Marie Catherine d’Aulnoy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Marie Catherine d'Aulnoy
Madame D***
Ilustracja
Marie Catherine d’Aulnoy, XVIII-wieczna grafika wykonana na podstawie portretu autorstwa Élisabeth Sophie Chéron
Imię i nazwisko

Marie Catherine Le Jumel de Barneville de La Motte d'Aulnoy

Data i miejsce urodzenia

ok. 1650
Barneville

Data i miejsce śmierci

14 stycznia 1705
Paryż

Narodowość

francuska

Język

francuski

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

barok

Marie Catherine d’Aulnoy, właśc. Marie Catherine Le Jumel de Barneville baronowa de La Motte d’Aulnoy (ur. ok. 1650 w Barneville, zm. 14 stycznia 1705 w Paryżu[1]) – francuska arystokratka i pisarka, autorka baśni, prekursorka gatunku baśni literackiej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Informacje o burzliwym życiu Marie Catherine Le Jumel de Barneville nie są pewne ani kompletne[1]. Urodziła się w Barneville w kantonie Honfleur[2], w rodzinie należącej do normandzkiej szlachty urzędniczej jako córka Claude'a Le Jumela de Barneville i Judith-Angélique de Saint-Pater. Wcześnie straciła ojca, a jej matka wyszła ponownie za mąż za markiza de Gudanes[3].

W młodym wieku – 15 lub 16 lat[1] – została wydana za mąż za świeżo uszlachconego[4] barona de La Motte d’Aulnoy, starszego od niej o 30 lat[5]. Małżeństwo nie było szczęśliwe. Baron miał opinię homoseksualisty, a o Marie-Catherine krążyły plotki, że zdradza męża, zachęcana do tego przez matkę, w której domu przy rue de l'Université często przebywała. Mimo to d'Aulnoy uznał całą trójkę dzieci, które urodziły się w pierwszych latach małżeństwa[6],[7]. Dwoje starszych, Marie-Angélique i Dominique-César, umarło we wczesnym dzieciństwie, Marie-Anne (ur. 1668) dożyła wieku dojrzałego[2].

Rozkład małżeństwa pogłębiały kłopoty finansowe. Po śmierci swego protektora, księcia de Vendôme, baron d'Aulnoy utracił stałe źródło dochodu; co więcej, Jean-Baptiste Colbert uznał dokonywane przez niego operacje finansowe za nieprawidłowe i nałożył na niego wysoką karę pieniężną[8],[3].

W tej sytuacji we wrześniu 1669 roku zawiązał się spisek, którego celem była doprowadzenie do śmierci barona. Jego uczestnikami byli Marie-Catherine, jej matka - pani de Gudanes, kochanek matki - markiz de Courboyer oraz dwóch zwerbowanych pomocników: Charles Bonenfant de La Moizières i Jacques de Cronville d'Aureville. Plan zakładał sprowokowanie znanego z zapalczywości barona do obrazy majestatu, za co groziła kara śmierci. Mimo że prowokacja się nie udała, spiskowcy napisali donos, wskutek którego d'Aulnoy został aresztowany i uwięziony w Bastylii, gdzie przebywał do stycznia 1670 roku[9]. Podczas procesu prawda wyszła jednak na jaw, a dwóch ze spiskowców - La Moizières i markiz de Courboyer - zostało ściętych. Pani de Gudanes wyjechała do Hiszpanii, gdzie pozostała aż do śmierci w 1702 roku, podobno służąc jako szpieg na rzecz hiszpańskich Habsburgów i francuskich Burbonów[3].

Marie-Catherine d'Aulnoy była wówczas po raz czwarty w ciąży, co uniemożliwiało jej podróżowanie. W listopadzie 1669 r. urodziła córkę Juliette-Henriette. W grudniu została aresztowana i uwięziona w paryskiej Conciergerie. Po uwolnieniu miała przez jakiś czas przebywać w klasztorze[3],[10].

Przez kolejne dwadzieścia lat podróżowała prawdopodobnie po Flandrii, Anglii i Hiszpanii[5], choć brak na to pewnych dowodów. Urodziła w tym czasie dwie córki: Thérèse-Aimée oraz Françoise-Angélique, która umarła w dzieciństwie[2]. Nie utrzymywała żadnych kontaktów z mężem, który zmarł dopiero w 1700 r., nie zapisawszy jej niczego w spadku[11].

Niejasna pozostaje jej rola w jeszcze jednej intrydze, związanej z inną jej przyjaciółką, panią Ticquet, straconą w 1699 roku za próbę zabójstwa męża[1].

W 1690 roku przebywała już ponownie w Paryżu. Była stałą bywalczynią salonu markizy de Lambert, a także prowadziła własny cieszący się powodzeniem salon[5] przy rue Saint-Benoît. Powrót do paryskiego towarzystwa ułatwiły jej być może powstałe wówczas utwory dewocyjne, które krążyły w rękopisach. Wkrótce ukazała się drukiem jej pierwsza powieść Histoire d'Hypolite, comte de Duglas, która natychmiast odniosła sukces i już rok później została przełożona na angielski[3]. Włączona w treść powieści historia o wyspie szczęśliwości (fr. Île de la Félicité), realizująca obiegowy wątek ATU 470B, uważana jest za pierwszą przedstawicielkę francuskiej baśni literackiej (conte de fée), która stała się modnym gatunkiem w ostatniej dekadzie XVII wieku[12].

Przez trzynaście kolejnych lat d'Aulnoy publikowała pod pseudonimem "Madame D***" powieści, nowele, relacje z podróży, plotkarskie kroniki i baśnie, które cieszyły się dużą popularnością, do tego stopnia, że wydawcy przypisywali jej czasem teksty innych autorów w nadziei, że przyciągnie to czytelników. W 1698 r. została honorową członkinią padewskiej Accademia dei Ricovrati z przydomkami "Klio" i "Elokwentnej"[12],[13],[14]. Jej utwory zyskały również wielką sławę w Anglii, gdzie nazywano ją "Celebrated French Wit"[15].

Zmarła 12 lub 13 stycznia 1705 r. w swoim domu przy rue Saint-Benoît[3]. Czasopismo Mercure galant zamieściło obszerny nekrolog utrzymany w pochwalnym tonie[16].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Twórczość baronowej d’Aulnoy obejmuje m.in. pobożne rozważania (Sentiments d’une Ame penitente oraz Le Retour d’une Ame à Dieu), powieści historyczne (Histoire d’Hippolyte, comte de Duglas, 1690; Histoire de Jean de Bourbon, Prince de Carency, 1692; Le Comte de Warwick, 1703), pamiętniki z podróży po Hiszpanii: Memoires de la cour d’Espagne, Relation du voyage d’Espagne (1691) oraz Anglii: Mémoires de la cour d’Angleterre (1695). Relacja z Hiszpanii była źródłem faktograficznym dla Victora Hugo przy pisaniu dramatu Ruy Blas[1].

Jednak największą sławę i uznanie przyniosły baronowej baśnie, pierwotnie popularniejsze nawet od zbioru współczesnego jej Charles’a Perraulta[5]. Początkowo baśnie zapewne były odczytywane i komentowane w salonie autorki[17]. Oprócz Île de la Félicité, włączonej w treść jej pierwszej powieści, baronowa d’Aulnoy napisała 24 baśnie, które ukazały się w dwóch czterotomowych zbiorach Les Contes des Fées (1697) i Contes Nouveaux ou Les Fées à la Mode (1698)[5]. Historycy literatury wśród walorów literackich baśni d’Aulnoy wymieniają m.in. poetyckość, oryginalność formy oraz delikatnie zaznaczone przesłanie moralne[5], a ona sama jest uważana za prekursorkę gatunku baśni literackiej[1].

Polskie przekłady[edytuj | edytuj kod]

W Polsce baśnie d’Aulnoy bardzo długo nie były tłumaczone – pierwszy przekład[5], autorstwa Roberta Stillera, zatytułowany Baśnie czarodziejskie pani d’Aulnoy i zawierający siedem utworów (Książę Chochlik, Księżniczka Różyczka, Złota Gałąź, Poczciwa Myszka, Bystrzynka Popiołek, Fortunatka, Szympulka), ukazał się w 1987 roku[17]. Następny wybór, Błękitny ptak i inne baśnie, wydany w 2007 roku przez Naszą Księgarnię, przełożyła Barbara Grzegorzewska[18]. Zawiera on sześć tekstów: Błękitny ptak, Piękna o Złotych Włosach, Biała Kotka, Żółty Karzeł, Leśna łania, Dobra Żaba.

Dużo wcześniej znany był w Polsce inny utwór tej pisarki, powieść Histoire d’Hippolyte, comte de Duglas. W 1743 roku w Poznaniu ukazało się tłumaczenie powieści, dokonane przez Jana Józefa Hipolita Raczyńskiego i wydane bez nazwiska autorki pod tytułem Historia Angielska politico-moralis Hippolita Milorta z Duglas z Julią[19]. Dla Ignacego Krasickiego książka ta stanowiła kwintesencję potępianych przezeń romansów francuskich i w związku z tym została przez niego kilkakrotnie skrytykowana i wykpiona[20],[21]. Fragment powieści został także sparafrazowany wierszem przez Elżbietę Drużbacką i wydany w 1752 roku jako Fabuła o książęciu Adolfie, dziedzicu Roksolanii[22],[23].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Charles Perrault

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f Stanisław Frycie, Marta Ziółkowska-Sobecka, Wioletta Bojda: Leksykon literatury dla dzieci i młodzieży. Wyd. II. Piotrków Tryb.: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2007, s. 18–21. ISBN 83-89935-24-4.
  2. a b c Jane Tucker Mitchell: A Thematic Analysis of Madame d'Aulnoy's Contes de fées. Romance Monographs, 1978, s. 126-127.
  3. a b c d e f Nadine Jasmin, Marie-Catherine Le Jumel de Barneville, Baroness d'Aulnoy, [w:] Sophie Raynard (red.), The Teller's Tale: Lives of the Classic Fairy Tale Writers, Sophie Raynard (tłum.), Albany, NY: SUNY Press, 2012, s. 61-68, ISBN 978-1-4384-4355-3, OCLC 826657876.
  4. Jeanne de Roche-Mazon: Autour des contes de fées. Paris: Didier, 1968, s. 95.
  5. a b c d e f g Barbara Tylicka, Grzegorz Leszczyński: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003, s. 21. ISBN 83-04-04606-7.
  6. Jeanne de Roche-Mazon: Autour des contes de fées. Paris: Didier, 1968, s. 95-101.
  7. Jasmin ↓, s. 62.
  8. Roche-Mazon ↓, s. 103.
  9. Roche-Mazon ↓, s. 109-118.
  10. Roche-Mazon ↓, s. 149.
  11. Aleksander Wit Labuda: Wróżki w salonach. Antologia francuskich baśni literackich z XVII i XVIII w.. Wrocław: Atut, 2020, s. 35. ISBN 978-83-7977-441-8.
  12. a b Mary Elizabeth Storer: La mode des contes de fées (1685-1700). Un épisode littéraire de la fin du XVIIe siècle. Paris: Honoré Champion, 1928, s. 18-41.
  13. Gabrielle Verdier, Memoirs, Publishing, Scandal: The Case of Mme D*** [D’Aulnoy], [w:] Colette H. Winn, Donna Kuizenga (red.), Women Writers in Pre-Revolutionary France. Strategies of Emancipation, New York - London: Garland Publishing, 1997, s. 397-414.
  14. Labuda ↓, s. 36-37.
  15. Melvin D. Palmer. Madame d'Aulnoy in England. „Comparative Literature”. 27(3), s. 237-253, 1975. 
  16. Labuda ↓, s. 36.
  17. a b Robert Stiller: Tajemnice pani d’Aulnoy. W: Marie Catherine d’Aulnoy: Baśnie czarodziejskie. Warszawa: Alfa, 1987, s. 187–190. ISBN 83-70011-50-0.
  18. Opis w katalogu BN. Katalog Biblioteki Narodowej. [dostęp 2013-10-01].
  19. Przegląd humanistyczny. Jan Zygmunt Jakubowski (red.). T. 29. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 145.
  20. Ignacy Krasicki: Monachomachia. Fundacja Nowoczesna Polska, s. 17. [dostęp 2021-01-19].
  21. Ignacy Krasicki: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, przez niegoż samego opisane, na trzy księgi rozdzielone. Warszawa: Michał Gröll, 1776, s. 32-34. [dostęp 2021-01-19].
  22. Teresa Michałowska, Barbara Otwinowska, Elżbieta Elżbieta Sarnowska-Temeriusz: Słownik literatury staropolskiej: średniowiecze, renesans, barok. T. 1. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 230. ISBN 83-04-02219-2.
  23. Wacław Borowy. Drużbacka i pani d'Aulnoy. „Pamiętnik Literacki”. 17/18/1/4, s. 17-37, 1920.