki czemu w latach 60. i 70. XX w. uchodziła za symbol seksu[13][16][17].

W latach 1960–1966 występowała w Kabarecie Starszych Panów[18], co przyniosło jej największą popularność i utrwaliło wizerunek symbolu seksu[16]. Do historii polskiej muzyki rozrywkowej przeszły jej wykonania utworów „Bo we mnie jest seks”, „Do ciebie szłam”, „S.O.S. (Ratunku, na pomoc ginącej miłości)” czy „Dla ciebie jestem sobą”, które śpiewała charakterystycznym, zmysłowym półszeptem. Podczas występów kabaretowych często była ubrana w stroje, którymi podkreślała swoją kobiecość (nosiła m.in. suknie z głębokimi dekoltami)[19][2]. Współpraca z nią bywała uciążliwa, ponieważ aktorka często spóźniała się na nagrania lub próby[18]. W ramach współpracy z Kabaretem zagrała Zuzannę, szefową brygady antyudarowej w groteskowej komedii Upał (1964).

Na skutek obnażenia się w programie rozrywkowym, w którego nagraniu uczestniczył m.in. Władysław Gomułka, tymczasowo zniknęła z telewizji[20]. W 1962 zwyciężyła w plebiscycie „Expressu Wieczornego” na najpopularniejszą aktorkę telewizyjną[20] oraz zagrała młodą, inteligentną i niepunktualną aktorkę Barbarę w filmie Jutro premiera. W Lekarstwie na miłość (1966), na podstawie powieści Klin Joanny Chmielewskiej, zagrała główną rolę architektki Joanny, uwikłanej w intrygę kryminalną[21]. Jej rola Heleny, osamotnionej żony trenera Księżaka w Jowicie (1967) uchodzi za najpoważniejszą w jej dotychczasowym filmowym dorobku[16][21], była także ceniona przez samą Jędrusik[2]. Następnie zagrała panią Wąsowską w Lalce (1968), ekranizacji powieści Bolesława Prusa o tym samym tytule[22].

W latach 70. zagrała m.in. Lucy Zuckerową, znudzoną życiem żonę zamożnego żydowskiego fabrykanta, która nawiązuje romans z jednym z głównych bohaterów (Daniel Olbrychski) w Ziemi obiecanej (1975)[23]. Angaż do tej roli dostała po rezygnacji Violetty Villas[23]. Jędrusik w filmie „jest ostra, rubaszna, cudownie wulgarna, absolutnie bezpruderyjna”[16]. Według niektórych historyków filmu ta rola jest uznawana za najodważniejszą kobiecą kreację w polskim kinie, a scena erotyczna z Olbrychskim przeszła do historii[16]. Odbiór Jędrusik w filmie był odmienny za granicą – Caryn James na łamach „The New York Timesa” określiła Lucy Zuckerową jako „szczególnie odrażającą i żarłoczną”; w Stanach Zjednoczonych i Francji film był uznawany za antysemicki, co według reżysera, Andrzeja Wajdy, było to spowodowane odważną rolą Jędrusik[16]. Aktorka zdobyła za to uznanie Amerykańskiej Akademii Filmowej, otrzymując zaproszenie w charakterze gościa na galę rozdania Oscarów, jednak nie poleciała na uroczystość przez brak paszportu[24]. Rola w Ziemi obiecanej była ostatnią, w której Jędrusik tak silnie wyeksponowała swoją seksualność[2].

W 1980 zagrała Cygankę w niemieckim filmie Młyn Levina[25]. Dwa lata później wystąpiła w wschodnioniemieckim trzyodcinkowym serialu Hotel Polanów i jego goście, a rola Józefiny Polanowej, nestorki żydowskiego rodu prowadzącego hotel Bohemia w Grenzbrunn uchodzi za jedną z najważniejszych aktorskich kreacji w jej karierze[16][25].

W 1991 zagrała profesora w filmie Jerzego Skolimowskiego Ferdydurke i nauczycielkę śpiewu w Podwójnym życiu Weroniki Krzysztofa Kieślowskiego[25]. Zajęła trzecie miejsce w plebiscycie na najlepszą aktorkę w historii polskiego filmu, zorganizowanym w 1996 przez redakcję pisma „Film” z okazji 100-lecia kina.

Śmierć i pogrzeb[edytuj | edytuj kod]

Zmarła w nocy 7 sierpnia 1991 na skutek ataku astmy oskrzelowej na tle uczulenia na sierść kota[26][27]. 13 sierpnia 1991 została pochowana w alei zasłużonych cmentarza Powązkowskiego w Warszawie, w grobie 100, w którym spoczął również jej mąż, pisarz Stanisław Dygat[28][26].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

W 1956 poślubiła starszego o 16 lat pisarza Stanisława Dygata, a ich związek budził powszechne kontrowersje, m.in. uwagi na fakt, że wcześniej byli kochankami, a po ślubie tworzyli małżeństwo otwarte[29][30]. Miała romanse m.in. z aktorem Tadeuszem Plucińskim, aktorem Władysławem Kowalskim, operatorem filmowym Wiesławem Rutowiczem, tyczkarzem Włodzimierzem Sokołowskim, perkusistą Januszem Trzcińskim i piosenkarzem Wojciechem Gąssowskim[31][32]. Po śmierci męża Jędrusik nawiązała romans z perkusistą jazzowym Aleksandrem Jedyneckim, z którym rozstała się w 1985 po kilku latach związku[33].

W 1955 spodziewała się dziecka z Dygatem, ale poroniła[32]. Kilka lat później urodziła córkę, która zmarła kilka dni po narodzinach[32]. W efekcie powikłań poporodowych Jędrusik nie mogła już mieć dzieci[2][34]. Z małżeństwa z Dygatem miała pasierbicę, Magdę[35].

Po śmierci męża w 1978 przyjęła chrzest w Kościele rzymskokatolickim[3]. Była matką chrzestną Magdy Umer[36].

Szczególną sympatią darzyła zwierzęta; w ciągu życia kilkukrotnie decydowała się na dietę wegetariańską[32]. Świadoma swoich problemów zdrowotnych wynikających m.in. z alergii na sierść zwierząt, opiekowała się licznymi kotami w swoim domu na Żoliborzu przy ul. Kochowskiego 8[32]. Wśród sąsiadów znana była również z regularnego dokarmiania bezpańskich psów[32].

Jedyną spadkobierczynią majątku Jędrusik, w tym praw do znaku towarowego „Kalina Jędrusik”, zarejestrowanego w 2009[37] w kilku klasach przez Urząd Patentowy RP jest Aleksandra Wierzbicka[38][39].

Role teatralne[edytuj | edytuj kod]

Teatr Telewizji[edytuj | edytuj kod]

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

Filmy poświęcone aktorce[edytuj | edytuj kod]

Literatura[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Tomasz Haładyj: Mamy mieć ulicę Kalinki i skwer Kaliny. czestochowa.gazeta.pl, 2010-04-25. [dostęp 2015-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-29)]. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h Agnieszka Niemojewska, Kalina Jędrusik. Pierwsza skandalistka PRL [online] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-14].
  3. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 48.
  4. ↑ Tadeusz Piersiak, Ile lat ma Kalina Jędrusik? [online], wiadomosci.gazeta.pl, 9 listopada 2006 [dostęp 2016-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2010-11-29].
  5. ↑ Jędrusik Kalina, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2017-10-12].
  6. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 46–47.
  7. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 49–50.
  8. ↑ Lista absolwentów I LO im. J. Słowackiego w Częstochowie.
  9. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 50.
  10. ↑ a b c d e Kienzler 2015 ↓, s. 51.
  11. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 52.
  12. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 57–58, 67.
  13. ↑ a b c Kienzler 2015 ↓, s. 59.
  14. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 58.
  15. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 67–68.
  16. ↑ a b c d e f g Remigiusz Grzela, „Z kim tak ci będzie źle jak ze mną? Historia Kaliny Jędrusik i Stanisława Dygata” [online], Onet Kultura.
  17. ↑ Kalina Jędrusik, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
  18. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 63.
  19. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 64.
  20. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 65.
  21. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 66.
  22. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 67.
  23. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 73.
  24. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 74–75.
  25. ↑ a b c Kienzler 2015 ↓, s. 77.
  26. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 78.
  27. ↑ Jacek Szczerba: Co ja, Jezus Chrystus jestem?. wysokieobcasy.pl. 15 października 2012.
  28. ↑ Cmentarz Stare Powązki: STANISŁAW DYGAT, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-02].
  29. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 46, 55–56, 61.
  30. ↑ Agnieszka Jankowiak-Maik, Największa seksbomba PRL. Skandaliczne życie Kaliny Jędrusik [online], TwojaHistoria.pl [dostęp 2021-06-28] (pol.).
  31. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 45, 55–56, 68–71.
  32. ↑ a b c d e f Ryciak Ula: Niemoralna. Kalina. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 2021, s. 67–77. ISBN 978-83-08-07379-7.
  33. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 76.
  34. ↑ Angelika Swoboda: Aleksandra Wierzbicka: Kalina Jędrusik umarła na moich rękach. gazeta.pl, 2022-08-05. [dostęp 2022-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-06)]. (pol.).
  35. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 45.
  36. ↑ Jolanta Harasimowicz, O Kalinie [online] [dostęp 2016-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-08].
  37. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 77-78.
  38. ↑ https://ewyszukiwarka.pue.uprp.gov.pl/search/pwp-details/Z.351881
  39. ↑ https://ewyszukiwarka.pue.uprp.gov.pl/search/pwp-details/Z.351881

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kalina_Jędrusik&oldid=73222340”