Lewica – Wikipedia, wolna encyklopedia

Czerwony sztandar – symbol różnego rodzaju ruchów lewicowych

Lewica – określenie pochodzące z okresu rewolucji francuskiej, używane w odniesieniu do ruchów żądających zmian polityczno-ustrojowych, społecznych i gospodarczych. Głównym założeniem lewicy jest dążenie do równości społecznej[1], egalitaryzmu, często w opozycji do hierarchii społecznej[2][3][4][5][6].

Polityka lewicowa zazwyczaj obejmuje troskę o tych w społeczeństwie, których jej zwolennicy postrzegają jako pokrzywdzonych w stosunku do innych, a także przekonanie, że istnieją nieuzasadnione nierówności, które należy zmniejszyć lub zlikwidować[4]. Według emerytowanego profesora ekonomii Barry’ego Clarka, lewicowi zwolennicy „twierdzą, że rozwój ludzki kwitnie, gdy jednostki angażują się w oparte na współpracy oraz wzajemnym szacunku relacje, które mogą prosperować tylko wtedy, gdy znikną nadmierne różnice w statusie, władzy i bogactwie”[7].

W okresie po II wojnie światowej i do połowy lat 60. w krajach Zachodu, do postulatów lewicy należały przede wszystkim: silna rola państwa w gospodarce, rozbudowa sektora publicznego, dążenie do pełnego zatrudnienia, redystrybucja dochodu narodowego, egalitaryzm ekonomiczny, kolektywizm oraz idea silnego państwa opiekuńczego, które miałoby nieść pomoc ekonomiczną i socjalną swoim obywatelom. W Europie Wschodniej po zakończeniu II wojny światowej pojęcie lewicy utożsamiano z państwem socjalistycznym, które wiązano z autorytarną formą rządów. Tymczasem zachodnia lewica opowiadała się zdecydowanie za demokracją[1].

Pochodzenie nazwy[edytuj | edytuj kod]

Zgromadzenie Narodowe w 1789 roku

Termin wywodzi się z okresu rewolucji francuskiej (1789 r.), kiedy to w Zgromadzeniu Narodowym przedstawiciele szlachty, arystokracja i duchowieństwo zasiadali po prawej stronie sali, zaś po lewej politycy żądający przemian społecznych i politycznych, w tym sekularyzacji i wprowadzenia republikańskiego ustroju (lewica)[6].

Określenie lewica przez cały XIX w. było kojarzone z ugrupowaniami republikańskimi i socjalistycznymi[8][9][10]. Po 1830 roku (monarchia lipcowa) w programie lewicowej opozycji (republikanie i socjaliści) znalazły się reformy społeczne, wybory powszechne, prawo pracy oraz tworzenie państw narodowych[11].

Termin prawica-lewica zaczął być szerzej używany w okresie po hiszpańskiej wojnie domowej lat 30. XX wieku[12].

Podział lewicy[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: podział dwuosiowy.

Ideologie uważane za lewicowe różnią się znacznie w zależności od umiejscowienia okna Overtona w spektrum politycznym w danym czasie i miejscu. Pod koniec XVIII wieku, po powstaniu pierwszych liberalnych demokracji, termin lewica był używany do opisu liberalizmu w Stanach Zjednoczonych i republikanizmu we Francji, wspierając w mniejszym stopniu hierarchiczne podejmowanie decyzji, aniżeli polityka prawicowa tradycyjnych konserwatystów i monarchistów. We współczesnej polityce termin lewica zazwyczaj odnosi się do ideologii i ruchów na lewo od klasycznego liberalizmu, wspierając pewien stopień demokracji w sferze gospodarczej. Dziś ideologie takie jak socjalliberalizm są uważane za centrolewicowe, podczas gdy za lewicę uznaje się zazwyczaj ruchy antykapitalistyczne, czyli socjalizm[13], w tym anarchizm, komunizm, ruch robotniczy, marksizm, socjaldemokracji czy syndykalizmu. z których rozgłos zyskały na znaczeniu w XIX i XX wieku[14]. Ponadto termin lewica został również zastosowany do szerokiego zakresu kulturowo liberalnych ruchów społecznych[15], w tym ruchu na rzecz praw obywatelskich, ruchu feministycznego, ruchu na rzecz praw LGBT, ruchu na rzecz praw aborcyjnych, wielokulturowości, ruchu antywojenny i ruch ekologiczny[16][17][18][19].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz też: Krytyka kapitalizmu i Antykapitalizm.

Lewicowe przekonania ekonomiczne rozciągają się od ekonomii keynesowskiej i państwa opiekuńczego, poprzez demokrację przemysłową i społeczną gospodarkę rynkową, po nacjonalizację gospodarki i centralne planowanie[20], aż do anarchosyndykalistycznego popierania idei samorządności pracowniczej opartej na radach i zgromadzeniach[21]. Podczas rewolucji przemysłowej lewicowcy popierali związki zawodowe, natomiast na początku XX wieku wielu opowiadało się za zdecydowaną interwencją rządu w gospodarkę[22]. Lewica poddaje krytyce wiele elementów globalizmu, uznając je za destrukcyjne i powodujące „wyścig na dno” oraz niesprawiedliwe zwolnienia i wyzysk pracowników. W ostatnim ćwierćwieczu XX w. wśród centrolewicy spadło przekonanie, że rząd (rządzący zgodnie z interesami ludu) powinien być bezpośrednio zaangażowany w codzienne funkcjonowanie gospodarki. Taka postawa obecna jest zwłaszcza wśród socjaldemokratów, którzy przyjęli trzecią drogę[23][24].

Inni lewicowcy wierzą w ekonomię marksistowską, nazwaną po niemieckim filozofie i ekonomiście Karolu Marksie. Niektórzy odróżniają teorie ekonomiczne Marksa od jego filozofii politycznej, argumentując, że podejście Marksa do rozumienia ekonomii jest niezależne od jego orędownictwa rewolucyjnego socjalizmu lub jego wiary w nieuchronność rewolucji proletariackiej[25][26]. Ekonomia marksistowska zajmuje się w różny sposób analizą kryzysu w kapitalizmie, rolą i dystrybucją produktu dodatkowego i wartości dodatkowej w różnych typach systemów gospodarczych, naturą i pochodzeniem wartości ekonomicznej, wpływem walki klas na gospodarkę i politykę, a także ekonomią ewolucyjną[26].

Ekonomia marksistowska – zwłaszcza w środowisku akademickim – różni się od marksizmu jako ideologii politycznej, a także od normatywnych aspektów myśli marksistowskiej: odzwierciedla to pogląd, że oryginalne podejście Marksa do rozumienia ekonomii i rozwoju gospodarczego jest intelektualnie niezależne od jego własnego orędownictwa rewolucyjnego socjalizmu[25][26]. Ekonomiści marksistowscy nie opierają się całkowicie na pracach Marksa i innych powszechnie znanych marksistów, ale czerpią z szeregu źródeł marksistowskich i niemarksistowskich[27].

Chociaż szkoła marksistowska jest uważana za heterodoksyjną, idee wywodzące się z ekonomii marksistowskiej przyczyniły się do rozwoju głównego nurtu rozumienia gospodarki globalnej. Pewne koncepcje rozwinięte w ekonomii marksistowskiej, zwłaszcza te związane z akumulacją kapitału i cyklem koniunkturalnym, zostały przystosowane do użycia w systemach kapitalistycznych; jednym z takich przykładów jest koncepcja twórczej destrukcji Josepha Schumpetera[28].

Marks zdefiniował proletariat jako robotników najemnych, w przeciwieństwie do lumpenproletariatu, którego zdefiniował jako wyrzutków społeczeństwa, takich jak żebracy, oszuści, grajkowie, przestępcy i prostytutki[29]. Michaił Bakunin uważał natomiast, że lumpenproletariat jest klasą rewolucyjną[30][31]. Polityczne znaczenie rolników podzieliło lewicę. W Kapitale Marks prawie nie poruszał tego tematu[32], podczas gdy Mao Zedong wierzył, że to chłopi, a nie robotnicy miejscy doprowadzą do powstania rewolucji[33].

Wolnościowi socjaliści (w tym anarchiści) oraz niektórzy lewicowi libertarianie generalnie odrzucają koncepcję państwa[34] i twierdzą, że społeczeństwo oparte na wolności i sprawiedliwości można osiągnąć tylko przez zniesienie autorytarnych instytucji, które kontrolują pewne środki produkcji i podporządkowują większość klasie właścicielskiej lub politycznej i ekonomicznej elicie[35][36]. Krytykują niewolnictwo płacowe w miejscu pracy, podkreślając samorządność pracowników i opowiadają się za zdecentralizowaną gospodarką opartą na zasadach demokracji bezpośredniej lub uczestniczącej[37][38][39], kierowaną przez związki zawodowe, rady robotnicze, spółdzielnie bądź gminy, preferując przy tym własność społeczną i kontrolę lokalną[40]. Niektórzy przedstawiciele tych szkół – jak np. Michaił Bakunin – proponowali utworzenie federacji gmin w miejsce państw[41][42].

Wśród przedstawicieli lewicy często występuje globalny ruch sprawiedliwości, znany również jako ruch antyglobalistyczny i alterglobalizacjaruch, którzy sprzeciwiają się korporacyjnej globalizacji gospodarczej ze względu na jej negatywne konsekwencje dla ubogich, pracowników, środowiska i małych przedsiębiorstw[43][44].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Informacje w projektach siostrzanych
 Cytaty w Wikicytatach
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b lewica, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-08-03].
  2. ↑ Norberto Bobbio, Prawica i lewica, Znak, 1996, ISBN 83-70065783.
  3. ↑ Terence Ball, Richard Bellamy (red.), The Cambridge History of Twentieth-Century Political Thought, Cambridge University Press, 2003, s. 614, ISBN 978-1-139-05360-0.
  4. ↑ a b T. Alexander Smith, Raymond Tatalovich, Cultures at war. Moral conflicts in western democracies, Peterborough, Ont.: Broadview Press, 2003, s. 30, ISBN 978-1-55111-334-0 [dostęp 2022-08-03] (ang.).
  5. ↑ Willie Thompson, The Left in History: Revolution and Reform in Twentieth-Century Politics, Pluto Press, 1997, ISBN 978-0745308913.
  6. ↑ a b Sposoby klasyfikacji partii politycznych [online], Ideologia.pl, 17 lutego 2017 [dostęp 2022-08-03] (pol.).
  7. ↑ Barry Clark, Political Economy: A Comparative Approach, Praeger, 1998, ISBN 978-0275958695.
  8. ↑ Maass i Zinn 2010 ↓, s. 164.
  9. ↑ Prawica. [w:] Portal Wiedzy [on-line]. portalwiedzy.onet.pl. [dostęp 2015-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-01)]. (pol.).
  10. ↑ Carlisle 2005 ↓, s. 693.
  11. ↑ Georges Duby, Robert Mandrou, Historia kultury francuskiej, wyd. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1965, s. 467–8.
  12. ↑ Mowat 1955 ↓, s. 577.
  13. ↑ Alan Maass, Howard Zinn, The Case for Socialism, Haymarket Books, 2010, ISBN 978-1608460731.
  14. ↑ Lucien van der Walt, Michael Schmidt, Black Flame: The Revolutionary Class Politics of Anarchism and Syndicalism, AK Press, 2009, s. 164, ISBN 978-1904859161.
  15. ↑ Jean François Revel, Last exit to Utopia. The survival of socialism in a post-Soviet era, New York: Encounter Books, 2009, s. 24, ISBN 978-1-59403-264-6 [dostęp 2022-08-03].
  16. ↑ Eric Neumayer, The environment, left-wing political orientation and ecological economics, „Ecological Economics”, 51 (3–4), 2004, s. 167–175, DOI: 10.1016/j.ecolecon.2004.06.006.
  17. ↑ Internet Archive, International encyclopedia of environmental politics, London ; New York: Routledge, 2002, ISBN 978-0-415-20285-5 [dostęp 2022-08-03].
  18. ↑ Green party to position itself as the real left of UK politics [online], the Guardian, 5 września 2014 [dostęp 2022-08-03] (ang.).
  19. ↑ N. Scott Arnold, Imposing values. An essay on liberalism and regulation, Oxford ; New York: Oxford University Press, 2009, s. 3, ISBN 978-0-19-537496-4 [dostęp 2022-08-03].
  20. ↑ Andrew Glyn (red.), Social Democracy in Neoliberal Times: The Left and Economic Policy since 1980, Oxford University Press, 2001, ISBN 978-0-19-169692-3.
  21. ↑ Maciej Drabiński, Anarchosyndykalizm w Europie Teoria i praktyka, Bractwo Trojka, 2014, ISBN 978-8393308286.
  22. ↑ Eric D. Beinhocker, Origin of Wealth, Harvard Business School Press, 1 czerwca 2006, ISBN 978-1-57851-777-0 [dostęp 2022-08-03].
  23. ↑ Tadeusz Kowalik, Spory wokół Nowej Trzeciej Drogi, Scholar, 2019, ISBN 978-83-88495-58-8.
  24. ↑ Michał Niebylski, Korelacje pomiędzy ideologią „trzeciej drogi” a redefinicją konfliktu w polskim życiu politycznym, „Refleksje”, 3, 2018, DOI: 10.14746/r.2011.3.04.
  25. ↑ a b The Neo-Marxian Schools [online], The New School., 16 kwietnia 2009 [dostęp 2022-08-03] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-16] (ang.).
  26. ↑ a b c John H. Munro, Some Basic Principles of Marxian Economics [online], 2008 (ang.).
  27. ↑ Duncan K. Foley, Gérard Duménil, Marx’s Analysis of Capitalist Production [online], 2008 (ang.).
  28. ↑ Joseph A. Schumpeter, Kapitalizm, socjalizm, demokracja, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN 978-83-01-15974-0.
  29. ↑ Lumpenproletariat, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-08-03] (ang.).
  30. ↑ Jacek Uglik, Michała Bakunina filozofia negacji, Aletheia, 2007, ISBN 978-83-61182-08-5.
  31. ↑ Bakunin’s lumpenproletariat [online], The Anarchist Library [dostęp 2022-08-03] (ang.).
  32. ↑ Marxism Fails on the Farm [online], TIME, 6 lutego 2009 [dostęp 2022-08-03] [zarchiwizowane z adresu 2009-02-06] (ang.).
  33. ↑ Mao Zedong, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-08-03] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-03].
  34. ↑ a, I.1 Czy libertariański socjalizm to oksymoron? – Anarchizm [online], anarchizm.info [dostęp 2022-08-04] (pol.).
  35. ↑ Silva Mendes, Socialismo libertario ou Anarquismo, 1896 (hiszp.).
  36. ↑ Individual Liberty: Labor and its Pay [online], flag.blackened.net, 7 kwietnia 2005 [dostęp 2022-08-04] [zarchiwizowane z adresu 2005-04-07] (ang.).
  37. ↑ Charles Masquelier, Critical Theory and Libertarian Socialism: Realizing the Political Potential of Critical Social Theory, Bloomsbury Academic, 2015, ISBN 978-1501311017.
  38. ↑ Alex Prichard i inni red., Libertarian Socialism: Politics in Black and Red, PM Press, 2017, ISBN 978-1629633909.
  39. ↑ Roderick T. Long, Toward a Libertarian Theory of Class Social Philosophy and Policy, „Social Philosophy and Policy.”, 15 (2), 1998, s. 305, DOI: 10.1017/S0265052500002028 (ang.).
  40. ↑ David M. Hart i inni red., Social Class and State Power: Exploring an Alternative Radical Tradition, Palgrave Macmillan, 2018, ISBN 978-3319648934.
  41. ↑ Marta Majorek, Anarchizm 2.0. Ideologia i praktyka w dobie nowych mediów, Oficyna Wydawnicza AFM, 2017, ISBN 9788365208-651 (pol.).
  42. ↑ Gaston Leval, Libertarian socialism: a practical outline [online], theanarchistlibrary.org [dostęp 2022-08-04] (ang.).
  43. ↑ Globalization and the Left [online], Dissent Magazine [dostęp 2022-08-04].
  44. ↑ Leszek Gawor, Antyglobalizm, alterglobalizm i filozofia zrównoważonego rozwoju jako globalizacyjne alternatywy, „Problemy Ekorozwoju”, 1 (1), 2006, s. 41–48, ISSN 1895-6912 (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • John Barry: International Encyclopedia of Environmental Politics. Taylor & Francis, 2002. ISBN 978-0415202855. Cytat: All surveys confirm that environmental concern is associated with green voting...[I]n subsequent European elections, green voters have tended to be more left-leaning...the party is capable of motivating its core supporters as well as other environmentally minded voters of predominantly left-wing persuasion....
  • Rodney P. Carlisle: Encyclopedia of politics: the left and the right. T. cz.2. University of Michigan, 2005. ISBN 1-4129-0409-9.
  • Alan Maass, Howard Zinn: The Case for Socialism. Haymarket Books, 2010. ISBN 978-1608460731.
  • Charles Loch Mowat: Britain Between the Wars: 1918–1940. 1955.
  • Eric Neumayer. The environment, left-wing political orientation, and ecological economics. „Ecological Economics”, 2004. 
  • Michael Schmidt, Lucien Van der Walt: Black Flame: The Revolutionary Class Politics of Anarchism and Syndicalism. Counter-Power 1. AK Press, 2009. ISBN 978-1-904859-16-1.
Oś polityczna
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lewica&oldid=72809794”