Karol XI – Wikipedia, wolna encyklopedia

Karol XI
Ilustracja
In Jehovah sors mea, ipse faciet
W Jehowie jest mój los, On będzie działał
Factus est Dominus protector meus
Zaprawdę Pan moim opiekunem
Król Szwecji
Okres

od 13 lutego 1660
do 5 kwietnia 1697

Poprzednik

Karol X Gustaw

Następca

Karol XII

Książę Palatynatu-Dwóch Mostów
Okres

od 13 lutego 1660
do 11 kwietnia 1681

Poprzednik

Karol X Gustaw

Następca

połączenie z Palatynatem-Dwóch Mostów

Książę Palatynatu-Dwóch Mostów
Okres

od 11 kwietnia 1681
do 5 kwietnia 1697

Poprzednik

Fryderyk Ludwik Wittelsbach

Następca

Karol XII

Dane biograficzne
Dynastia

Wittelsbachowie

Data urodzenia

24 listopada 1655

Data śmierci

5 kwietnia 1697

Ojciec

Karol X Gustaw

Matka

Jadwiga Eleonora z Holstein-Gottorp

Żona

Ulryka Eleonora Oldenburg

Dzieci

Karol XII, Ulryka Eleonora Wittelsbach.

Karol XI Wittelsbach, szw. Karl XI (ur. 24 listopada 1655 w Sztokholmie, zm. 5 kwietnia 1697 tamże) – król Szwecji, książę Bremy i Verden, książę Palatynatu-Dwóch Mostów od 1660.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo[edytuj | edytuj kod]

Karol XI w wieku 5 lat na obrazie Davida Klöckera Ehrenstrahla

Urodził się w 1655 na zamku Trzy Korony w Sztokholmie jako syn Karola X Gustawa króla Szwecji i jego żony Jadwigi Eleonory holsztyńskiej, córki Fryderyka III, księcia holsztyńskiego na Gottorpie. W wieku 4 lat objął formalnie rządy po nagłej śmierci swojego ojca, jednak faktyczna władza znajdowała się w rękach jego matki, pełniącej funkcję regentki oraz oligarchii magnackiej.

Jako nastolatek Karol wiele uwagi poświęcał się zajęciom sportowym i ćwiczeniom, a jego ulubioną rozrywką było polowanie na niedźwiedzie. Nie przejmował się sprawami związanymi z polityką. Nie interesowała go literatura oraz przejawiał objawy dysleksji[1]. Uchodził według współczesnych mu ludzi za osobę mało wykształconą. Był zależny od matki i doradców, prowadzących w jego imieniu politykę zagraniczną, ponieważ władca ten nie umiał żadnego języka obcego poza językiem niemieckim, który znał bardzo słabo[2].

Pierwsze lata panowania[edytuj | edytuj kod]

18 grudnia 1672 został uznany przez szwedzki parlament stanowy – Ståndsriksdagen pełnoletnim, co zapoczątkowało jego bezpośrednie rządy w państwie. Na wiosnę tego samego roku zawarł przymierze królem Francji Ludwikiem XIV Burbonem i w zamian za subwencje na zbrojenia zobowiązał się do pomocy wojskowej na wypadek wojny w Niemczech.

Polityka zagraniczna[edytuj | edytuj kod]

Karol XI podczas bitwy pod Lund (1676)

Wypełniając postanowienia tego traktatu zaatakował w grudniu 1674 Brandenburgię. Niedługo potem znalazł się w stanie wojny ze sprzymierzeńcami elektora brandenburskiego: Danią i Holandią, co uwikłało Szwecję w walki na kilku frontach. 28 czerwca 1675 roku wojska szwedzkie poniosły klęskę w bitwie pod Fehrbelinem. Po serii klęsk zadanych flocie szwedzkiej przez Duńczyków i Holendrów koło Olandii (1676) i Zelandii (1677) utracił inicjatywę na Morzu Bałtyckim, w efekcie czego w latach 1675-1678 poniósł duże straty terytorialne, głównie na rzecz Brandenburgii, która zajęła całą część szwedzkiego Pomorza Zachodniego z Wołogoszczą, Szczecinem i wyspami Uznam, Wolin i Rugią. Dzięki interwencji dyplomatycznej Francji odzyskał większość utraconych ziem oraz zawarł traktaty pokojowe z Brandenburgią w Saint-Germain-en-Laye (29 czerwca 1679) i Danią w Lund (26 września 1679).

Polityka wewnętrzna[edytuj | edytuj kod]

Niepowodzenia w polityce zagranicznej polegające na prowadzeniu niepomyślnych wojen, pozwoliły Karolowi XI na wprowadzenie w Szwecji rządów absolutnych, które popierali mieszczanie oraz średnia szlachta. W latach 1680-1683 zniósł baronie i hrabstwa, a cały obszar państwa podzielił na mniejsze okręgi (routu), z których każdy był zobowiązany dostarczać jednego żołnierza oraz wyposażyć go w broń[potrzebny przypis]. Ponadto żołnierz dostawał w swoim okręgu kawałek ziemi.

Zamek Läckö, jedna z posiadłości objętych wielką redukcją

Przeprowadził przy poparciu niższych stanów rewindykację dóbr królewskich (tzw. wielka redukcja), dzięki czemu ustabilizował finanse. Niedługo potem dokonał reformy systemu finansowego oraz reorganizacji armii.

Ograniczył rolę instytucji stanowych, sejmu i Rady Królestwa, którą przekształcił w Radę Królewską jako doradczy organ panującego. Dążył do pełnej integracji ustrojowej i administracyjnej prowincji szwedzkich, a w przypadku byłych prowincji duńskich i norweskich – Skanii i Blekinge, także narodowej. Za jego panowania założono w 1666 Uniwersytet w Lund.

Małżeństwo i dzieci[edytuj | edytuj kod]

6 maja 1680 poślubił Ulrykę Eleonorę Oldenburg, córkę króla Danii Fryderyka III i Zofii Amalii brunszwickiej. Para miała siedmioro dzieci:

Trumna ze szczątkami Karola XI
  • Jadwigę Zofię, przyszłą księżną Holstein-Gottorp (1681-1708)
  • Karola XII, kolejnego króla Szwecji (1682-1718)
  • Gustawa (1683-1685)
  • Ulryka (1684-1685)
  • Fryderyka (1685-1685)
  • Karola Gustawa (1686-1687)
  • Ulrykę Eleonorę, również przyszłą królową Szwecji (1688-1741).

Śmierć[edytuj | edytuj kod]

Karol XI skarżył się od 1694 na częste bóle brzucha. Dwa lata później stan zdrowia władcy znacznie się pogorszył, tak że już w lutym 1697 król musiał wracać często do Sztokholmu, gdzie lekarze odkryli, że Karol XI ma duży i twardy guz w brzuchu oraz że są bezsilni i niewiele mogą zrobić, aby go wyleczyć. Dwa miesiące później władca zmarł, a sekcja zwłok wykazała, iż nowotwór rozprzestrzenił się na całą jamę brzuszną. Został pochowany w sztokholmskim kościele Riddarholmen[3].

Genealogia[edytuj | edytuj kod]

Prapradziadkowie

książę Palatynatu-Zweibrücken
Wolfgang Wittelsbach
(1526-1569)
∞1545
Anna Heska
(1504-1567)

książę Kleve, Jülich i Bergu
Wilhelm Bogaty
(1516-1592)
∞1546
Maria Habsburg
(1531-1581)

król Szwecji
Gustaw I Waza
(1496-1560)
∞1536
Małgorzata Leijonhufvud
(1514-1551)

elektor Palatynatu Reńskiego
Ludwik VI Wittelsbach
(1539-1583)
∞1560
Elżbieta Heska
(1539-1582)

książę Szlezwika-Holsztynu-Gottorp
Adolf I
(1526-1586)
∞1564
Krystyna Hessen-Kassel
(1543-1604)

król Danii
Fryderyk II Oldenburg
(1534-1588)
∞1572
Zofia Meklemburska
(1557-1631)

elektor Saksonii
Krystian I Wettyn
(1560-1591)
∞1582
Zofia Hohenzollern
(1568-1622)

książę Prus
Albrecht Fryderyk Hohenzollern
(1553-1618)
∞1573
Maria Eleonora Jülich-Kleve-Berg
(1550-1608)

Pradziadkowie

książę Palatynatu-Zweibrücken
Jan I Wittelsbach
(1550-1604)
∞1579
Magdalena Jülich-Klewe-Berg
(1553-1633)

król Szwecji
Karol IX Waza
(1550-1611)
∞1579
Anna Maria Wittelsbach
(1561-1589)

książę Szlezwika-Holsztynu-Gottorp
Jan Adolf
(1575-1616)
∞1596
Augusta Oldenburg
(1580-1639)

elektor Saksonii
Jan Jerzy I Wettyn
(1585-1656)
∞1607
Magdalena Sybilla Hohenzollern
(1586-1659)

Dziadkowie

książę Palatynatu-Zweibrücken
Jan Kazimierz Wittelsbach
(1589-1652)
∞1615
Katarzyna Wazówna
(1584-1638)

książę Szlezwika-Holsztynu-Gottorp
Fryderyk III
(1597-1659)
∞1630
Maria Elżbieta Wettyn
(1610-1684)

Rodzice

król Szwecji
Karol X Gustaw
(1622-1660)
∞1654
Jadwiga Eleonora holsztyńska
(1636-1715)

Karol XI (1655-1697), król Szwecji

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Åberg, Alf, Karl XI, Wahlström & Widstrand, Falun 1994.
  2. Upton, Anthony F., Charles XI and Swedish Absolutism, 1660–1697, Cambridge University Press, 1998, s. 91.
  3. Rystad, Göran, Karl XI. En biografi, AiT Falun AB 2001, s. 368-369.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Lagerqvist, Lars O., Historia Szwecji, przekł. H. Thylwe, Instytut Szwedzki, Sztokholm 2002.
  • Kersten A., Historia Szwecji, Ossolineum, Wrocław 1973.
  • Słownik władców Europy nowożytnej i współczesnej, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1998.