Kapituła Orderu Orła Białego – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kapituła Orderu Orła Białego

Awers
Baretka orderu
Ustanowiono	5 listopada 1921 (II RP) 20 października 1995 (III RP)
Powiązane	inne polskie kapituły orderów: Kapituła Orderu Virtuti Militari Kapituła Orderu Odrodzenia Polski Kapituła Orderu Krzyża Wojskowego Kapituła Orderu Krzyża Niepodległości
Multimedia w Wikimedia Commons

Kapituła Orderu Orła Białego – kapituła stojąca na straży honoru najwyższego polskiego odznaczenia państwowego – Orderu Orła Białego^[1].

Do kompetencji Kapituły należy w szczególności opiniowanie wniosków o nadanie lub pozbawienie orderu oraz występowanie z inicjatywą nadania orderu lub jego pozbawienia. Jej członkowie powoływani są przez Prezydenta RP na pięć lat spośród osób, które zostały odznaczone tym Orderem. Kapitułę tworzą: Wielki Mistrz Orderu i pięciu członków Kapituły. Zgodnie z ustawą o orderach i odznaczeniach prezydent RP, z tytułu wyboru na ten urząd, staje się Kawalerem Orderu Orła Białego, Wielkim Mistrzem Orderu i przewodniczy Kapitule. Kapituła wybiera ze swego grona Kanclerza Orderu i Sekretarza Kapituły^[2].

II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza Kapituła Orderu Orła Białego została powołana na zebraniu kawalerów orderu 5 listopada 1921. W jej skład weszli: Józef Piłsudski (Wielki Mistrz Orderu), Edmund Dalbor (Kanclerz Orderu), Zygmunt Zieliński (Sekretarz Kapituły), Antoni Osuchowski (Podskarbi Kapituły), Wojciech Trąmpczyński i Józef Haller jako członkowie oraz Kazimierz Morawski i Wincenty Witos jako zastępcy członków^[3]. Dekretem z dnia 6 marca 1922 r. Naczelnik Państwa zarządził organizację i czynności Zgromadzenia Kawalerów i Kapituły Orderu "Orła Białego" oraz sposób noszenia odznak orderu^[4].

• 11 grudnia 1922 w związku z wyborem na Prezydenta RP Wielkim Mistrzem Orderu został Gabriel Narutowicz.
• 20 grudnia 1922 w związku z wyborem na Prezydenta RP Wielkim Mistrzem Orderu został Stanisław Wojciechowski.

Ponieważ trzyletnia kadencja pierwszej kapituły kończyła się w 1924, 25 października tego roku powołano nową kapitułę w składzie: Stanisław Wojciechowski (Wielki Mistrz Orderu), Edmund Dalbor (Kanclerz Orderu), Władysław Grabski (Sekretarz Kapituły), Antoni Osuchowski (Podskarbi Kapituły), Wojciech Trąmpczyński i Józef Haller jako członkowie oraz Kazimierz Morawski i Wincenty Witos jako zastępcy członków.

• 25 sierpnia 1925 zmarł Kazimierz Morawski.
• 13 lutego 1926 zmarł Edmund Dalbor.
• 26 kwietnia 1926 Wojciech Trąmpczyński został Kanclerzem Orderu.

Po upływie trzyletniej kadencji 26 kwietnia 1926 powołano kolejną Kapitułę, w której skład weszli: Stanisław Wojciechowski (Wielki Mistrz Orderu), Wojciech Trąmpczyński (Kanclerz Orderu), Władysław Grabski (Sekretarz Kapituły), Antoni Osuchowski (Podskarbi), Józef Haller (członek) oraz Wincenty Witos (zastępca członka).

• 4 czerwca 1926 Ignacy Mościcki został zaprzysiężony na Prezydenta RP i z urzędu stał się Wielkim Mistrzem Orderu. Nie zwoływał jednak zebrań członków Kapituły ani nie powołał nowego składu po upływie trzyletniej kadencji.
• 9 stycznia 1928 zmarł Antoni Osuchowski.
• 13 stycznia 1932 Wincenty Witos został pozbawiony Orderu Orła Białego z powodu utraty praw publicznych w wyniku orzeczenia w procesie brzeskim.
• 26 kwietnia 1932 Kanclerzem Orderu został Aleksander Kakowski, a nowym członkiem został Józef Piłsudski.
• 12 maja 1935 zmarł Józef Piłsudski.
• 13 maja 1937 członkiem Kapituły został Edward Śmigły-Rydz.
• 1 marca 1938 zmarł Władysław Grabski.
• 30 grudnia 1938 zmarł Aleksander Kakowski.
• 25 stycznia 1939 powołano Józefa Becka jako zastępcę.
• 8 lutego 1939 Kanclerzem Orderu został August Hlond^[5][6].

Władze RP na obczyźnie[edytuj | edytuj kod]

30 września 1939 Władysław Raczkiewicz objął urząd Prezydenta RP, stając się tym samym Wielkim Mistrzem Orderu. Spośród członków Kapituły Józef Haller znalazł się na emigracji we Francji a August Hlond we Włoszech, natomiast Wojciech Trąmpczyński pozostał w okupowanym kraju. W tej sytuacji niemożliwa była działalność Kapituły i na emigracji nie została ona powołana. Aczkolwiek kolejni prezydenci otrzymując z urzędu Order Orła Białego, stawali się jego Wielkimi Mistrzami^[3].

• 9 czerwca 1947 August Zaleski
• 9 kwietnia 1972 Stanisław Ostrowski
• 8 kwietnia 1979 Edward Raczyński
• 8 kwietnia 1986 Kazimierz Sabbat
• 19 lipca 1989 Ryszard Kaczorowski

Polska Ludowa[edytuj | edytuj kod]

Komunistyczne władze PKWN sprawujące rządy z ramienia ZSRR uznały Order Orła Białego jako najwyższe polskie wyróżnienie dekretem z 22 grudnia 1944, likwidując jednocześnie instytucje kapituł orderów^[7], jednak nie kontynuowały jego nadawania (choć w pewnym momencie rozważano przyznanie Orderu Orła Białego przywódcy ZSRR Józefowi Stalinowi^[3]). Formalnie order został zlikwidowany na mocy nowej ustawy odznaczeniowej sejmu PRL z 17 lutego 1960, która w art. 29 uchyliła dotychczasowe przepisy, którymi ustanowione zostały ordery i odznaczenia, zatem również ustawę z 4 lutego 1921 o ustanowieniu Orderu Orła Białego^[8].

III Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

Kadencja prezydenta Lecha Wałęsy[edytuj | edytuj kod]

Kapituła Orderu Orła Białego została powołana 20 października 1995. W jej skład weszli: Lech Wałęsa (Wielki Mistrz Orderu), Stanisław Broniewski (od 2 listopada 1995 Kanclerz Orderu), Aleksander Gieysztor (od 2 listopada 1995 Sekretarz Kapituły), Jan Nowak-Jeziorański, Barbara Skarga oraz Jerzy Turowicz^[5].

Kadencja prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego[edytuj | edytuj kod]

23 grudnia 1995 powołano Kapitułę w składzie: Aleksander Kwaśniewski (Wielki Mistrz Orderu), Stanisław Broniewski (Kanclerz Orderu), Aleksander Gieysztor (Sekretarz Kapituły), Jan Nowak-Jeziorański, Barbara Skarga oraz Jerzy Turowicz.

• 27 stycznia 1999 zmarł Jerzy Turowicz.
• 9 lutego 1999 zmarł Aleksander Gieysztor.
• 13 września 1999 w skład Kapituły wszedł Tadeusz Mazowiecki.
• 9 maja 2000 w skład Kapituły wszedł Władysław Bartoszewski.
• 20 października 2000 Stanisław Broniewski przestał być członkiem Kapituły.
• 12 lutego 2001 w skład Kapituły wszedł Krzysztof Skubiszewski.
• 14 lutego 2001 Barbara Skarga została Kanclerzem Orderu a Władysław Bartoszewski Sekretarzem Kapituły^[9].
• 20 stycznia 2005 zmarł Jan Nowak-Jeziorański.
• 5 kwietnia 2005 w skład Kapituły wszedł Bronisław Geremek^[5].

Kadencja prezydenta Lecha Kaczyńskiego[edytuj | edytuj kod]

W 2005 w skład Kapituły wchodzili: Lech Kaczyński (Wielki Mistrz Orderu), Barbara Skarga (Kanclerz Orderu), Władysław Bartoszewski (Sekretarz Kapituły), Tadeusz Mazowiecki, Krzysztof Skubiszewski oraz Bronisław Geremek.

• Pod koniec 2005, po wyborze Lecha Kaczyńskiego, z funkcji kanclerza kapituły ustąpiła Barbara Skarga^[10]
• 20 kwietnia 2007 prezydent powołał w skład Kapituły Andrzeja Gwiazdę.
• 26 kwietnia 2007 Tadeusz Mazowiecki utracił stanowisko członka Kapituły z mocy prawa, w związku z niezłożeniem oświadczenia lustracyjnego.
• 4 maja 2007 Bronisław Geremek utracił stanowisko członka Kapituły z mocy prawa w związku z niezłożeniem oświadczenia lustracyjnego^[11].
• W maju 2007 z członkostwa w Kapitule zrezygnował Władysław Bartoszewski.
• 17 maja 2007 prezydent powołał w skład Kapituły Wiesława Chrzanowskiego^[12] oraz Ignacego Tokarczuka.
• 18 września 2008 prezydent powołał w skład Kapituły Bogusława Nizieńskiego.
• 10 grudnia 2008 prezydent powołał w skład Kapituły Zbigniewa Religę.
• luty 2009: Ignacy Tokarczuk ustąpił z Kapituły Orderu Orła Białego^[13].
• 8 marca 2009 zmarł Zbigniew Religa^[5].
• 16 września 2009 prezydent powołał w skład Kapituły Jana Olszewskiego.
• 8 lutego 2010 zmarł Krzysztof Skubiszewski.

Kadencja prezydenta Bronisława Komorowskiego[edytuj | edytuj kod]

W chwili objęcia obowiązków Prezydenta RP przez Marszałka Sejmu Bronisława Komorowskiego w skład Kapituły wchodzili: Andrzej Gwiazda, Wiesław Chrzanowski, Bogusław Nizieński oraz Jan Olszewski. Po wyborze na Prezydenta w jej skład wszedł również Bronisław Komorowski jako Wielki Mistrz Orderu.

• W listopadzie 2010 z członkostwa w Kapitule złożyli rezygnację Andrzej Gwiazda, Bogusław Nizieński oraz Jan Olszewski^[14].
• 25 lutego 2011 w skład kapituły powołani zostali: Władysław Bartoszewski (ponownie), Aleksander Hall, Krzysztof Penderecki oraz Henryk Samsonowicz^[15].
• 10 marca 2011 Władysław Bartoszewski został Kanclerzem Orderu a Aleksander Hall Sekretarzem Kapituły^[16].
• 29 kwietnia 2012 zmarł Wiesław Chrzanowski, który był członkiem Kapituły.
• 16 sierpnia 2013 w skład kapituły powołany został Jerzy Buzek.
• 24 kwietnia 2015 zmarł Władysław Bartoszewski, który był Kanclerzem Orderu.

Kadencja prezydenta Andrzeja Dudy[edytuj | edytuj kod]

W chwili objęcia obowiązków Prezydenta RP przez Andrzeja Dudę w jej skład wchodzili: Aleksander Hall (Sekretarz Kapituły), Jerzy Buzek, Krzysztof Penderecki, Henryk Samsonowicz. Po wyborze na Prezydenta w jej skład wszedł również Andrzej Duda jako Wielki Mistrz Orderu.

• 23 listopada 2015 Aleksander Hall i Henryk Samsonowicz złożyli rezygnację z członkostwa w kapitule w proteście wobec ułaskawienia byłego szefa CBA Mariusza Kamińskiego przez prezydenta RP Andrzeja Dudę^[17].
• Według stanu z 5 stycznia 2016, Andrzej Duda był jedynym członkiem kapituły orderu a pozostałe stanowiska pozostawały nieobsadzone^[18], ponieważ krótko przed tą datą z członkostwa w kapitule zrezygnowali Jerzy Buzek i Krzysztof Penderecki^[19].
• 4 sierpnia 2016 w skład kapituły powołani zostali: Andrzej Gwiazda, Michał Kleiber, Michał Lorenc, Bogusław Nizieński oraz Zofia Romaszewska^[20].
• 6 sierpnia 2016 Kanclerzem Orderu został wybrany Bogusław Nizieński, a Sekretarzem Kapituły została Zofia Romaszewska^[21].
• 29 maja 2018 po rezygnacji z kapituły Michała Lorenca i Andrzeja Gwiazdy w skład kapituły powołani zostali Adam Bujak i Bronisław Wildstein^[22][23].
• 12 października 2021 w skład kapituły powołani zostali: Michał Kleiber i Zofia Romaszewska (na kolejną kadencję) oraz Wojciech Roszkowski^[24].
• 12 października 2021 Kanclerzem Orderu został wybrany Michał Kleiber, a Sekretarzem Kapituły została Zofia Romaszewska.
• 28 września 2023 w skład kapituły powołani zostali: Adam Bujak i Bronisław Wildstein (na kolejną kadencję).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• JanJ. Pruszyński JanJ., Order Orła Białego w Rzeczypospolitej [online], wrotapodlasia.pl [dostęp 2009-10-18] [zarchiwizowane z adresu 2010-01-04] .
• Mustimus (Z. Puchalski „Dzieje polskich znaków zaszczytnych” i E. Potkowski „Zakony rycerskie. Polskie dzieje”) „Order Orła Białego”. polskiedzieje.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-26)]. (dostęp 18.10.2009)
• Order Orła Białego. W: Kazimierz Sejda: Ordery, odznaczenia i medale Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: 1932, s. 13-19.
• Dekret Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 6 marca 1922 r. o organizacji i czynnościach Zgromadzenia Kawalerów i Kapituły Orderu "Orła Białego" oraz o sposobie noszenia odznak orderu (M.P. z 1922 r. nr 64, poz.31).