Zamia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zamia
Ilustracja
Zamia furfuracea
Systematyka[1][2][3]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

telomowe

Gromada

naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

nagonasienne

Klasa

sagowcowe

Rząd

sagowce

Rodzina

zamiowate

Rodzaj

zamia

Nazwa systematyczna
Zamia Linnaeus
Sp. Pl. ed. 2. 2: 1659. Jul-Aug 1763[4]
Typ nomenklatoryczny

Z. pumila L.[4]

Synonimy
  • Aulacophyllum Regel
  • Chigua D.W.Stev.
  • Palma-filix Adans.
  • Palmifolium Kuntze[5]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamia[6], maczugowiec[7] (Zamia Lehm.) – rodzaj roślin nagonasiennych z rodziny zamiowatych. Obejmuje 79 gatunków[5]. Rośliny te występują na obu kontynentach amerykańskich w strefie międzyzwrotnikowej i w klimacie umiarkowanym ciepłym. Na półkuli północnej sięgają po północny Meksyk oraz Florydę i Georgię w USA, a na południu po Boliwię i Brazylię[8][5].

Rośliny te rosną w bardzo zróżnicowanych siedliskach – od nadmorskich wydm po wilgotne lasy równikowe, przy czym często na glebach wapiennych[9]. Z. pumila z powodzeniem utrzymuje się w suchych i okresowo spalających się zaroślach. Z. pseudoparasitica należy do bardzo nielicznych wśród nagonasiennych epifitów[8]. Kwiaty zapylane są przez chrząszcze, w tym występują ścisłe relacje między gatunkami chrząszczy i maczugowców. U Z. roezlii komórki jajowe osiągają 3 mm długości, a stożkowate plemniki osiągają średnicę 0,4 mm i zaopatrzone są w 40 tys. wici[8] – są widoczne gołym okiem[10].

Gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako ozdobne[11]. Ze względu na pozyskiwanie z natury roślin i wprowadzanie ich do obrotu handlowego – wszystkie gatunki objęte są ochroną na mocy Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES)[12]. Przy czym Z. restrepoi wymieniona jest w załączniku I konwencji, a pozostałe gatunki w załączniku II[13]. Niektóre gatunki wykorzystywane są w Brazylii jako lek na ugryzienie węży. Badania farmakologiczne wykazały, że u rośliny tych występują glikozydy (metylazoxymetanol (MAM), macrozamina, cykazyna)[14].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Zamia purpurea
Zamia portoricensis
Zamia loddigesii
Pokrój
Rośliny o walcowatej lub kulistawej łodydze[15] podziemnej lub tworzącej krótki, nadziemny pęd[9]. Pędy są nagie[9] i zwykle nie okryte też nasadami liści, które odpadają w całości[15]. U gatunków z podziemnym kłączem rozgałęzia się ono dychotomicznie, podczas gdy pędy nadziemne nie rozgałęziają się, ew. tworzą odrosty u nasady[15]. U Z. roezlii pęd u podstawy zamiera i roślina sukcesywnie rośnie ukorzeniając się za pomocą wyrastających wzdłuż pędu korzeni przybyszowych (w efekcie jest potencjalnie nieśmiertelna)[8].
Liście
Wyrastają na pędzie skrętolegle porozdzielane katafilami. Mają blaszkę pierzasto złożoną. Oś liścia czasem bywa kolczasta[15], jest prosto wzniesiona lub odgięta[9]. Listki pojedyncze, z bardzo licznymi, rozwidlającymi się żyłkami przewodzącymi (bez wiązki centralnej). Rozwijają się wzdłuż krawędzi po górnej (doosiowej) stronie osi liścia. Listki u nasady są członowane, często są omszone, przynajmniej za młodu, z włoskami pojedynczymi lub rozgałęzionymi, bezbarwnymi lub barwnymi[15].
Organy zarodnionośne
Mikrospory (zwane u sagowców już ziarnami pyłku) powstają w mikrosporangiach, mają kształt łódeczkowaty i są jednobruzdowe. Mikrosporangia powstają w dużej liczbie na dolnej stronie mikrosporofili i otwierają się podłużnymi pęknięciami. Łuskowate męskie liście zarodnionośne (mikrosporofile) rosną skrętolegle w szyszkowatych mikrostrobilach (szyszkach męskich). Są one siedzące lub krótkoszypułkowe i zwieńczone są na szczycie płonnym, spłaszczonym lub kanciastym[15], ściętym wyrostkiem[9], czasem rozdzielającym się na dwoje, ale nigdy nie mającym formy zadartego kolca[15].
Zalążki (dwa, czasem trzy) rozwijają się na makrosporofilach (żeńskich liściach zarodnionośnych), po ich wewnętrznej stronie (doosiowej – zwróconej do osi szyszki). Makrosporofile (na wierzchołku często rozwidlone lub podzielone palczasto) wyrastają spiralnie i skupione są w szyszkowate makrostrobile (szyszki żeńskie) rozwijające się na krótkich szypułkach[15].
Nasiona
Kulistawe do elipsoidalnych, z łupiną nasienną mięsistą, barwy czerwonej, żółtej, pomarańczowej lub rzadziej białej[15].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Zamia integrifolia

Jeden z rodzajów z rodziny zamiowatych Zamiaceae z rzędu sagowców Cycadales i klasy sagowcowych Cycadopsida[2].

W obrębie rodziny jest siostrzanym rodzajem dla rodzaju mikrocykas Microcycas, wraz z którym tworzy plemię Zamieae, które z kolei jest siostrzane względem rodzaju ceratozamia Ceratozamia (plemię Ceratozamioideae)[16].

Wykaz gatunków[5]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-07] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Lignophytes, and Cycadales in particular, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-11-17] (ang.).
  3. ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
  4. ↑ a b Zamia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-11-17].
  5. ↑ a b c d Zamia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-17].
  6. ↑ Mieczysław Czekalski, Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 40, ISBN 83-7160-011-9.
  7. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 262.
  8. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 990, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ a b c d e K.U.Kramer, P.S. Green (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms. Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona: Springer-Verlag, 1990, s. 374. ISBN 3-540-51794-4.
  10. ↑ W.P. Armstrong: Botanical Record-Breakers. 2014. [dostęp 2020-11-17].
  11. ↑ Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, London: Elsevier, 2010, s. 142-143. ISBN 978-0-12-374380-0.
  12. ↑ CITES - Sagowce. [w:] Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego [on-line]. [dostęp 2020-02-19].
  13. ↑ Appendices I, II and III. [w:] Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora [on-line]. [dostęp 2020-11-17].
  14. ↑ Christopher J. Earle: Zamia. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2020-11-17].
  15. ↑ a b c d e f g h i Genus Zamia. [w:] The Cycad Pages [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)].
  16. ↑ Pattamon Sangi, Paul I. Forster, Mingkwan Mingmuang, Goro Kokubugata. A Phylogeny for Two Cycad Families (Stangeriaceae and Zamiaceae) based on Chloroplast DNA Sequences. „Bull. Natl. Mus. Nat. Sci., Ser. B”. 34, 2, s. 75-82, 2008. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamia&oldid=71693308”